ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ VE ÇOK PARTİLİ DÖNEMİN İLK YILLARINDA BATILILAŞMA VE İNSAN HAKLARI DÜŞÜNCESİNİN BİR ÖRNEĞİ OLARAK HASAN ALİ YÜCEL

Batılılaşma hedefine paralel olarak İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'ni imzalayan Türkiye'de insan hakları farklı çevreler tarafından çeşitli biçimlerde yorumlanmıştır. Tek parti dönemi ve çok partili dönemin ilk yıllarında modern insan hakları anlayışını ciddiye alıp üzerinde düşünenlerden biri de Hasan Ali Yücel'dir. Milli Eğitim Bakanlığı sırasında özellikle "yeni yurttaşın inşası"na yönelik çalışmalarıyla ön plana çıkan Yücel, çeşitli kitap ve makalelerinde insan haklarıyla ilgili fikirlerini ortaya koymuştur. Daha önce yapılan çalışmalar Yücel'in Türk hümanizmasına katkısı ve düşüncelerindeki hümanist vurguya çeşitli şekillerde dikkat çekse de çok sınırlı sayıda çalışma onun Türkiye'de insan hakları düşüncesi açısından bulunduğu yeri ve/veya buna ilişkin yaklaşımını incelemiştir. Bu makale, Yücel'in 1950-1960 yılları arasında Ulus ve Cumhuriyet gazetelerinde yazdığı köşeyazılarının bir derlemesi olan ve hürriyet fikrini işlemiş Hürriyet Gene Hürriyet (Cilt 1) (1960) içindeki çeşitli yazılarını ve İyi Vatandaş İyi İnsan (1956/2011) isimli kitabını inceleyerek, Hasan Ali Yücel'in insan hakları düşüncesinin temel yönlerini ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Çalışmada, Osmanlı'nın son dönemleri, erken Cumhuriyet dönemi ve çok partili sisteme geçilen ilk yılların toplumsal-siyasal-düşünsel bağlamı içinde ve Yücel'in özgeçmişi dikkate alınarak, özellikle "vatandaşlık", "devlet", "millet", "hürriyet" ve "eşitlik" temaları ekseninde metin çözümlemesi yapılmıştır. Sonuç olarak, makale, Yücel'in insan haklarına yönelik daha çok hümanist bir yaklaşıma sahip olduğunu ileri sürmektedir. Ayrıca, Bora vd.'nin (2002) de belirttiği gibi, insan haklarına ilişkin yaşadığı dönemde kabul edilmiş belgeleri erken bir dönemde benimsemiş ve insan haklarını, ülkenin Batılılaşması ve medeni toplulukların içine girmesi için gerekli görmüştür. Yücel'in yazılarında açığa çıkan siyasal devletçilik, milliyetçilik ve vesayetçilik kadar sahip olduğu ideal yurttaşlık tasarımı insan hakları anlayışını sınırlandırmıştır. Görüşleri tek parti döneminde CHP'nin Batıcı kanadında yer alanların yaklaşımlarından bazılarını yansıtsa da bunlar günümüzde farklı siyasal ideolojilerin insan haklarına bakışında belirli biçimlerde kendini göstermektedir. Dolayısıyla, Hasan Ali Yücel'in insan haklarına nasıl yaklaştığını incelemek Türkiye'de insan hakları konusunda yapılan güncel tartışmaları anlamak için de bir anahtar sunmaktadır.

HASAN ALİ YÜCEL AS AN EXAMPLE OF WESTERNIZATION AND HUMAN RIGHTS THOUGHT IN THE EARLY REPUBLICAN ERA AND THE FIRST YEARS OF THE MULTI-PARTY PERIOD

Turkey signed the Universal Declaration of Human Rights in line with the Westernization efforts of the country and human rights has been perceived in various ways by different political circles. In the early Republican era and the first years of the multi-party period, Hasan Ali Yücel has been one of the few who took human rights seriously and thought about the modern concept of human rights. Yücel was the Minister of Education between 1938 and 1946 and known for his efforts to create new citizens of the young republic. He has revealed his thoughts on the idea of rights in general and modern human rights in particular in several of his books and columns. Previous reseach on Yücel emphasized how he contributed to Turkish humanism, however, only one work examined his perspective on human rights and/or his place in human rights thought in Turkey. Therefore, this study aims to contribute to this field of research by unlocking basic dimensions of his perspective on human rights, based on an analysis of his two works Hürriyet Gene Hürriyet (Freedom Yet Freedom) (Vol.1) (1960) and İyi Vatandaş İyi İnsan (The Good Citizen The Good Man [Human]) (1956/2011). These texts will be analyzed by using the concepts of "citizenship", "state", "nation", "freedom" and "equality", taking the social, political and intellectual context of the late Ottoman, early republican era and the first years of multi party period into consideration. It concludes that Yücel has a humanistic perspective on human rights. As Bora, et. al. (2002) stated, he embraced many ideas portrayed in the human rights documents adopted at the time and he deemed human rights necessary for the country to become Westernized and be a member of civilized society. However, political statist and nationalist elements of his thought, as well as his embrace of political tutelage and his understanding of ideal citizenship, limited his perspective on human rights and sometimes left no space for them. Although Hasan Ali Yücel's views on human rights intersects and reflects some of the ideas of the Westernist- wing of the Republican People's Party in the single party period, some elements of this thought are still prevalent in different political ideologies. Therefore, investigating how Hasan Ali Yücel approached human rights provides a key to understanding contemporary debates on human rights in Turkey.

PDF

___

ALPKAYA, G. (1990). Osmanlı hukuk reformu ve kişi özgürlükleri: 1939- 1908. İnsan Hakları Yıllığı, 12, s.167-182.
ARAL, B. (2004). The idea of human rights as perceived in the Ottoman empire. Human Rights Quarterly, 26 (2), s.454-482.
ARIKAN, Z. (1999). Cumhuriyet döneminde hümanizma akımı. Zeynep Rona (Ed.), Bilanço 1923- 1998: Türkiye Cumhuriyetinin 75 yılına toplu bir bakış uluslararası kongresi: I. Cilt içinde (s.83-94). İstanbul: Tarih Vakfı.
AYBAY, R. (1983). Anayasa ve insan hakları. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi: Cilt 1 içinde (s.55-64). İstanbul: İletişim.
BORA, T. (1998). İnşa döneminde Türk milli kimliği. Türk sağının üç hali içinde (s.13-52). İstanbul: Birikim.
BORA, T. (2003). Ders kitaplarında milliyetçilik. Betül Çotuksözen, Ayşe Erzan ve Orhan Silier (Ed.), Ders kitaplarında insan hakları: tarama sonuçları içinde (s.65- 89). İstanbul: Tarih Vakfı.
BORA, T., PEKER, B.Y. ve SANCAR, M. (2002). Hakim ideolojiler, Batı, batılılaşma ve insan hakları. Uygur Kocabaşoğlu (Ed.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce 3: modernleşme ve batılıcılık içinde (s.298-335). İstanbul: İletişim.
CAYMAZ, B. (2007). Türkiye'de vatandaşlık: resmi ideoloji ve yansımaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
COŞKUN, A. (2007). Hasan Ali Yücel: aydınlanma devrimcisi. İstanbul: Cumhuriyet.
ÇAKAN-HACIİBRAHİMOĞLU, I. (2012). Cumhuriyet ve hümanizma algısı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
ÇIKAR, M. (1998). Hasan Ali Yücel ve Türk kültür reformu.Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
DONNELLY, J. (1982). Human rights and human dignity: an analytic critique of Non-Western conceptions of human rights. The American Political Science Review, 76 (2), s.303-316.
DOUZİNAS, C. (2000). The end of human rights: critical legal thought at the turn of the century. Oxford: Hart.
FREEMAN, M. (2011). Human rights: an interdisciplinary approach (2nd ed). Cambridge: Polity.
GİLABERT, P. (2013). The capability approach and the debate between humanist and political perspectives on human rights: a critical survey. Human Rights Review, 14 (4), s.299-325.
GÖZAYDIN, İ. B. (2002). Türkiye hukukunun batılılaşması. Uygur Kocabaşoğlu (Ed.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce 3: modernleşme ve batılıcılık içinde (s.286-297). İstanbul: İletişim.
HANİOĞLU, Ş. (1985a). Batıcılık. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi: 1. Cilt içinde (s.1382-1388). İstanbul: İletişim.
HANİOĞLU, Ş. (1985b). Osmanlıcılık. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi: 1. Cilt içinde (s.1389-1393). İstanbul: İletişim.
KABASAKAL-ARAT, Z. F. (2003). Promoting identities, human rights and democracy within cycles of politics: the case of Turkey. Paper presented at the annual meeting of the American Political Science Association, Philadelphia, Aug 27, 2003.
KADIOĞLU, A. (2002). Milliyetçilik-liberalizm ekseninde vatandaşlık ve bireysellik. Tanıl Bora (Ed.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce 4: milliyetçilik içinde (s.284-292). İstanbul: İletişim.
KADIOĞLU, A. (2008a). Türkiye'de vatandaşlığın anatomisi. Ayşe Kadıoğlu (Ed.), Vatandaşlığın dönüşümü: üyelikten haklara içinde (s.167-184). İstanbul: Metis.
KADIOĞLU, A. (2008b). Sunuş. Ayşe Kadıoğlu (Ed.), Vatandaşlığın dönüşümü: üyelikten haklara içinde (s.11-12). İstanbul: Metis.
KARAASLAN-ŞANLI, H. (2011). Hasan Ali Yücel konuşmaları: ulusal kimlik inşası ve politik retorik. Ankara: Ankara Üniversitesi.
KILIÇBAY, M. A. (1985). Osmanlı batılılaşması. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi: 1. Cilt içinde (s.147-152). İstanbul: İletişim.
KOÇAK, O. (2001). 1920'lerden 1970'lere kültür politikaları. Ahmet İnsel (Ed.) Modern Türkiye'de siyasi düşünce 2: Kemalizm içinde (s.370-418). İstanbul: İletişim.
KONAN, B. (2011). İnsan hakları ve temel özgürlükler açısından Osmanlı devletine bakış. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XV (4), s. 253-288.
MAZOWER, M. (2004). The strange triumph of human rights, 1933- 1950. The Historical Journal, 47 (2), s.379-398.
MORSINK, J. (1993). World War Two and the Universal Declaration. Human Rights Quarterly, 15, s. 357-405.
ÖZMAN, A. (2002). Hasan Ali Yücel. Uygur Kocabaşoğlu (Ed.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce 3: modernleşme ve batılıcılık içinde (s.358-363). İstanbul: İletişim.
ÖZEN, İ. (2012). Hasan Ali Yücel'in edebiyat tarihçiliği. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic ISSN:1308- 2140, 7 (4), Fall 2012, s. 2521-2532. doi: 10.7827/TurkishStudies.4108.
ÖZKAYA-DUMAN, O. (2013). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Ulusal'dan Yerel'e basın ve yayıncılık faaliyetlerinin gelişimi üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic ISSN:1308- 2140, 8 (12), s. 1031-1041. doi: 10.7827/TurkishStudies.5622.
ROSHWALD, M. (1959). The concept of human rights. Philosophy and Phenomenological Research, 19 (3), s.354-379.
SABUNCU, Y. (1983). Fransız anayasal geleneği. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi: Cilt 1 içinde (s. 53-54). İstanbul: İletişim.
SOYSAL, M. ve SAĞLAM, F. (1983). Türkiye'de anayasalar. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi: Cilt 1 içinde (s.18-52). İstanbul: İletişim.
TURNER, B.S., (1993). Outline of a theory of human rights. Sociology, 27, s.485-512.
ÜSTEL, F. (2002). Türkiye Cumhuriyeti'nde resmi yurttaş profilinin evrimi. Tanıl Bora (Ed.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce 4: milliyetçilik içinde (s.275-283) İstanbul: İletişim Yayınları.
YILDIRIM, E. (2013). Erken Cumhuriyet yılları milli kimlik tartışmaları: Hasan Ali Yücel ve Türkiye'de hümanizma arayışları. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic ISSN: 1308 -2140, 8 (7), Summer 2013, s.745-763. doi: 10.7827/TurkishStudies.4832.
YILDIZ, A. (2001). Kemalist milliyetçilik. Ahmet İnsel (Ed.) Modern Türkiye'de siyasi düşünce 2: Kemalizm içinde (s.210-234). İstanbul: İletişim.
YÜCEL, H. A. (1960). Hürriyet gene hürriyet: Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
YÜCEL, H.A. (2011). İyi vatandaş iyi insan (7. Basım). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.