Dünden bugüne Türk dünyası destan anlatıcıları

Kültürel bellekte saklanan veriler, geçmişten günümüze genetik bir kod aktarması şeklinde taşınmış ve sözlü kültürün zenginleşmesini sağlamıştır. Sözlü kültür ürünlerinin yazıya geçirilmeleriyle de gelecek nesillerin onlara erişebilmeleri mümkün kılınmıştır. Destanlar da sözlü kültürden yazılı kültüre transfer edilmiş toplumsal miraslar olmaları bakımından yaratıldığı ve yaşatıldığı çevrenin kültürel imkânlarını gözler önüne sermektedir. Destanın yaratılması kadar icra bağlamı çerçevesinde yaşatılmasının da önemine binaen destanların statik yapısını korumasında birincil önemi destan anlatıcıları almaktadır. Bu makalede, Türk boylarında “bahşı/baksı”, “akın”, “jırav”, “âşık”, “meddah” gibi adlandırmaları bulunan genel anlamıyla destan anlatıcılarının dünü ve bugünü ele alınacak, geleceğiyle ilgili öneriler sunulacaktır.

Epic narrators of Turkish communities from the past to the present

The data that are preserved in the cultural memory have been passed down from the past to the present like a genetic code. When the products of oral culture are committed to writing it is then possible for future generations to come into contact with them. Epics are a cultural heritage that has been transferred from oral to written culture and in this way make evident the cultural possibilities of the society in which they have been created and have been kept alive. Not only by creating these epics but also by keeping them alive in the context of recitation, the narrators are of primary importance for the preservation of a static structure of the epics. This article focuses on the past and present situation of the epic narrators who in Turkish communities are referred to as “bahshi/bakshi”, “akin”, “jirav”, “ashik” or “meddah” and presents suggestions as regards the future.

PDF

___

AÇA Mehmet, Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği, Kömen Yayınları: Konya, 2002.
ALTUNEL İbrahim, “Edebiyatımızda Kıssa, Kıssahanlık Geleneği ve Meddahlıkla Münasebeti Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, Konya: Kasım 1994, ss: 157-160.
BORATAV Pertev Naili, Folklor ve Edebiyat I, Adam Yayıncılık, İstanbul: 1982.
BORATAV Pertev Naili, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, İstanbul: 1988.
ÇETİN İsmet, “Kazakistan Jırşılık Geleneği ve Bir Örnek: Ruslan Ahmetov”, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Prof. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Sayı 13, Bahar 2003, ss: 401-410.
ÇOBANOĞLU Özkul, Türk Dünyası Destan Geleneği, Akçağ Yayınları, Ankara: 2007.
DİLEK İbrahim, “Altay-Türk Kayçılık Geleneği ile Türkiye’deki Âşık Tarzı Şiir Geleneği Arasındaki Benzerlikler”, Sibirya Araştırmaları (ed. E. Gürsoy Naskali), Simurg Yayınları, İstanbul: 1997, ss: 195-201.
DUNDES Alan, (Çev. Metin Ekici), “Doku, Metin ve Konteks”, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2006, ss: 55-77.
EKİCİ Metin, “Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve EĢ Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış”, Fikret Türkmen Armağanı, İzmir: 2005, ss: 225-229.
EKİCİ Metin, Türk Dünyasında Köroğlu, Akçağ Yayınları, Ankara: 2004.
ELÇİN Şükrü, Halk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara: 1981.
ERGUN Metin, “Hakas Hayçıları ve Hayçılık Sanatı”, Milli Folklor Dergisi C. III, Ankara: 1993, ss: 19-26.
ERGUN Metin, Kopuz Sarını: Kazak Âşık Tarzı Şiir Geleneği Akın ve Cıravlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 2002.
ERGUN Sadettin Nüzhet, Halk Şairleri I-II, İstanbul: 1926.
FEDAKÂR Selami, “Özbekistan’da Destan Çalışmalarının Tarihçesi”, Milli Folklor Dergisi, Ankara: Yaz-2004, Sayı: 62, ss: 67-79.
FEDAKÂR Selami, Özbek Destan Geleneği ve Rüstem Han Destanı, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir: 2003.
KARA İsmail, “Kıssa”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, V, İstanbul 1982: 335.
KÖPRÜLÜ Fuad, Edebiyat Araştırmaları, TTK Basımevi, Ankara: 1999.
MUHTAR Mağavin, Ğasırlar Bederi, Almatı: 1991.
NASRATTINOĞLU İrfan Ünver, “Batı Türkistan’da Âşıklık Geleneğinin Bugünkü Durumu”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri II. Cilt, Halk Edebiyatı, Devran Matbaası, Ankara: 1993.
NUTKU Özdemir, Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri, Ankara: 1976.
ÖZKAN İsa, “Türkmenistan’da Derlenmiş Dede Korkut Boyları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara: 1997, ss: 263-314.
REİCHL Karl, Türk Boylarının Destanları (Gelenekler, Şekiller, Şiir Yapısı), Çev. Metin Ekici Ankara: TDK Yayını, 2002.
SAKAOĞLU Saim, Dadaloğlu, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
ŞEMSETTİN Sami, Kamus-ı Türkî, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
GÜNAY Umay, Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, AKM. Yayınları, Ankara: 1990.
YAYIN Nerin, “Ak Möör Destanındaki Ara Sözler”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Ege Üniversitesi Yayınları, Sayı 13, İzmir: Ocak 2007, ss:261-288.