Evliya Çelebi Seyahatmesi’nde fal

1976 yılında, şimdiki adı Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü olan, zamanın Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Türk Folklor Arşiv Kılavuzuna göre Türk folklorunun konuları belirlenirken kılavuzun “K” maddesi inanışlara ayrılmıştır. 100‟lük kodlama seviyesinde hazırlanan kılavuzun bu bölümünde “K 700” kodlamasında rüya ve fal yer almaktadır. Bu bilgilerden anlaşıldığı üzere fal, folklorun inanışlar bölümünde karşımıza çıkmaktadır. Değişik araştırmalarda ele alınan Türk folklorunun, üzerinde az çalışılan konularının başında gelen fal, insanların doğaüstü güçlere yaklaşımını göstermesi bakımından önem taşımaktadır. Bu çalışma, Türk kültür tarihi, edebiyatı ve halk bilimi açısından önemli kaynak eserlerden biri olan, Evliya Çelebi‟nin adını yüzyıllardan beri yaşatan ve daima da yaşatacak ünlü Seyahatname‟de çeşitli yerler hakkında bilgi verilirken kaydedilen fal ile ilgili bilgilerin değerlendirilmesine dayanmaktadır. Çalışmanın başlıca amacı, kültür tarihimizin bu önemli eserini fal ile ilgili çalışmalara dâhil etmek ve Türk halkbiliminin az çalışılan konularından olan fal hakkında ileride yapacağımız çalışmalara zemin hazırlamaktır.

Fortune-telling in the Seyahatname of Evliya Celebi

According to the Turkish Folklore Archive Guide prepared in 1976 by the National Folklore Research Deparment of Ministry of Culture of the time, which is now called the Ministry of Culture directorate general for research and development of folk culture, article „K‟ in the guide was designated for beliefs, while the subjects of Turkish folklore was being determined. In this part of the guide which was prepared based on the categorization in hundreds, dream and fortune-telling appears in the „K 700‟ category. As is understood from this information, we come across fortunetelling in the part which is designated for beliefs in folklore. Fortunetelling upon which little study is conducted is a branch of Turkish folklore -handled in different researches- and it bears importance in that it shows people‟s approach to supernatural powers. This study is based on assessing information related to fortunetelling which was recorded while giving information about various places in Seyahatname,which is an important work as far as Turkish cultural history, literature and folk science is considered. The main aim of our study is to include this important work of our cultural history in the researches on fortune-telling and to form the basis for the studies that we are going to carry out on fortunetelling on which little research is conducted.

PDF

___

ARSLAN Arif, Büyü, Fal ve Kehanet, Nesil Yayınları, İstanbul 2002.
AYVERDİ İlhan, Asırlar Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C. 1, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2005.
BANARLI Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1998.
Büyük Türk Klasikleri, C. 5, Ötüken Neşriyat-Söğüt Yayıncılık, İstanbul 1987.
BAYSUN M. Cavid, “Evliya Çelebi”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, C. 4, MEB Yayınları, İstanbul 1977, s. 400-412.
ÇELİK Ali, Mânilerimiz ve Trabzon Mânileri, Akçağ Basım Yayın, Ankara 2005.
Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, (Çev.: Besim Atalay), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
DUVARCI Ayşe, Türkiye’de Falcılık Geleneği İle Bu Konuda İki Eser – Risâle-i Falnâme li Ca’fer-i Sâdık ve Tefe’ülnâme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993.
ESİN Emel, Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, (Haz.: Orhan Şaik Gökyay), Yapı Kredi Yayınları, 1. Kitap, İstanbul 1996.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, (Haz.: Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı), 2. Kitap, İstanbul 1999.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 305 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, (Haz.: Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman), 4. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001a.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 307 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, (Haz.: Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman ve İbrahim Sezgin), 5. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001b.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, (Haz.: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), 6. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, (Haz.: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff), 8. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar 5973, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 Numaralı Yazmaların Mukayeseli Transkripsiyonu-Dizini, (Haz.: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff), 10. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
HACIYEVA Maarife, TARAKÇI Celal ve ÖZTÜRK Şahin, Azerbaycan Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, Samsun 1995.
İNAN Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü, Hacettepe Üniversitesi, http://www.history.hacettepe.edu.tr/archive/evliyacelebi.htm, (ET: 20.02.2006)
KORKMAZ Esat, Eski Türk İnanışları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2003.
ORTAYLI İlber, Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek 1, Timaş Yayınları, İstanbul 2006.
ÖRNEK Sedat Veyis, Türk Halk Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995.
ÖZSEVEN Adil, “Büyü, Fal ve Rüya Tabirleri”, Halk Bilgisi Haberleri, 8 (93), İstanbul 1939, s. 185-190.
ROUX Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
SCOGNAMILLO Giovanni, ARSLAN Arif, Doğu ve Batı Kaynaklarına Göre Fal, Karizma Yayınları, İstanbul 1999.
SERTOĞLU Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitapevi, İstanbul 1986.
SEZER Sennur, Osmanlı’da Fal ve Falnameler, Milliyet Yayınları, İstanbul 1998.
TANPINAR Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, (Haz.: Zeynep Kerman), Dergâh Yayınları, İstanbul 1995.
Türk Ansiklopedisi, C. 16, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1968.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergâh Yayınları, C. 3, İstanbul 1979. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, (Çev. Reşid Rahmeti Arat), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.