HİKMET VE FITRAT EKSENİNDE ADALETİN TEMELLERİ

Bu makalenin amacı; insanlık tarihinin ilk dönemlerinden itibaren tartışmalara konu olan adalet kavramının temel dinamiklerini tespit etmektir. Adalet hayatın her safhasıyla alakalı geniş anlamları olan bir terimdir. Adalet tüm hakları ilgilendirmesi sebebiyle, toplumun ahlaki, hukuki ve fikri değerlerinin en önemlilerinden biridir. Bu sebeple de mülkün temeli olarak nitelendirilir. Adaletin insan tarafından gerçekleştirilen bir değer olması sebebiyle, insanın saygı duyup çekineceği bir otoriteye bağlılığı adaletin tesisinde önemlidir. Bunun için Allah adaletin merkezine kendine imanı koymuş ve adalet duygusunun gelişimi ile Allah ve Ahiret gününe imanı ilişkilendirmiştir. O mahlukatı yaratmış ve onlara yasalar koymuştur. Bu çerçevede insan için de fıtrat belirlemiş ve bu fıtrata uygun bir din göndermiştir. Bu dinde Allah insanın gerçekleştirmesine katkı sağlayacak şeyleri teşvik etmiş, ona zarar verecek iş ve davranışları ise yasaklamıştır. Meselenin bu yönüyle Allah adaletin temelinde yer almaktadır. Fıtri yasaları içermesi sebebiyle Kur'an'ı adaletin temelleri arasında kabul etmek isabetli olacaktır. Allah, Kur'an'da toplum ve zamana göre değişmeyecek temel düsturları zikretmiş böylece insanların hukuki ve ahlaki düzlemde ölçü almalarını istediği kriterleri göstermiştir. Ayetler Kur'an'ı anlama ve açıklamada en yetkili kişi olarak Hazreti Peygamberi işaret etmektedir. Onun hayatında ve sünnetinde adaletin niceliğini açıklayan, adaletin sınırlarını tebyin eden ifadeler bulunmaktadır. Bunun için Hazreti Peygamber, Kur'an'ın mübelliği olarak adaletin diğer temel kaynağıdır. Onun adalet düsturları karşısındaki tavrı ise adaletin mutlaklığına işaret etmektedir.

THE FUNDAMENTALS OF JUSTICE IN THE AXIS OF WISDOM AND DISPOSITION

The aim of this article is to reveal the main dynamics of the concept of justice which was contentious through the human history. Justice is a broad meaning notion which connected with all aspects of life. Justice is one of the ethical, juridical and intellectual values of society for the reason that it interests all communities. Therefore it is characterized as a foundation of state. For the reason that justise is realized by human, the commitment to the esteemed authority is important for the establishment of justice. Therefore Allah puts the faith in the center of justice and connects the improvement of the sense of justice and the believing in Allah and Afterdeath. Allah created all creatures and laid down the law for them. Within this scope Allah designated the disposition for human and sent the religion wich is compatible with this disposition. In this religion Allah encourages the behaviors which are compatible with the nature of man and make a contribution to the improvement and realization of human. On the other hand Allah prohibits the behaviors which damages man. In this sense Allah is the basic source of justice. For the reason that Koran includes the innate laws, it will be felicitous to designate Koran as a source of justice. Allah declares in Koran the main principles which are not changeable. In this way Allah indicates the criteria for the juridical and ethical levels. According to the Verses the plenipotentiary person for the explanation of Koran is Prophet Muhammad (p.b.u.h.). There are expressions which clarify the quantity of justice and declare limits of it through the life of Prophet Muhammad (p.b.u.h.). Therefore Prophet Muhammad (p.b.u.h.) is another basic resource of justice for the reason that he is annunciator of Koran. Thus his attitudes in relation to the norms of justice is the indicative of the absoluteness of justice.

___

  • Abdulb , Mu ammed Fu d, el-Mu cemu'l-mufehres li elf i'l- ur' n, Çağrı Yayınları, İstanbul 1990.
  • AÇIKEL, Yusuf, "Hz. Peygamberin Evrensel Mesajlarından "Adalet" Prensibi", Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi VI. Kutlu Doğum Sempozyumu, Isparta 2003, 69-79.
  • AKSEKİ, Ahmet Hamdi, İslam Fıtrî Tabiî ve Umumî Bir Dindir, Sebil Yayınevi, İstanbul 2004.
  • AKYÜZ, Ali, Yaşayan Kur'an Hazreti Peygamber, Ensar Neştiyat, İstanbul 2007.
  • ALTINTAŞ, Ramazan, "İbn Miskeveyh'in Adalet Anlayışı", Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas, 2 (1998), 237-249.
  • Aristotales, Politika, çev. Murat Temelli, Ark Kitapları, İstanbul 2013.
  • El- Asker , Eb Hil l el- asen ibn Abdill h, el-Mu cemu'l-fur el-luğav , tahk. Buytull h Bey t, Muessesetu'n-neşru'l-isl m , 1412.
  • AYDIN, Ali Rıza, "İslam Dünyasında yaşanan son olayların ışığında "İslamiyet ve Milletler Arası Adalet"", Doğuda ve Batıda İnsan Hakları, TDV Yayınları, Ankara 1996, 139-154.
  • AYDÜZ, Davut, Tefsir Tarihi, Çeşitleri ve Konulu Tefsir, Yeni Akademi Yayınları, İzmir 2010.
  • BERKİ, Şakir, "İslam Hukukunda Adalet Esasları ve Adalet Teşkilatı", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 6/1 (1957), 35-43.
  • El-Beyha , Eb Bekr A med ibn useyn, es-Sunenu'l-kubr , tahk. Mu ammed Abdul dir A , D ru'l-kutubi'l- ilmiyye, Beyrut 2003.
  • ....... Şu abu'l- m n, tahk. Abdul al Abdul am d mid, Mektebetu'r-ruşd, Riyad 2003
  • BİLGİN, Mehmet Fevzi, "John Rawls'un Adalet Kuramı ve İslam Hukuku Işığında Değerlendirilmesi" Divan, 2 (1996), 207-215.
  • El-Bu r , Eb Abdill h Mu ammed ibn İsm l, el-C mi u' - a i , tahk. Mu ammed Zuheyr ibn N ır, D ru av u'n-nec t, 1422.
  • CERRAHOĞLU, İsmail, "Kur'an-ı Kerim'in Öngördüğü Adalet Esasları", Diyanet İlmi Dergi, 29/2 (1993), 17-30.
  • ÇAĞRICI, Mustafa, "Adalet" TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul I (1988), 341-343. ÇETİNKAYA, Bayram Ali, İrfan ve Hikmet Peygamberi, İnsan Yayınları, İstanbul 2011.
  • Ed-D rim , Eb Mu ammed Abdull h ibn Abdurra m n, Sunenu'd-d rim , tahk. Huseyn Sel m, D ru'l-muğn , el-Memlekeu'l- arabiyyetu's-su diyye 2000.
  • Eb D v d, Suleym n ibn Eş'a , Sunenu eb d v d, tahk. Mu ammed Mu yidd n Abdul am d, elMektebetu'l- asriyye, Beyrut, ty.
  • Eb ab b, Sa d , el- m su'l-fı h luğaten ve ı ıl an, D ru'l-fikr, Dımeşk 1988.
  • Eb 'l- asen, Al ibn İsm l, el-Mu kem ve'l-mu u'l-a am, tahk. Abdulmu Hend v , D ru'lkutubi'l- ilmiyye, Beyrut 2000.
  • Eb Man r, Mu ammed ibn A med, Teh bu'l-luğa, tahk. Mu ammed Av , D ru i y i't-tur i'larab , Beyrut 2001.
  • Ebu Zehra, Muhammed, "İslam Ceza Hukukunda Merhamet ve Adalet", çev. Hasan Güleç, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 3 (1986), 245-260.
  • En-Nes , Eb Abdirra m n A med ibn Şu ayb, es-Sunenu's-suğra, tahk. Abdulfett Eb Ğudde, Haleb 1986.
  • ERDOĞAN, Mehmet, Vahiy-Akıl Dengesi Açısından Sünnet, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, İstanbul 1996.
  • ESKİCİOĞLU, Osman, "İslam ve Uluslararası Adalet", Doğuda ve Batıda İnsan Hakları (Kutlu Doğum Haftası: 1993-94), Ankara 1996, 117-123.
  • Farabi, Üstün Ülke el-Medînetü'l-Fâzıla, çev. Seyfi Say, Kurtuba Kitap, İstanbul 2012.
  • El-F ris , Ya b ibn Sufy n, el-Ma rifetu ve't-t r , tahk. Ekrem ıy el- Umer , Muessesetu'rris le, Beyrut, 1981.
  • el-F r z b d , Mecdudd n Eb hir Mu ammed ibn Ya b, el- m su'l-mu , Muessesetu'rrisale, Beyrut 2005.
  • GENÇ, Mustafa, Sünnet Vahiy İlişkisi, Kitâbî Yayınevi, İstanbul 2009.
  • GÜNGÖR, Mevlüt, "Kur'an'ın Hz. Peygamber'in Sünnetine Verdiği Değer", Sünnetin Dindeki Yeri, editör: İsmail Lütfi Çakan, Ensar, İstanbul 2010.
  • Hadduri, Macid, İslâm'da Adalet Kavramı, Yöneliş, İstanbul 1999.
  • El- zin, Al udd n Al ibn Mu ammed ibn İbr h m, Lub bu't-te'v l f me ni't-tenz l, tahk. Mu ammed Al Ş h n, D ru'l-kit bi'l- ilmiyye, Beyrut 1415.
  • HÖKELEKLİ, Hayati, Psikoloji, Din ve Eğitim Yönüyle İnsani Değerler, Değerler Eğitim Merkezi, İstanbul 2013.
  • İbn Abdurrazz , Mu ammed ibn Mu ammed, T cu'l- ar s min cev hiri'l- m s, D ru'l-hid ye,ty.
  • İbn Eb tim, Eb Mu ammed Abdurra m n ibn Mu ammed, Tefs ru'l- ur ni'l- a m, tahk.
  • Es ad Mu ammed b, Mektebetu Nezz r Mu af el-B z, el-Memleketu'l- arabiyyetu'ssu diyye, 1419.
  • İbn Eb 'l- İzz, Al ibn Al ibn Mu ammed, Şer u'l- a deti't-ta viyye, tahk. Abdull h ibn Abdulmu sin et-Turk , Şu ayb Arna t, Muessesetu'r-ris le, Beyrut 1993.
  • İbn Eb Şeybe, Eb Bekr, el-Kit bu'l-mu annef f 'l-e ad i ve'l- r, tahk. Kem l Y suf el- t, Mektebetu'r-ruşd, Riyad 1409.
  • İbn el-Ezher , Mu ammed ibn A med, Teh bu'l-luğa, tahk. Mu ammed Avd, D ru ihy i'-tur i'larab , Beyrut 2001.
  • İbn F ris, A med, Mucmelu'l-luğa libni f ris, Muessesetu'r-ris le, Beyrut 1986.
  • İbn anbel, A med Eb Abdill h eş-Şeyb n , Musnedu el-im m a med ibn anbel, tahk. Şu ayb Arna t, Muessesetu'r-ris le, 2001.
  • İbn Hemm m, Eb Bekr Abdurrazz , el-Mu annef, tahk . Hab burra m n el-A am , Mektebetu'lisl m , Beyrut 1403.
  • İbn ibb n, Mu ammed ibn A med, el-İ s n f ta r bi a i ibn ibb n, Muessesetu'r-ris le, Beyrut 1988.
  • İbn ayyım el-Cevziyye, Mu ammed ibn Eb Bekr, İ l mu'l-m ı n an rabbi'l- alem n, D ru'lkit bi'l- ilmiyye, Beyrut 1991.
  • İbn Ke r, İsm l ibn Umer, Tefs ru'l- ur ni'l- a m, tahk. S m ibn Mu ammed Sel me, D ru T be, 1999.
  • ....... el-Bid ye ve'n-nih ye, D ru'l-fikr, 1986.
  • İbn Man r, Cem ludd n, Lis nu'l- arab, D ru dır, Beyrut, 1414.
  • İbn Miskeveyh, Tehzîbu'l-Ahlak-Ahlak Eğitimi, çev. Abdulkadir Şener, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2013.
  • Mu til ibn Suleym n, Tefs ru mu til bin suleym n, Daru ihy i't-tur , Beyrut 1423.
  • El-İsfeh n , er-R ğıb, Mufred tu elf u'l- ur' n, tahkik, afv n Adn n D v d , D ru'l-kalem, Dımeşk 1992.
  • KARAGÖZ, İsmail, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010.
  • ....... İslam'ın Ana Kaynakları Kur'an ve Sünnet, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010.
  • KARAMAN, Hayrettin, "Adalet", TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul I (1988), 343-344.
  • KASAPOĞLU, Abdurrahman, "Kur'an'da Adalet Psikolojisi-Adaleti Engelleyen Psiko-Sosyal Faktörler", Hikmet Yurdu, Malatya, 5/10 ( 2012), 61-105.
  • El- ur ub , Eb Abdill h Mu ammed ibn A med, el-C mi u li a k mi'l- ur n, tahk. A med elBerd n , D ru'l-kutubi'l-mı riyye, Kahire 1964.
  • u ub, Seyyid, F il li'l-kur n, Daru'ş-şur , Beyrut 1412.
  • El-M tur d , Mu ammed ibn Ma m d Eb Man r, Te'vil tu ehli's-sunne, tahk. Mecd B sell m, D ru'l-kutubi'l- ilmiye, Beyrut 2005.
  • Muslim, ibn acc c Eb 'l- asen, Sa u muslim, tahk. Mu ammed Fu d Abdulb , D rui y i'ttura i'l- arab , Beyrut, ty.
  • ORAL, Osman, "Kelam İlminde İlahi Adalet", Kelam Araştırmaları Dergisi, 11/1 (2013), 443-458.
  • PEKCAN, Ali, İslam Hukunda Gaye Problemi, Rağbet Yayınları, İstanbul 2003.
  • Er-R z , Fa rudd n Mef ti u'l-ğayb, İ yau't-tur i'l- arab , Beyrut 1430.
  • Es-Semer and , Eb 'l-Ley Na r ibn Mu ammed ibn A med, Ba ru'l- ul m, ty.
  • Eş-Ş fi , Eb Abdill h Mu ammed ibn İdr s, Tefs ru'l-im m eş-ş fi , tahk. A med ibn Mu afa elFerr n, D ru't-tedmiriyye, el-Memleketu'l- arabiyyetu'su diyye 2006.
  • Eş-Ş ıb , Eb İs a İbr h m ibn M s , el-Muv fa t, basım yeri yok, ty.
  • E - aber n , Suleym n ibn A med ibn Eyy b, el-Mu cemu'l-keb r, tahk. amd ibn Abdulmec d, Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire 1994.
  • E - aber , Mu ammed ibn Cer r, C mi u'l-bey n f te v li'l- ur n, tahk. A med Mu ammed Ş kir, Muessesetu'r-ris le, 2000.
  • ....... T r u'r-rusul ve'l-mul k, D ru't-tur , Beyrut 1387.
  • El-Va id , Eb 'l- asen Ali ibn A med ibn Mu ammed, el-Vesi f tefs ri ur'ani'l-mec d, tahk.
  • Adil A med Abdulmevc d, D ru'l-kutubi'l- ilmiyye, Beyrut 1994.
  • YARAN, Cafer Sadık, İslam'da Ahlâk'ın Şartı Kaç, Elif Yayınları, İstanbul 2005.
  • YAZIR, M. Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, Eser Neşriyat, ty.
  • YILDIRIM, Suat, Kur'an'da Uluhiyyet, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1987.
  • ........ Peygamberimizin Kur'an'ı Tefsiri, Yeni Akademi Yayınları, İzmir 2007.
  • YILDIRIMER, Şahban, "Orhan Münir Çağıl'da Adalet İdesi ve Mistik Yaklaşımlar", Kelam Araştırmaları, 11/1 (2013) 511-532.
  • Ez-Zema şer , Eb 'l- sım Mu ammed ibn Amr, el-Keşş f an a i i ğav mi i't-tenz l, D ru'lkit bi'l- arab , Beyrut 1407.