II. Mahmut dönemi osmanlı merkezileşme politikasının doğu vilayetlerinde uygulanması

18. yüzyıl boyunca Osmanlı Merkezî otoritesinin zayıflamasıyla birlikte merkezden uzak olan bölgelerde âyan denilen feodal yapılanmalar ortaya çıkmıştır. II. Mahmut Padişah olduğunda ilk icraat olarak merkezî otoriteyi güçlendirecek politikalar izlemeye başladı. Bir taraftan bu amacını gerçekleştirecek reformlar yaparken, diğer taraftan da devletin siyasî bütünlüğünü tehdit eden âyanları itaat altına aldı. Bunu Balkanlarda ve Anadolu’da büyük ölçüde başardı. Doğu vilayetlerinde ise Sivas Valisi Reşit Paşa ile başlattığı merkezî örgütlenmeyi 1839 yılında Hafız Paşa bölgede büyük ölçüde tamamlamıştır.

___

BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşivi)

BOA, Diyarbakır Ayniyat Defteri, nr. 609

BOA, İrade-i Mesail-i Mühimme (BOA, İ.MSM)

BOA, Hatt-ı Hümayun (BOA, HAT)

ABCA Yurdaer; Yezidilik ve Osmanlı Yönetiminde Yezidiler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir 2006.

Abdurrahman Şeref Efendi, Osmanlı Devleti Tarihi, Hzl. Musa Duman, Bilimevi Basın Yayım, İstanbul 2005.

Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet Osmanlı Tarihi, C. V, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1994.

Ahmet Lütfi Efendi, Vak‟anüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi, C. I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.

ANDREE Richard, “Feldmareşal Helmut Von Moltke’nin Türkiye Gezisi”, Türk Dünyası Araştırmaları, Çev.: Selçuk Ünlü, S. 43, Ağustos 1986, s. 185-206.

ATEŞ Sabri, Empires at the Margin; Towards a History of the Otoman-İranian Borderland and the Borderland Peoples, 1843-1881, Basılmamış Doktora Tezi, New York University, Deportment of History and Middle Eastern and İslamic Studies, New York 2007.

BARKEY Henry J. and Graham E. Fuller, Turkey‟s Kurdish Question, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, New York 1998.

BAYRAK Mehmet, Kürtler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleri Üstüne Gizli Belgeler- Araştırmalar-Notlar, Öz-ge Yayınları, Ankara 1993.

BOZKURT Gülnihal, “Tanzimat ve Hukuk”, Tanzimat‟ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994, s. 271-279.

BRUİNESSEN Martin Van, “Aşiretler ve Devlet”, Ağa, Şeyh, Devlet, Çev.: Banu Yalkut, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2006, s. 199-303.

CARTER V.Fındley, Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform, Babıâli, Çev.: Latif Boyacı- İzzet Akyol, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.

CELİL Celile, XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu‟nda Kürtler, Çev.: Mehmet Demir, Öz-ge Yayınları, Ankara 1992.

ÇADIRCI Musa, Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.

ÇADIRCI Musa, Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007.

ÇAVDAR Tevfik, Türkiye‟nin Demokrasi Tarihi (1839-1950), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 1995.

ÇAY A. Haluk, Her Yönüyle Kürt Dosyası, 4. Baskı, Turan Kültür Vakfı Yayınları, Ankara 1996.

DÜNDAR Safiye, Kürtler ve Azınlık Tartışmaları, Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul 2009.

EBER Jessica R., Fatal Ambivalence: Missionaries in Ottoman Kurdistan (1839-1843), A thesis submitted to the Faculty of Wesleyan University Degree of Bachelor of Arts With Depaertmental Honors in History April 2008.

ERYILMAZ Bilâl, Osmanlı Devletinde Millet Sistemi, Ağaç Yayınları, İstanbul 1992.

ERYILMAZ Bilâl, Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İşaret Yayınları, İstanbul 1991.

FINKEL Caroline, Rüyadan İmparatorluğa İstanbul Osmanlı İmparatorluğu‟nun Öyküsü (1300- 1923), Çev.: Zülal Kılıç, Timaş Yayınları, İstanbul 2007.

GENCER Fatih, Merkeziyetçi Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara 2010.

GUEST John S. Yezidilerin Tarihi, Çev.: İbrahim Bingöl, 2. Baskı, Avesta Yayınları, İstanbul 2007.

HAKAN Sinan, Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmut, Peri Yayınları, İstanbul 2002.

HAKAN Sinan, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri 1817-1867, Doz Yayınları, İstanbul 2007.

HAMMER, Büyük Osmanlı Tarihi, C. IX, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1996.

HÜLÜR Himmet ve Güney Akça, “İmparatorluktan Cumhuriyete Toplum ve Ekonominin Dönüşümü ve Merkezileşmenin Dinamikleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 311, Yıl: 2005, s. 311-341.

JWADİEH Wadie, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihsel Kökeni ve Gelişimi, Çev.: İsmail Çek ve Alper Duman, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.

KAHRAMAN Ahmet, Kürt İsyanları Tedip ve Tenkil, 2. Baskı, Evrensel Basım Yayın, İstanbul 2004.

KARAL Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. VI, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.

KARPAT Kemâl H., Osmanlı Modernleşmesi, Çev.: Akile Zorlu Durukan ve Kaan Durukan, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2002.

KARPAT Kemal H., Osmanlı‟da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, Çev.: Dilek Özdemir, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2006.

KARPAT Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, Alfa Yayınları, İstanbul 2006.

KİLİ Suna ve A. Şeref Gözübüyük, Sened-i İttifak‟tan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, 2. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2000.

Köprülü Fuat, “Ayân”, İslâm Ansiklopedisi, C. II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979, s. 40-42.

LAZAREV, M. S. vd., Yeni ve Yakın Çağda Kürt Siyaset Tarihi, Çev.: M. Aras, İstanbul 1998.

LEWİS Bernard, Modern Türkiye‟nin Doğuşu, Çev.: Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.

MANTRAN Robert, Osmanlı Tarihi II, Çev.: Server Tanilli, Alkım Yayınevi, İstanbul 2004.

MERT Özcan, “II. Mahmut Devrinde Anadolu ve Rumeli’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu (1808- 1839)’’, Türk Dünyası Araştırmaları, S.18, Haziran 1982, s. 33-68.

MERT Özcan, “II. Mahmut Döneminde Taşradaki Merkeziyetçilik Politikası”, C. XIII, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 720-730.

MERT Özcan, “Osmanlı Devleti Tarihinde Ayânlık Dönemi”, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 174-180.

MİNORSKY V., Th. Bois, D.N. Mac Kenzie, Kürtler – Kürdistan, Çev.: Kamuran Fıratlı, 2. Baskı, Doz Yayınları, İstanbul 2004.

MOLTKE Helmuth Von, Moltke‟nin Türkiye Mektupları, Çev.: Hayrullah Örs, 3.Baskı, Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul 1999.

Mustafa Nuri Paşa, Netayic ül -Vukuat, Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, C. III-IV, Sadeleştiren. Neşet Çağatay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1980.

OKUMUŞ Ejder, “II. Mahmut Dönemi Yenileşme Çapaları”, Türkler, C. XIV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 647-656.

OLSEN Robert, The Emergence of Kurdish Nationalism And The Sheikh Said Rebellion 1880- 1925, University Of Texas Press, Texsas 1989.

ORTAYLI İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 25. Baskı, Alkım Yayınları, İstanbul 2006.

ORTAYLI İlber, Osmanlı İmparatorluğu‟nda İktisadi ve Sosyal Değişim, 2. Baskı, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara 2004.

ÖZER Ahmet, Beş Büyük Tarihi Kavşakta Kürtler ve Türkler, Barış Matbaası, İstanbul 2009.

Özkaya Yücel, “Merkezi Devlet Yapısı’nın Zayıflaması Sonuçları: Ayânlık Sistemi ve Büyük Hanedanlıklar”, Osmanlı, C.VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 113-167.

ÖZKAYA Yücel, Osmanlı İmparatorluğu‟nda Ayânlık, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.

ÖZOĞLU Hakan, Osmanlı Devleti ve Kürt Milliyetçiliği, Çev.: Nilay Özok- Gündoğan ve Azat Zana Gündoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.

PAMİR Aybars, “Osmanlı Egemenlik Anlayışında Sened-i İttifak’ın Yeri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 53, S. 2, Yıl: 2004, s. 61-82.

SASUNİ Garo, Kürt Ulusal Harektleri ve 15. Yüzyıldan Günümüze Ermeni–Kürt İlişkileri, Çev.: Bedros Zartaryan ve Memi Yetkin, Med Yayınları, İstanbul 1992.

SEVGEN Nazmi, “Kürtler” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 11, Ağustos 1968, s. 49-59.

SEYİTDANOĞLU Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.

SHAW Stanford I. ve Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Çev.: Mehmet Harmancı, C. II, e Yayınları, İstanbul 1983.

SOFUOĞLU Ebubekir, Osmanlılar Devrinde Islahatlar ve I. Meşrutiyet, Bilimevi Basın Yayım, İstanbul 2004.

SONYEL Sâlâhi R., Minorites and The Destruction of the Otoman Empire, Turkish Historical Society Printing House, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.

SÖNMEZ Mustafa, Doğu Anadolu‟nun Hikâyesi Kürtler Ekonomik ve Sosyal Tarih, 2. Baskı, Arkadaş Yayınları, Ankara 1992.

ŞİMŞİR Bilâl N., Kürtçülük (1787-1923), Bilgi Yayınevi, Ankara 2007.

UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, “Ayân”, İslâm Ansiklopedisi, C. II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979, s. 40-42.

ÜNAL Mehmet Ali, “Osmanlı Devleti’nde Merkezî Otorite ve Taşra Teşkilâtı”, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 111-122.

VEDAT Şadillili, Türkiye‟de Kürtçülük Hareketleri ve İsyanlar, C. I, Kon Yayınları, Ankara 1980.

YALÇINKAYA Alaaddin, “III. Selim ve II. Mahmut Dönemleri Osmanlı Dış Politikası”, Türkler, C. XII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 629-659.

YAVİ Ersal, Kürdistan Ütopyası, Yazıcı Yayınevi, İzmir 2006.

YILMAZ Fehmi, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Bilimevi Basın Yayım, İstanbul 2010.

YILMAZÇELİK İbrahim, “XIX. Yüzyılda Diyarbakır Eyaletinde Yönetim Halk Münasebetleri”, Prof. Dr. Bayram Kodaman‟a Armağan, Eser Ofset Matbaacılık, Samsun 1993, s. 387.

ZÜRCHER Erik Jan, Modernleşen Türkiye‟nin Tarihi, Çev.: Yasemin Saner Gönen, 14 Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.