BİR EĞİTİM TARİHİ KAYNAĞI OLARAK GİRESUN ŞER’İYE SİCİLLERİ: TEREKE KAYITLARINA YANSIYAN KİTAPLAR٭

Şer'iyye sicilleri halkın miras, nikâh, alacak verecek gibi davalarının kadı huzurunda karara bağlanması aşamasında kaydı tutulan defterlerin adıdır. Bu defterlerde mirasa konu olan malları gösteren listeler (tereke) de bulunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu listelerdeki kitaplar tespit edilmiş ve bunlar üzerinden Giresun Kazasında okunan kitaplar hakkında bilgi edinilmeye çalışılmıştır. Giresun, Tirebolu ve Görele şeriyye sicillerindeki tereke kayıtlarının incelenmesi sonucunda on adet kitap listesine ulaşılmıştır. Bu listelerin altı adedi Giresun kaza ve köylerine, ikişer adedi ise Tirebolu ile Görele kazalarına aittir. Bu listelerde kayıtlı olan eserlerin hemen tamamı başta Kur'an-ı Kerim olmak üzere Fıkıh, Hadis, Tefsir, Akaid, Kelam, Siyer gibi temel İslâm bilimleri alanındadır. En fazla Fıkıh alanında eser mevcuttur ve Hanefî fıkhına aittir. Giresun Kazasında halkın tamamının Sünnî olması bu durumun temel nedeni olmalıdır. Terekelerde az sayıda da olsa tabii bilimlere ait eserlere de rastlanmıştır. Abbas Kulı Ağa Kudsi Bakihanlı'nın Esrarü'l-Melekût adlı astronomi alanındaki eseri buna örnektir. Mantık, Felsefe ve Edebiyat alanlarındaki eserler de yine İslâmî referanslar içermektedir. Terekelerde yer alan kişilerin çoğunluğu hakkında bilgi sahibi olunamamıştır. Bu itibarla sahip oldukları kitaplar üzerinden ilgi duydukları alanlar ve kişilikleri hakkında bazı tahminlerde bulunulmuştur. Sadece hakkında kesin bilgi bulunan Müftüzade örneği üzerinden kesin yargılara varılmaya çalışılmıştır. Müftüzade'nin sahip olduğu eserler ile diğer terekeler karşılaştırıldığında aynı tür eserlerin okunduğu rahatlıkla ileri sürülebilir

GİRESUN COURT REGISTERS AS A SOURCE FOR EDUCATIONAL HISTORY: BOOKS LISTED IN TEREKE RECORDS

Court registers are judicial matters such as heritage, marriage, and debts that are concluded and documented in the court room before the judge (Kadi). Lists of the commodities belonging to legators (tereke records) are also included in these court registers. In this study, it is aimed to determine the books registered in tereke records and reading habits of people in Giresun. Court registers are judicial matters such as heritage, marriage, and debts that are concluded and documented in the court room before the judge (Kadi). Lists of the commodities belonging to legators (tereke records) are also included in these court registers. In this study, it is aimed to determine the books registered in tereke records and reading habits of people in Giresun. It was reached ten different book lists searching tereke records of Giresun, Tirebolu, and Görele court registers. Six of these lists are from towns and villages of Giresun, twos of them are from Tirebolu and Görele towns. Almost all of the books enlisted are related to Islamic sciences ranging from Quran itself, Fiqh, Hadith, Hermeneutics to Doctrines, Kalam, and Life of the Prophet. Much of the books are related to Islamic Fiqh and Hanafi Fiqh in particular. For the whole population of Giresun live according to Hanafi Fiqh, it is not suprising. Few books have also been found in natural sciences enlisted on the lists. One example for this kind of books is Esrarü’l-Melekût (Secret of Angels) of Abbas Kulı Kudsi Bakihanlı. Books in Logic, Philosophy, and Literature include also mainly Islamic references. Little information had been reached about legators. Therefore little has been inferred about fields of interests and characteristics of legators. It had only been conveyed some concrete conclusion about Müftüzade case on which much solid information was compiled. After a comparative look, it can easily be suggested that much of the books read by Müftüzade and other legators are similar in kind

PDF

___

Giresun Şer’iyye Sicilleri (G.Ş.S), nr.1403, 1407, 1409, 1410, 1414, 1422, 1428.
Tirebolu Şer’iyye Sicili (T.Ş.S.), nr.1808, 1810.
Görele Şer’iyye Sicili (Gör. Ş.S.), nr. 1342, 1339.
BOA, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
Bab-ı Defteri Defterleri (D.M.d.), nr. 37228.
Sadaret Mektubî Umum Vilâyât (A.MKT.UM), nr. 407/83.
Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT), nr.2539/10; nr.2567/114.
BİLİR, Ali, Geçmişten Günümüze Görele, Kitabevi yayınları, İstanbul 2007, s.185-186.
DOĞAN, Recai, “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C.XXXVII, Ankara 1998, s.407-442.
FATSA, Mehmet, XV ve XVI. Yüzyıllarda Giresun (Sosyal ve Ekonomik Hayat), Giresun İl Özel İdaresi Yayınları, 2010.
GÜRSOY, Ahmet, “Cumhuriyetin İlk On Yılında Giresun’da Eğitim ve Kültürel Değişim”, Giresun Tarihi Sempozyumu (Bildiriler), Giresun Belediyesi Yay., Giresun, 1997.
KARAMAN, Oktay, “Seyahatnamelere Göre Giresun”, Giresun Tarihi Sempozyumu (Bildiriler), Giresun Belediyesi Yay., Giresun, 1997.
___, Şer’iye Sicillerine Göre Giresun Kazası (1850-1900), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1999.
___________, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı İle XX. Yüzyılın Başlarında Giresun Kazasında Eğitim”, Giresun ve Doğu Karadeniz Sempozyumu (Bildiriler), Giresun Belediyesi Yay., Ankara, 2009.
OĞUZ, Gülser, “Tereke Kayıtlarının Güvenilirliği ve Kadıların Mirastan Mal Kaçırma Yöntemleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/1 Winter 2014, p. 409-426, ANKARA-TURKEY.
ÖZTÜRK, Cemil, “Rüşdiye”, DİA, XXXV, TDV Yayınları, İstanbul, 2008, s. 300-303.
SABEV, Orlin, Balkanlarda Osmanlı Kitapçılığı: 18. Yüzyılda Bir Sahafın Kitapları”, XV. Türk Tarih Kongresi (Kongreye Sunulan Bildiriler,) Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.4, s.1809- 1854.
SAKAL, Fahri, “Osmanlı Ailesinde Kitap”,Osmanlı, C.11,Yeni Türkiye yay., Ankara 1999, s.732- 738.
SAYDAM, Abdullah, “Trabzon’da Halkın Kitap Sahibi Olma Düzeyi (1795-1846)”, Milli Eğitim, 170 (2006), s.187-200.
SOYSAL, Özer, “Osmanlı’da Neler Okundu,’ Kütüphane Kurumu’ Nasıl Algılandı, Kurumlaşan ‘Gelenek’ Yoksa ‘Kütüphane Kültürü’Müydü?”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi,50, 2 (2010), s.163-175.
YILMAZ, Ali, XIX. Yüzyıldan Cumhuriyete Giresun’da Eğitim ve Öğretim, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları A.B.D., Yayınlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2013.
YOLALICI, Mehmet Emin, “Maarif Salnamelerine Göre; Trabzon Vilayetinde Eğitim ve Öğretim Kurumları”, OTAM, sayı: 5, Ankara 1994.
YÜKSEL, Ayhan, Giresun Tarihinden Sayfalar, İstanbul 2009, s. 141-149.