207114

TESETTÜR TARTIŞMALARININ DÜNÜ: II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ

Türkiye'de tesettür tartışmaları sadece yakın tarihin sorunu değildir. Hemen hemen Türk modernleşme tarihi ile yaşıt bir maziye sahip bu mesele, çeşitli vesilelerle yaklaşık yüz elli yıldır zaman zaman Türk insanının gündemine gelmektedir. Batılılaşma adı altında Türk toplumunu modernleştirme çabaları içindeki hedeflerden biri de, kadınların sosyal hayata kazandırılması, eğitim ve kültür seviyelerinin yükseltilmesidir. Bu bağlamda Tanzimat'tan itibaren dar alanda başlayan tartışmalar, II. Meşrutiyet'in hür ortamıyla her platformda gündeme gelmeye başlamıştır. Söz konusu tartışmaları ortaya koymak, tesettür sorununun tarihî sürecini bilmek ve meseleyi sağlam bir zeminde ele alarak daha iyi kavramak açısından önem kazanmaktadır. Zira kadının toplumsal hayata katılması ve bunun araçlarından biri olarak görülen tesettür meselesi Osmanlı Devleti'nde ve Türkiye'de modernleşme taraftarlarının karşılaştığı sorunları anlamak açısından da ufuk açıcı ipuçları sunmaktadır. Sonuçta modernleşme başlangıç itibarıyla bilim-teknikle sınırlandırılabilir bir girişim olarak görülse de ilerleyen aşamada dini ve kültürel alanın bu çabalar karşısındaki konumu da ister istemez tartışmanın odağına yerleşmiştir. İşte bu noktada ortaya çıkan gerilim modernleşme çabalarının tarihi diyalektiğini oluşturmuştur. Kendisini kadın ve kadın kıyafeti üzerinden ifade eden, modernleşme ile dini ve kültürel korumacılık, kadınların toplum hayatına katılma sürecinde yaşanılanları yozlaşma-çağdaşlaşma çelişkisi çerçevesinde ele almıştır. Mesele kısa sürede en güçlü boyutunu dinin oluşturduğu bir tartışma zeminine kaymıştır. Bu nedenle bir boyutu kadının giyim-kuşam alışkanlıkları ve bunun değiştirilmesi ile ilgili bir tartışma olan tesettür konusu, diğer boyutuyla dinin toplum hayatına yön verici özelliği ile ilgili XX. yüzyıl başları için oldukça radikal bir tartışmanın ipuçlarını içermektedir. Konunun tarafları II. Meşrutiyet döneminde netleşmiş ve düşüncelerini çeşitli yayın organlarında ifade etmişlerdir. Bu yazıda ağırlıklı olarak II. Meşrutiyet döneminde "kadın ve tesettür" meselesinin Batıcı, İslamcı ve Türkçü aydınlar tarafından nasıl yorumlandığı üzerinde durulmaktadır.

THE YESTERDAY OF TESETTUR DISCUSSIONS: ERA OF CONSTITUTIONAL MONARCHY II

In Turkey, discussions over tesettur ( the umbrella term for hijab in Turkey) is not only an issue of the recent history. The issue which is almost as old as Turkish Modernization History has been brought to Turks' agenda through various issues for almost one and a half centuries. One of the goals under Westernisation was to have women participate in social life and to increase their educational and cultural level. In this context, the discussions starting in a narrow field as of Tanzimat Reforms, appeared in every platform with the freedom of 2nd Constitutional Monarchy. It is important to lay the discussion on the table in terms of knowing the historical course of tesettur and realizing issue on solid grounds. Because, the participation of women in social life and tesettur issue which was considered as a means of this participation give some clues in terms of understanding the problems which the supporters of Modernization encountered in the Ottoman State and Turkey. Ultimately, although Modernization was considered as an initiative limited to science and technology at first, the attitude of the religion and the culture was placed in the centre of the discussion in further stages inevitably. The tension that appeared at this point established the historical dialectic of Modernization efforts. Modernization and religious-cultural protectionism, which expressed themselves through women and women clothes, discussed the incidents happened during the course of the participation of women in social life under the framework of conflicts between Modernization and degeneration. In a short time, the issue slipped onto a discussion ground whose most powerful dimension was religion. That's why, with this dimension tesettur issue gives certain clues as to some radical discussions about the social life steering aspect of the religion at the beginning of 20th century while its other dimension is about women clothes and related habits and the efforts to change them. The parts of the issue became clear in 2nd Constitutional Monarchy period, and they expressed their opinions in various media organs. In this paper, the main focus is on how Turkish Nationalist, Islamist, and Westernist intellectuals interpreted the issue of "women and tesettur" during the 2nd Constitutional Monarchy period.

PDF

___

Ahmet Mithat, Avrupa Adâb-ı Muâşereti Yahut Alafranga, (Haz.: İsmail Doğan, Ali Gurbetoğlu), Akçağ Yayınları, Ankara 2001.

AKTAŞ, Cihan, Tanzimat'tan 12 Mart'a Kılık -Kıyafet ve İktidar, Kapı Yayınları, İstanbul 2006.

Ali Cevat Bey, İkinci Meşrutiyet'in İlanı ve 31 Mart Hadisesi, (Haz.: Faik Reşit Unat), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.

AŞA, Emel, "1869-1923 Yılları Arasında Yayınlanan Türk Kadın ve Aile Dergileri", Sosyo- Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C:3, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s.966-978.

AYDIN, Mehmet Akif, "Osmanlılarda Aile Hukukunun Tarihi Tekâmülü", Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C:2, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s.434-455.

Basiretçi Ali Efendi, İstanbul Mektupları, (Haz.: Nuri Sağlam), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2001.

BAYRAM, Kerim, II. Meşrutiyet Dönemi Yayın Organlarından Sırat-ı Müstakîm'de Kadın ve Aile, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2010.

BERKES, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.

BİRİNCİ, Ali, "Müstehcenlik Tartışmaları Tarihinde Bir Zanbağın Hikâyesi", Tarih Yolunda, Dergâh Yayınları, İstanbul 2001, s.277-288.

BOCK, Gisela, Avrupa Tarihinde Kadınlar, Çev.: Zehra Aksu Yılmazer, Literatür Yayınları, İstanbul 2004.

Celal Nuri (İLERİ), Kadınlarımız, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993.

ÇAKIR, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 1996.

ÇAKIR, Serpil, "XX. Yüzyılın Başında Kadın ve Aile Dernekleri İle Nizamnameleri", Sosyo- Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C:3, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s.988-1012.

ÇOĞ, Mehmet, "İslam Mecmuasındaki (1914-1918) Kadın ve Aile İlgili Yazılar Üzerine Bir Değerlendirme", Türk Kültürü, S:511-512, Kasım-Aralık 2005, s.367-374.

DAVIS, Fanny, Osmanlı Hanımı, Çev.: Bahar Tırnakcı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.

DEMİR, Ahmet İshak, Cumhuriyet Dönemi Aydınlarının İslam'a Bakışı, Ensar Neşriyat, İstanbul 2004.

DOĞAN, İsmail, Osmanlı Ailesi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001.

DOĞAN, İsmail, "Tanzimat Sonrası Sosyo-Kültürel Değişmeler ve Türk Ailesi", Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C:1, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları Ankara 1992, s.176-198.

DOĞRAMACI, Emel, Türkiye'de Kadının Dünü ve Bugünü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1997.

ERDİRENÇELEBİ, Meral, Atatürk'ün Şıklığı, Eğitim Yayınevi, Konya 2011.

EROL, Burçin, "Tanzimat"tan Cumhuriyet"e Türk ve Batı Kadını", Kastamonu'da İlk Kadın Mitingi'nin 75. Yıldönümü Uluslar Arası Sempozyumu, (10-11 Aralık 1994), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1996, s.147-154.

ESKİKURT, Ayşegül, II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Modernleşmesinin Kadınla İlgili Ayetlerin Yorumlarına Yansıması, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2007.

FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri, "Tanzimat"ta İçtimai Hayat", Tanzimat 2, Komisyon, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1999, s.619-659.

GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Varlık Yayınları, İstanbul 1968.

GÖKALP, Ziya, Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak, (Haz.: Osman Karatay), Akçağ Yayınları, Ankara 2006.

GÖKALP, Ziya "Aile Ahlâkı", Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C:3, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s.1080-1098.

GÜZEL, Şehmuz, "Tanzimat"tan Cumhuriyet"e Toplumsal Değişim ve Kadın", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C:3-4, İstanbul 1985, İletişim Yayınları, s.858- 876.

GÜNDÜZ, Mustafa, "Mustafa Kemal ve Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim ve Kültür Hayatına Abdullah Cevdet"in Etkileri", Turkish Studies, Vol. 5/1, Winter 2010, s.1067-1088.

HAN?OĞLU, ?ükrü, "Batıcılık", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C:5, ?leti?im Yayınları, ?stanbul 1985, s.1382-1388.

HAN?OĞLU, ?ükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Ne?riyat, ?stanbul 1966.

I?IN, Ekrem "19. yy"da Modernle?me ve Gündelik Hayat", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C:2, ?leti?im Yayınları, ?stanbul 1985, s.538-565.

?NAN, Afet, Atatürk ve Türk Kadın Haklarının Kazanılması, Milli Eğitim Basımevi, ?stanbul 1968.

KAPLAN, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Ara?tırma Merkezi Yayınları, Ankara 1998.

KAYALI, Kurtulu?, Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri, ?leti?im Yayınları, ?stanbul 2003. Kılıçzade Hakkı, İtikadât-ı Bâtılıya İlân-ı Harb, Dersaâdet 1329.

KOCA, Ferhat, Şeyhülislam Musa Kâzım Efendi'nin Hayatı ve Fetvaları, Rağbet Yayınları, ?stanbul 2002.

KOCAHANOĞLU, Osman Selim, Derviş Vahdeti, Temel Yayınları, ?stanbul 2001.

KODAMAN, Bayram, "Tanzimat"tan Sonra Türk Kadını", Tercüman Kadın Ansiklopedisi, C:2, ?stanbul 1984, s.601-647.

KURNAZ, ?efika, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923), T.C. Ba?bakanlık Aile Ara?tırma Kurumu Ba?kanlığı Yayınları, Ankara 1991.

LEWIS, Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991. MARD?N, ?erif, Türk Modernleşmesi, ?leti?im Yayınları, ?stanbul 2002.

Mahmud Esad (BOZKURT), "Tesettür-i Nisvân Meselesi Hakkında Son Söz", Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Siyaset ve Değer Tartışmaları, (Ed.: Ferhat Koca), Rağbet Yayınları, ?stanbul 2000, s.357-359.

Mehmet Ferit Vecdi, Müslüman Kadını, Trc.: M. Akif Ersoy, Sinan Yayınevi, ?stanbul 1997.

Mehmed ?emseddin, "?slam Hanımı", Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C:3, Ankara 1992, s.1102-1106.

Mustafa Sabri, "Aile Hayatı, Tesettür Meselesi, Kadın Hukuku", Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C:3, T.C. Ba?bakanlık Aile Ara?tırma Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s.1106-1123.

ORTAYLI, ?lber "Batılıla?ma Sorunu", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C:1, ?leti?im Yayınları, ?stanbul 1985, s.134-138.

Said Halim Pa?a, Buhranlarımız, (Haz.: M. Ertuğrul Düzdağ), Tercüman 1001 Temel Eser. Salahaddin Asım, Osmanlı'da Kadınlığın Durumu, (Haz.: Metin Martı), Arba Yayınları, ?stanbul 1989.

SEV?N, Nureddin, Onüç Asırlık Türk Kıyâfet Tarihine Bir Bakış, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.

SEV?NÇ, Necdet, Türkler'de Kadın ve Aile, Bilgeoğuz Yayınları, ?stanbul 2007.

SÜRMEL?, Serpil "1838-1918 Yılları Arasında ?lk Kez Türk Basınında Yer Alan Türk Kadını ?le ?lgili Meseleler", 1. Türk Dünyası Kadınlar Kurultayı, (Haz.: ?lhan Gülsün), Türk Yurdu Yayınları, Ankara 2002, s.149-156.

TA?ÇIOĞLU, Muhaddere, Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadının Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri, Akın Matbaası, Ankara 1958.

TOPRAK, Zafer "II. Me?rutiyet"te Fikir Dergileri", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C:1, ?leti?im Yayınları, ?stanbul 1985, s.126-132.

TUNAYA, Tarık Zafer, İslamcılık Akımı, Bilgi Üniversitesi Yayınları, ?stanbul 2003, s.62-66.

TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, Bilgi Üniversitesi Yayınları, ?stanbul 1996.

TÜRESAY, Özgür "Mecmua-i Ebuzziya"da Tesettür Meselesi ve Feminizm Tartı?maları", Toplumsal Tarih, C:XV, S:87, Mart 2001, s.16-23.

ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, ?stanbul 1998.

Abdullah Cevdet, "Tesettür Meselesi", İctihâd, S:29, (15 Ağustos 1327 / 28 Ağustos 1911), s.809- 811.

GÖKALP Ziya, "Asrî Aile ve Milli Aile", Yeni Mecmua, S:20, ( 22 Te?rinisani 1333 / 22 Kasım 1917), s.381-383.

F. N., "Müracaat Ediyorum", İslam Mecmuası, S:2, (13 ?ubat 1329 / 26 ?ubat 1914), s.58-63.

Kılıçzade Hakkı, "Pek Uyanık Bir Uyku", İctihâd, S:55 ,(21 ?ubat 1328 / 6 Mart 1913), s.1226- 1228.

Kılıçzade Hakkı, "Pek Uyanık bir Uyku", İctihâd, S:57, (7 Mart 1329 / 20 Mart 1913), s.1261- 1264.

Mehmed ?emseddin, "?slam"da Kadının Mevki-i ?çtimaisi", İslam Mecmuası, S:5, (27 Mart 1330 /9 Nisan 1914) s.142-145.

Mehmed ?emseddin, "?slam"da Kadının Mevki-i ?çtimaisi", İslam Mecmuası, S:6, (10 Nisan1330 / 23 Nisan 1914), s.170-173.

Musa Kazım, "Hürriyet-Müsavat", Sırat-ı Müstakîm, S:2, (21 Ağustos 1324 / 3 Eylül 1908), s.20- 22.

Musa Kazım, "Hürriyet-Müsavat", Sırat-ı Müstakîm, S:3, (28 Ağustos 1324 / 10 Eylül 1908), s.36-37.

"Hanımların Otomobille Gece Piyasaları", Sırat-ı Müstakîm, S:106, (2 Eylül 1326 /15 Eylül 1910), s.26-28.

"?stanbul"da Tesettür- ??ret-i Alenî", Sırat-ı Müstakîm, S:94, (10 Haziran 1326 / 23 Haziran 1910), s.282-283.