ÇEVRE DOSTU BİR PEYGAMBER: HZ. MUHAMMED

Bu makalede, Hz. Peygamber'in çevre konusundaki görüşlerini sunmaya çalışacağız. O'nun çevreyle ilgili öğretilerinin vurgulandığı rivayetler, klasik hadis kaynaklarımızda dağınık bir şekilde yer almıştır. Bu rivayetlere göre Hz. Peygamber'in, insanlık tarihinin en dikkat çekici çevre dostu olduğunu söylemek mümkündür. Hz. Peygamber, hayatı boyunca tabiatın ekolojik dengesini koruma ve kollamaya yönelik uygulamalarda bulunmuştur. Bu uygulamaların en başında tabiattaki doğal kaynakların israf edilmemesi ve çevre unsurlarının temiz tutulması yer almıştır. O, yaşadığı müddetçe çevrenin en iyi şekilde korunmasına büyük ihtimam göstermiştir. Bu bağlamda Hz. Peygamber, ashâbını ağaçları korumaya teşvik etmiştir. O, savaşlardan önce daima askerlerine herhangi bir ağacı kesmemelerini, tarla ve bahçeleri ateşe vermemelerini emretmiştir. Bunlara ilaveten Hz. Peygamber, günümüz modern şehircilik anlayışında da örnek alabileceğimiz birçok tavsiye ve uygulamalarda bulunmuştur. Daha yeşil ve daha yaşanılabilir bir dünya için aktif adımlar atmıştır. Hz. Peygamber, tabiatla dostane ilişkiler kurmayı sorumluluğunun bir parçası saymıştır. O'nun bütün bu uygulamalarına ekolojik sünnet adı verilmiştir. Öte yandan Hz. Peygamber'in çevreye bakışında "emanet" fikri hâkim olmuştur. Çünkü insanlara emanete hıyanetlik edilemeyeceğini öğütleyen Hz. Muhammed, çevreye nimet nazarıyla bakmıştır. Ayrıca O, her türlü canlının yaşam hakkına sahip olduğunu söyleyen çevre dostu bir peygamberdir. Dolayısıyla çevre konusundaki tutum ve tavsiyeleri, onu dünyanın en dikkat çekici çevrecisi olarak ilan edilmesini gerekli kılacak niteliktedir

AN ECO-FRIENDLY PROPHET: HZ. MUHAMMAD

In this article, we will try to present the opinions of the Holy Prophet about the environment. The narratives which emphasize his teachings on environment have been ranked among classical hadith sources disorderly. According to the relevant narratives, it is possible to say that the Holy Prophet is the most remarkable eco-friendly in the human history. The Holy Prophet did some acts to save the ecological balance of nature throughout his life. The foremost ones of these acts were not to waste natural sources and keeping clean the environmental elements. He showed great importance to be protected environment as long as he was alive. In this respect, The Holy Prophet urges his companions to protect trees. Before battles, he always gave instruction to his soldiers not to cut down a tree and not to burn farms or gardens. In addition, he gave many advice and showed lots of practices leading us for understanding the development of contemporary urbanism. He took steps actively for a more liveable and green world. The Holy Prophet thought that contacting with nature friendly is a part of responsibility. All these practices done and demonstrated by the Holy Prophet are to be called ecological sunnah. Other hand, the idea of “the entrustment” has been a dominant instruction in the view of environment of the Prophet. Because The Prophet, who stressed that entrustment must never be betrayed among people, has approached environment as blessing of Allah. Furthermore, he is an eco-friendly prophet who has advocated that each living thing has right to live. Therefore, advice and attitude of the Prophet about environment are enough necessities to make him to be one of the most eminent environmentalist in our world

PDF

___

Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abdurrahman el-Keşşî, Müsnedu Abd b. Humeyd, thk. Subhî elBedrî es-Samarrâî, Mahmud Muhammed es-Sa'îdî, Mektebetu’s-Sünne, Kahire 1408/1998.
ABDUL-MATIN, İbrahim, Çevreci ve Dindar, çev. İhsan Durdu, Ufuk Yayınları, İstanbul 2013.
Abdurrazzâk b. Hemmâm, Ebû Bekir es-San’ânî, el-Musannef, thk. Habîburrahman el-A’zamî, Mektebetu’l-İslâmî, İstanbul 1403/1983.
ARMAĞAN, Servet, İslam ve Çevre, Gündönümü Yayınları, İstanbul 2005.
AYDIN, Muhammed, “Kur’an ve Sünnete Göre İnsanların Bozgunculuklarının Çevreye Etkileri”, Çevre ve Din Uluslararası Sempozyumu (15–16 Mayıs 2008), İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2008.
BAYRAKDAR, Mehmet, Asr-ı Saadet’te Çevre Bilinci (Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslâm), ed. Vecdi Akyüz, Beyan Yayınları, İstanbul 2006.
………… İslam ve Ekoloji, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1992.
BAŞARAN, İbrahim Ethem, Eğitim Psikolojisi, Gül Yayınevi, Ankara 1996.
BEDİR, Murteza, Sünnet Hz. Peygamber’in Evrensel Mesajı, İSAM Yayınları, İstanbul 2008.
Beğavî, Hüseyin b. Mes’ûd, Meâlimu’t-Tenzîl (Tefsîru’l-Beğavî), thk. Muhammed Abdullah enNemr, Osman Cuma Damiriyye, Süleyman Müslim el-Harş, Dâru’t-Taybe, Beyrut 1417/1997.
Belâzurî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Yahya b. Câbir el-Bağdadî, Futûhu’l-Buldân, thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ’- Ömer Enîs et-Tabbâ’, Müessesetu’l-Meârif, Beyrut 1407/1987.
Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Basrî, el-Musned, thk. Mahfuzu’r-Rahman Zeynullah, Müessesetu ‘Ulumi’l-Kur’an, Beyrut 1409.
Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmi’u’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
CÂNAN, İbrahim, Âyet ve Hadislerin Işığında Çevre Ahlakı, Yeni Asya Yayınları, İstanbul 1995.
Darimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman, Sunen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
DARTMA, Bahattin, Kur’an ve Ekoloji, Rağbet Yayınları, İstanbul 2005.
DARYAL, Ali Murat, “Maddenin Var Olma Hakkı: Çevre Kirlenmesi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl. 1997/13–15, 131–142.
DOĞAN, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Pınar Yayınları, İstanbul 2008.
DOLATYAR, Mustafa, “Çevre Krizlerinin Kökenleri: İslâmî Bir Perspektif” çev. Veysel Nargül, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl. 2003/20, 301–317.
DEMİR, Recep, “Doyumsuz Tüketim Arzusu ve Çevre Sorununa Kur’an Çerçevesinde Bakış”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, yıl. 2012/4, 1–12.
Ebû Davud, Suleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, Sunen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
Fersahoğlu, Yaşar, Dinler ve Çevre, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2011.
Firûzâbâdî, Mecdü’ddîn Muhammed b. Ya'kûb, el-Kâmûsu'l-Muhît, thk. Mektebu Tahkîkiki’tTürâs fî Müesseseti’r-Risâle, Müessetu'r-Risâle, Beyrut 1426/2005.
GÖZ, Kemal, “Çevre Ahlakı ve İnsan”, Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, yıl. 2011/1, 92–100.
GÜLER, Çağatay-ÇOBANOĞLU, Zakir, Çocuk ve Çevre, Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi (No: 23), Ankara 1994.
HAŞİN, Hüseyin Ahmed, el-İslam ve’l-Bîeh, Dâru’l-Melâk, Beyrut 1432/2011.
Heysemî, Ebu’l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekr, Mecmau’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid, Dâru’lKitâbi’l-Arabî, Beyrut 1407
Hindî, Alâuddin Ali el-Muttakî, Kenzü’l-‘Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef’âl, thk. Safvet es-Sekkâ, Bekrî el-Hayyânî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut ty.
İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, el-Musned, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, Sunen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem el-Ifrıkî el-Mısrî, Lisânu’l-‘Arab, Dâru Sadr, Beyrut 1375/1956.
İbnu’l-Esîr el-Cezerî, Ebu’l-Hasen İzzuddîn Ali b. Muhammed, Usdü’l-Ğâbe fi Ma’rifeti’s-Sahâbe, nşr. Halid Abdulfettah Şibl, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1417/1996.
KELEŞ, Ruşen-HAMAMCI, Can, Çevrebilim, İmge Kitabevi, Ankara 1993.
KÖSE, Saffet, “Suyun Kullanımı ve Su Kaynaklarının Korunması Hususunda Kur’an ve Sünnet Bağlamında Bir Yaklaşım”, Çevre ve Din Uluslararası Sempozyumu (15–16 Mayıs 2008), İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 2008.
KULA, Naci, “Kur’an Işığında İnsan-Çevre ilişkisinin Ruh Sağlığı Açısından Önemi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl. 2000/9, 361–376.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi’ Li Ahkâmi’l-Kur’an (Tefsiru’lKurtubî), thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1427/2006.
MACİT, Yunus, Hz. Peygamberin Sünnetinde Çevre, Basılmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 1997.
………… “Savaş Kuralları Açısından Hz. Peygamber’in Sünnetinde Doğal ve Fizikî Yapının Masuniyeti”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, yıl. 2005/4, 95–110.
………… “Sünnet Verileri Işığında Çevre Eğitiminin Esasları”, Hadis Tetkikleri Dergisi, yıl. 2005/2, 111–128.
Malik b. Enes, el-Muvatta’, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
MARTI, Huriye, Hadisler Ekseninde Çevre Ahlakı, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2013.
Mollâ Aliyyü’l-Kârî, Ali b. Muhammed b. Sultân, el-Esrâru’l-Merfua fi’l-Ahbâri’l-Mevdûa, thk. Muhammed Lutfî es-Sebbağ, Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut 1406/1986.
Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. Haccac el-Kuşeyrî, Sahîhu Muslim, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
Nasr, Seyyid Hüseyin, “İslam ve Çevre Bunalımı”, çev. Mevlüt Uyanık, İslami Araştırmalar Dergisi, Yıl. 1990/3, 155–174.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, Sunen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
ÖZDEMİR, İbrahim, Çevre ve Din, Çevre Bakanlığı Yayınları, Ankara 1997.
Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kasım el-Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Seyyid Keylânî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty.
SAKALLI, Talat, “Bilinç Kirlenmesi veya Çevre Kirliliğinin Zihni Temelindeki Aşınma”, Çevre ve Din Uluslararası Sempozyumu (15–16 Mayıs 2008), İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2008.
SANCAKLI, Saffet, “Hz. Peygamber’in Çevrecilik Anlayışı”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, yıl. 2001/3–4, 405–421.
SARIÇAM, İbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2005.
Sindî, Ebu’l-Hasan Muhammed b. Abdulhadi, Süneni İbn Mâce bi Şerhi’s-Sindî, thk. Halil Memûn Şîhâ, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1416/1996.
Taberânî, Ebu’l-Kasım Suleyman b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemu’l-Evsat, thk. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc Emrir, el-Mektebü'l-İslâmî, Beyrut 1405/1985.
………… el-Mu’cemu’l-Kebîr, thk. Hamdî Abdulmecid es-Selefî, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, Musul 1404/1983.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir, Tarihu’l-Umem ve’l-Mulûk, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1407.
Tayâlisî, Ebû Davud Suleyman b. Davud, el-Musned, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, Sunen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî, Kitâbu’l-Meğâzî, thk. Marsden Jones, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut 1404/1984.
YAPICI, Süleyman, İslam ve Çevre İnsan ve Çevre, Anıl Grup Yayıncılık, İstanbul 2011.
YILDIRIM, Zeki, “Kur’an ve Çevre Sorunları”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl. 2012/38, 67–100.
Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf, thk. Şeyh Adil Ahmed Abdulmevcut ve Şeyh Ali Muhammed Muavvız, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad 1418/1998.