Osmanlı döneminde Amasya’da ipekçilik

Dünya iktisat tarihinde uzunca bir süre kendisinden sıklıkla söz ettiren değerli bir ticari emtia olan ipek, özellikle 16. ve 17. yüzyıllarda gümüşe alternatif olarak beyaz altın diye adlandırılmıştır. Böylece dünya iktisat ve siyasi tarihine yön vermede önemli unsurlardan biri olmuştur. Osmanlı Devleti’nde ipek üretimi ve dokumacılığının yapıldığı şehirlerin başında Bursa gelmektedir. Bu çalışma ile bir başka Osmanlı şehri olan Amasya’nın da önemli bir ipek üretim merkezi olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Özellikle İran ticaret yolu üzerinde bulunması, şehzade sancağı merkezi olması, Karadeniz ticaret limanlarına yakınlığı, ikliminin ipekböceği yetiştirilmesine uygunluğu Amasya’yı Bursa’dan sonra ipekleri için aranan bir şehir haline getirmiştir. 16. yüzyılda ipek dokumaları ile ünlenen şehir, İran ipeğinin yasaklanması ile ipek üretimine başlamış ve 19. yüzyılda Avrupalı tüccarların dikkatini çekmiştir. Bu dönmede hem ipek hem de ipek böceği tohumu üreten ve ihraç eden önemli bir merkez haline gelmiştir.

Amasya sericulture in Ottoman period

As an invaluable commercial good, Silk was the focus of attention for a long period of time throughout the history of world economy. Especially, in the 16th and 17th centuries silk was called as ‘White Gold’ as an alternative of silver. Thus it became a significant element that plays a key role in the shaping of the history of world economy and politics. The leading city in the Ottoman silk production and weaving is Bursa. This study aims to explain the importance of another silk production center in Ottoman, Amasya. The city was situated on the trade route of Iran, it was a city of a shahzade, a prince, it was quite close to the Balck-Sea trade ports and it offered suitable climatic conditions for silk worms to be brought up, thanks to all these characteristics, Amasya became a city, whose silk was preferably in demand after Bursa. The city, which became very famous for its silk weaving in the 16th century, started to produce silk upon the banning of Iranian silk and drew European traders’ attention in the 19th century. Throughout this period it became an important center of production-export of both silk and silk-worm eggs.

PDF

___

1-Başbakanlık Osmanlı Arşivi [=BOA] a- Tapu Tahrir [=TD], nr. 387 b- Maliyeden Müdevver [=MAD], nr. 160 c- Cevdet İktisat [=C. İKTS], nr. 396, 455 Cevdet Hâriciye [=C.HR], nr. 2497 Cevdet Maliye [=C. ML.], nr. 568 d- Meclis-i Vâlâ [=MVL], nr. 33, 722/4, 711/26 e- Şura-yı Devlet [=ŞD], nr. 354/46 f- Babıâli Evrak Odası [=BEO], nr. 42732, 34382 g- Dahiliye Nezâreti Mektubi Kalemi [=DH. MKT], nr. 120, 59, 2177-88 h- İrâde Muabeyn-i Hümâyûn, [=İ.MBH], nr. 19 ı- Dahiliye Nezareti Teşrî-i Muâmelât ve Islâhât Komisyonu [=DH. TMIK. M], nr. 80/55 j-Sadaret Mektubî Kalemi Belgeleri [=A.} MKT.], nr. 37/36, 44/42 k-Mühimme Kalemi Evrakı [=A.}MKT. MHM.], nr. 17 l-Dâhiliye Muamelât [=DH. TMIK. M.], nr. 7 m-Dâhiliye Mütenevvia [=DH. MTV.], nr.6.1.74
2-Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadime Arşivin [=TKA], TD, nr. 26.
Amasya Şer”iye Sicilleri [=AŞS], 1, 23, 48, 52, 53, 58, 62, 63, 68, 69, 72, 73, 78.
Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, 1289 (1872-73); 1300,(1882-83); 1308 (1890-91)
AKGÜNDÜZ, Ahmet, Şer‟iye Sicilleri, C. I, İstanbul 1988.
BAŞ, Ergin, 62 numaralı Amasya Şer‛iye Sicil Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2008.
BEŞİRLİ, Mehmet, “Osmanlı Döneminde Amasya Sancağı Üzerine Bazı Bilgiler (17-19. Yüzyıllar)”, I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu, 7–13 Haziran 2007, Amasya 2007.
CUİNET, Vital, La Turquie d’Assie I, Paris 1892.
ÇAĞLAYAN, Tuncer, “İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre Amasya ve Çevresinde Ticaret (1840-1841)” I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu, 7–13 Haziran 2007, Amasya 2007.
DALSAR, Fahri, Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik, İstanbul, 1960.
DÖLEN, Emre, Tekstil Tarihi, İstanbul 1992, s. 158.
ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara, 1994.
ELMACI, Süleyman, “Çeşitli İklim Sınıflandırmalarına Göre Amasya‟nın İklimi”, I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu, 7–13 Haziran 2007.
FAROQHI, Suraıya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (Çev. Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul 2000.
FAROQHI, Suraıya,“Ticaret, Bölgesel, Bölgelerarası ve Uluslararası” Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (Edt: Halil İnalcık-Donald Quataert), C: I, 1600– 1914, İstanbul, 2000.
FONTANİER, Victor, Voyages En Orient de L’année 1821 a I’année 1829 (Turquie d’Asie), Paris 1829.
GUDİASHVİLİ, David, “XV-XVII. Yüzyıllarda İpekli Kumaş Dokumacılığı”, Osmanlı, C. III, Edt. Güler Eren, Ankara 1999.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), (Çev. Ruşen Sezer), İstanbul 2003.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, (Çev. Halil Berktay), C. I, İstanbul 2000.
KÖK, Mustafa, H.1200–1201 (M.1785–1787) Tarihli Şer’iyye Siciline Göre Amasya’nın İdarî, Sosyal ve İktisadî Yapısı Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
ÖNSOY, Rifat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası, Ankara, 1988.
ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara 1999.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, İstanbul 1993.
ÖZGÜR, Murat, “Türkiye‟de İpekböcekçiliği”, A.Ü. DTCF., Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S. 12, Ankara 1996, s. 95-106. RÜSTOW, Alexander, İktisadi Coğrafya (Çev: Refii Şükrü Suvla), İstanbul 1946.
QUATAERT, Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İstanbul 1999.
YAVUZ, Hasan Ali, 1777-1780 Yılları Arasında Amasya (Şer’iye Siciline Göre), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 1999.
YILMAZ, Fikret, Amasya’nın Bir Numaralı Şer’iye Sicili, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, İzmir 1987.
www.itusozluk.com, Erişim: 27.09. 2011.