Eski Oğuz Türkçesinden günümüz Türkiye Türkçesine kadar özelleşme yoluyla anlam daralmasına uğrayan kelimeler

Eski Oğuz Türkçesi, XI. yüzyılda teşekkül etmeye başlayan, genel kabule göre XV. yüzyılda gelişimini tamamlayan Orta Türkçe devresinin tarihî şiveleri arasında apayrı bir yeri olan şivedir. Bu şive, bugün kullanmakta olduğumuz Standart Türkiye Türkçesine her yönüyle kaynaklık teşkil eder. Bu sebeptendir ki, bugün Standart Türkiye Türkçesinde fonetik, morfolojik, sentaktik ve semantik alanda karşılaştığımız pek çok soru ve sorunların aydınlatılmasında, hareket noktamız ilkin Eski Oğuz Türkçesi dönemine ait eserler olmalıdır. Bu makalede, ilkin anlamlı bir birimin içeriğinin daha dar bir kapsama geçmesi diye bilinen ve anlam daralmasının bir alt başlığı olarak kabul edilen özelleşme (~Alm. Spezialisierung, Pezialisierung, Fr. Spécialisation, İng. Specialisation, Rus. СПЕЦИАЛИЗАЦИЯ) teriminin anlam bilimi eksenindeki yeri teorik olarak ele alınmıştır. Sonra, özelleşme yoluyla anlam boyutu daralan kelimeler, Eski Oğuz Türkçesinden günümüz Türkiye Türkçesine kadar taranılan eserlerdeki tanıklamalarından hareketle verilmiştir.

Old Oghuz Turkish Turkey Turkish Up today specialization through significance narrowing occurring words

Old Oğuz Turkish is a unique accent in category of Orta Turkish Period's historical accents. It had started to be shaped in XI. century. According to general agreed it completed it's own evolution process in XV. century. This accent is considered as a source from the ground up for Standard Turkey Turkish which is being used today. Therefore, they must be starting point first; pieces remained in Oğuz Turkish Period, while solving fonetic, morphologic, syntactic and semantic problems about today's Standard Turkish Turkey. In this article, at first, term specialisation (~Ger. Spezialisierung, Pezialisierung, Fr. Spécialisation, Eng. Specialisation, Rus. СПЕЦИАЛИЗАЦИЯ) known as a pass of a substantive unit to a narrower content, is handled according to it's place in semantics theoritically. Then, words -their meaning size were narrowed by specialisation- are given with testimony in works remained from the period which is from Old Oğuz Turkish till today's actual Turkey Turkish.

PDF

___

ADAMOVIC Milan, Floransalı Filippo Agenti‟nin Notlarına Göre (1533) (Çev. Aziz
MERHAN), TDK yayınları, Ankara 2009.
AHANOV Kaken, Til Bilimine Kirispe, “Mektep” Baspası, Almatı 1965.
AHANOV Kaken, Til Biliminiñ Negizderi, “Sanat” Baspası, Almatı 1993.
AHMETOV Édil, Türkî Tiderindegi Tabuv men Evfemizmder, “Gılım” Baspası, Almatı 1995.
AKSAN Doğan, Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fak. Yayınları, Ankara 1978.
AKSAN Doğan, Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Engin Yayınları, Ankara 2006.
AKKUŞ Muzaffer, Kitab-ı Gunya (İnceleme-Metin-İndeks Tıpkı Basım) TDK yayınları, Ankara 1995.
ARGUNŞAH Mustafa, Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî, Tuhfe-i Murâdî (İnceleme-Metin- Dizin), TDK Yayınları, Ankara 1999.
ATALAY Besim, Kâşgarlı Mahmut Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (I-II-III-IV), TDK Yayınları, Ankara 1999.
ATASOY Faysal Okan, Melhame-i Şeyh Vefâ (Girş-Metin-Sözlük), Marmara Üniversitesi, Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü İstanbul (basılmamıĢ yüksek lisans tezi) 2001.
ATMACA Emine (2011), Eski Oğuz Türkçesinden Türkiye Türkçesine Söz Varlığındaki Değişmeler ve Anlam Olayları, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamıĢ doktora tezi Sakarya.
AYAN Hüseyin, Şeyhoğlu Mustafa (Hurşîd-ü Ferahşâd) İnceleme- Metin-Sözlük-Konu Dizini, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum 1979.
BLOOMFIELD Leonard, Language, Unwin University books, New York 1933.
CAFEROĞLU Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1968.
CHOMSKY Noam, The Logical Structure Of Linguistic Theory, New York, Plenum Press, New York 1975.
CLAUSON Sir Gerhard, An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth- Century Turkish, Oxford Üniversity Press, London 1972.
DEMİR Necati, Dānişmend-nāme, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2007.
DİLÇİN Cem, Süheyl ü Nev- Bahâr (inceleme- metin-sözlük), TDK Yayınları, Ankara 1991.
DUMİTRU Еkaterina Ştefaniya, (Aspirant Gos. İRYA im. A.S. PuĢkina, Моskova) Slav Kültürü: Başlangıç, Gelenekler, Etkileşimler 10. Jübile Kiril-Metodi Okumaları, 12–14 Mayıs 2009.
ERDAL Marcel, Old Turkic Word Formation, O tto Harrassowıtz, 1991.
EREN Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Basım Evi, Ankara 1999.
ERGİN Muharrem, Dede Korkut Kitabı II, TDK Yayınları, Ankara 2009.
ERGİN Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul 1998.
ERGÜZEL M. Mehdi, Şirvanlı Mahmûd Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (4. cilt 2. kısım) Dil Özellikleri, Metin-Dizin, TDK yayınları Ankara 1999.
FASMER Maks, Etimologiçeskiy Slovar Ruskogo Yazıka Moskova, Progress, I. Cilt 1964, II. Cilt 1986, III. Cilt 1987, IV. Cilt 1987.
GABAIN A. Von, Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara, 2003.
GÖKYAY Orhan Şaik, Keykâvus Kabusnâme, Şark Klâsikleri Dizisi: 8 Mayıs, 2007.
GUİRAUD Pierre, Anlambilim, Kuzey Yayınları, Ankara 1984.
KEMPSON Ruth M., Semantic Theory, Cambridge 1977.
Kluge, Etymolgısches Wörterbuch Der Deuthshen Sprache 25. Aflage, 2011.
KRAYNYAK O. N., “Almancada Kelime Anlamlarında Daralma, Genişleme ve Ellips”, Oles
GONÇAR Adındaki Dnepropetrovskiy Natsionalniy Üniversitesi, 28. 01. 2009.
KORKMAZ Zeynep, Sadru‟d-dÌn Şeyhoğlu Marzubān-nāme Tercümesi (İnceleme-Metin- Sözlük- Tıpkıbasım), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları 219, Ankara 1973.
KIRBAÇ Selçuk (1999), Hayâtü‟l- Hayevân Tercümesi (Giriş, İnceleme, Metin, Dizin-Sözlük), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ doktora tezi, Sakarya.
KÜLTÜRAL Zuhal, Latif Beyreli, Şerîfî Şehnâme Çevirisi, TDK Yayınları, Ankara 1999.
LEHMANN Wınfred Phılıpp, Historical linguistics: An Introduction, London 1992.
ÖGEL Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş 2, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
ÖZKAN Mustafa, Cinânî Cilâü‟l Kulûb (Giriş- İnceleme- Metin- Sözlük), İstanbul Üniversitesi Basımevi, İstanbul 1990.
ÖZKAN Abdurrahman, Mehekkü‟l-İlim Ve‟l-Ulemâ (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler- Tıpkıbasım), Fakülte Kitabevi, Isparta 2009.
ÖZTÜRK Murat, Türk Tarihine Katkıları Yönüyle Prof. Dr. Wolfram Eberhard (1909-1989), Elazığ 2009.
SAMİ Şemsettin, Kamus-ı Türkî (Temel Türkçe Sözlük) (Sadeleştirilmiş ve Genişletilmiş), Topkapı, İstanbul 1985.
RÄSÄNEN Martti, Versuh Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki 1969.
SAUSSURE Ferdinand de, Cours de linguistique générale, Paris Payot, 1965.
SEVORTYAN E.V., Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov (Obşetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na glasnıye), Moskova Nauka, I (1974), II (1978) III (1980) IV (1989) V (1997) VI (2000).
ŞEN Mesut, “Keyik Kelimesi Üzerine”, (Ed. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), Av ve Avcılık Kitabı, Bayrak Matbaası yayınları, İstanbul 2008.
TATÇI Mustafa, Yunus Emre Divanı (Tenkitli Metin) Yunus Emre Külliyatı II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
TATÇI Mustafa, Yunus Emre Divanı III Risâletü‟n-Nushiyye, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
TEKİN Arslan, Şirvanlı Mahmûd Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (4. cilt 1. kısım) Dil Özellikleri, Metin-Sözlük, TDK yayınları, Ankara 1998.
TEKİN Talat, Orhon Yazıtları, TDK yayınları, Ankara 2008.
TİMURTAŞ Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Gramer-Metin-Sözlük, Enderun Kitabevi, İstanbul 1994.
TİMURTAŞ Faruk Kadri, Şeyhî ve Hüsrev ü Şîrin‟i (İnceleme- Metin), Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1980. Tarama Sözlüğü I-VIII. cilt, Ankara 1963–1977.
TURAN Fikret, Eski Oğuzca Sözlük Bahşayiş Lügati (Dil bilim İncelemesi, Metin, Sözlük, Tıpkıbasım), Bay yayıncılık, İstanbul 2001.
TURAN Zikri (1992), Hacı Paşa (Celâleddin Hızır) Teshîl (Dil Özellikleri-Metin- Söz Dizini) (I-II cilt), Malatya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayımlanmamıĢ Doktora tezi, Malatya.
Derleme Sözlüğü I-XII. cilt, Ankara 2009.
ULLMANN Stephen, Semantics, An Introduction to The Science of Meaning, Oxford Basil Blackwell, London 1972.
VARDAR Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, TDK yayınları, İstanbul 2002.
VARDAR Berke, (Yönetimiyle) XX. Yüzyıl Dilbilimi (Kuramcılardan Seçmeler), TDK yayınları, Ankara 1983.
VATER Heinz, Einführung in die Sprachwissens chaft, UTB, 1996.
YELTEN Muhammed, Şirvanlı Mahmut Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (Giriş- İnceleme- Metin-Sözlük), TDK yayınları, Ankara 1998.
YILDIZ Osman, Şeyyâd Hamza Yûsuf u Zelîhâ (Destân-ı Yûsuf) Giriş- İnceleme- Metin- Dizinler, Akçağ Yayınları, Ankara 2008.
YÜKSEL Sedit, Mehmed Işk-Nâme (İnceleme- Metin), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1965.