Eski edebiyattan yeni edebiyata geçişin eşiğinde önemli bir isim: Hersekli Arif Hikmet ve divanı

Türk edebiyatında, Batı medeniyeti etkisinin başladığı XIX. yüzyılın ikinci yarısında, yeni edebî türlerin kazandırılması denemelerinin yanında, Türk şiirinde yavaş yavaş bir değişme ve yenileşme havası esmeye başlar. Bununla beraber, belli bir nesle mensup olan şairlerin eski şiir geleneğinden kopmama çabaları da dikkat çekicidir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış olan Hersekli Ârif Hikmet, edebiyat tarihlerinde genellikle eski edebiyat taraftarları içindeymiş gibi gösterilegelir. Şairin divanı incelendiği zaman, genel bir değerlendirmeyle, yapı ve biçim bakımından eski geleneğe mensup olduğu görülmekle birlikte, içerik olarak divan şiirinin klâsik konularından din, tasavvuf, kadın, aşk vb. gibi konuları işleyen şiirlerle karşılaşılır. Hersekli Ârif Hikmet Divanı’nda yer alan bazı beyit ve mısralar ise, döneminin şiirinde çok yeni bulunan düşünce, görüş ve kavramları ihtiva etmektedir. Şair, bazı şiirlerinde hikemî tarzda şiirler söyleyen divan şairlerinin etkisiyle toplumla ilgili sosyal konuları da dile getirmiştir. Fakat bunların yanında inkılap, adalet, eşitlik gibi o dönem itibariyle yeni olan bazı kavramlar ise, devrinde ihtilal ve anarşi kaynağı kabul edilebilecek fikirleri hazırlamaktadırlar. Biz bu çalışmamızda Hersekli Ârif Hikmet Divanı’nı tanıtıp, şiirlerindeki temaları ortaya koyarken; şairin, şiirlerinde yer alan yeni kavram ve görüşleri de dikkatlere sunacağız.

Hersekli (from herzegovina) Arif Hikmet and his divan (collection of poems)as a cradle in passing from the classical Turkish literature to the modern one

In the second part of the 19th century in which the influence of the Western Literature starts to be seen on Turkish Literature, a new movement of changing and reform slowly starts in Turkish Poetry besides the efforts of Turkish poets to produce literature works. However, in this period the efforts of classic poets belonging to the eminent generation draw all the attention not to be separated from the classical style of poetry. In different periods of Turkish literature, Hersekli(From Herzegovina) Ârif Hikmet lived in the II. part of the 19th century, is generally thought as in the partisans of classical literature. As a general view, when the poet Ârif Hikmet’s Divan(Collection of Poems) is studied in detailed, his works are seen to belong to classical literature style in terms of ‘structure and style’. However, when his works are studied as a content, his poems are seen to have classical subjects like ‘religion’, ‘mysticism/sufism’, ‘woman’, ‘love’ etc… Some of Arif Hikmet’s lines and poems included in his Divan also contain new thoughts, ideas, and concepts which are found new in that period of poetry. The poet Ârif Hikmet, in some of his poems with the influence of poets who compiled poems in style of ‘Divine Wisdom’ in the period of Divan Literature, wrote subjects related to the society. However, some of the new concepts in this period like ‘revolution’, ‘justice’, and ‘equality’ get new ideas and thoughts ready which are accepted as revolution and anarchy in that period. In this writing, we not only try to introduce Hersekli Ârif Hikmet and concentrate on the topics of his poems, but we also try to draw attention to his new concepts and ideas included in his poems.

PDF

___

AKSOY Hasan, “Hersekli Ârif Hikmet Bey” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C.XVII, İstanbul 1998, s.233-235.
AKYÜZ Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 4.Bs., İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1986.
AKYÜZ, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, Mas Matbaacılık, Yer ve tarih yok.
ÇAVUŞOĞLU Prof. Dr. Mehmet, “Divân Şiiri”, Türk Dili Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı II(Divan Şiiri), nr: 415-416-417/Temmuz-Ağustos-Eylül 1986, TTK Basımevi, Ankara 1986, s.1-16.
(DİLMEN) İbrahim Necmi, Tarih-i Edebiyat Dersleri II, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1338.
(ERTAYLAN) İsmail Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C.I, Âzer Neşr., Bakü 1925.
FUZÛLÎ, Fuzûlî Divânı, (Hazırlayan: Abdülbaki Gölpınarlı), İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1985.
HERSEKLİ ÂRİF HİKMET, Divân, Âsâr-ı Müfîde Kütüphânesi-Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334.
(İNAL) İbnülemin Mahmud Kemal, Kemâlü’l-Hikme, Tercümân-ı Hakîkat Matbaası, Dersaâdet 1327.
İNAL İbnülemin Mahmud Kemal, Son Asır Türk Şâirleri, C.II, 4.bs., Dergâh Yayınları, İstanbul 1988.
İPEKTEN Halûk, Nâilî, Hayatı ve Edebî Kişiliği, Akçağ Yayınları, Ankara 1991.
İSMAİL B. MUHAMMED EL-ACLÛNÎ, Keşfu’l-Hafâ, C.II, Halep tarih yok, s.164.
KIRKKILIÇ Ahmet, Ayetler ve Hadisler Işığında Tasavvuf, Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Ders Notları, Erzurum 1992.
KÜÇÜK Sabahattin, “Fehîm-i Kadîm Başka Bir Mahlas İle Şiirler Söyledi mi?”, Kaynaklar, nr: 4, İstanbul 1985.
LEVEND Agâh Sırrı, Divân Edebiyatı–Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, 4.Bs., Enderun Kitabevi, İstanbul 1984.
KAPLAN Mehmet, ENGİNÜN İnci, EMİL Birol, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II(1865-1876), Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1988.
NÂİLÎ, Nâilî Divânı, (Hazırlayan: Prof. Dr. Halûk İpekten), Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
NÂMIK KEMÂL, “Edebiyat Hakkında Bazı Mülâhazât”, Külliyât-ı Kemâl‒Birinci Tertib 3-Makalât-ı Siyâsiye ve Edebiye, Selânik Matbaası, İstanbul tarihsiz, s. 102-125.
NÂMIK KEMÂL, “Mukaddime-i Celâl”, Mecmua-i Ebüzziyâ, C.IV, nr: 44, 15 Rabîülâhir 1302.
NÂMIK KEMÂL, Celâleddin Harzemşah, (Midilli 1300)1883.
NÂMIK KEMÂL, Tasvir-i Efkâr, 16 Rebiülâhir 1283- 19 Rebiülâhir 1283(28, 31 Ağustos 1866), nr.416-417.
ONAN Necmeddin Halil, Nâmık Kemâl’in Talim-i Edebiyat Üzerine Bir Risâlesi, MEB Basımevi, Ankara 1950.
ONAY Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Hazırlayan: Doç. Dr. Cemal Kurnaz), TDV Yayınları, Ankara 1992.
ÖZGÜL Metîn Kayahan, Hersekli Ârif Hikmet, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
ÖZGÜL Metîn Kayahan, Yenileşme Dönemi – “Osmanlı’nın Son Encümen-i Şuara’sı”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.3, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2006, s.83-96.
PALA İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, C.I-II, 2.Bs., Akçağ Yayınları, Ankara tarih yok.
(SEVÜK) İsmail Habib, Yeni “Edebî Yeniliğimiz” Tanzimattan Beri I Edebiyat Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1940.
TANPINAR Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayınları, İstanbul 1977.
TANPINAR Ahmet Hamdi, 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 5.Bs.,Çağlayan Kitabevi, İstanbul 1982.
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANSİKLOPEDİSİ C.VII, “Rind”, Dergâh Yayınları, İstanbul 1990, s.334-335.
ÜZGÖR Tahir, Fehîm-i Kadîm, Hayatı, Sanatı, Divan’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1991.
WELLEK Renè-WARREN Austin, Edebiyat Biliminin Temelleri, (Çeviren: Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
YETİŞ Kâzım, Nâmık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları, 2.Bs., Alfa Yayınları, İstanbul 1996.
ZİYÂ PAŞA, “Şiir ve İnşâ”, Hürriyet, No.11, 1868.
ZİYÂ PAŞA, Harâbât, 3 Cilt, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1291-1292.