AZERBAYCAN EFSANELERİNDE ŞEKİL DEĞİŞTİRME/ KUŞA DÖNÜŞME

Şifahi edebiyat olarak adlandırılan halk edebiyatı Azerbaycan edebiyatının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Azerbaycan folkloru içerinde yer alan halk anlatmalarında olan efsaneler, adı geçen bölgede yaşayan Türklerin mitolojisi, folkloru ve inançlarını içeren pek çok motifi bünyesinde barındırmaktadır. Sözlü nesir anlatılar arasında gerçek ya da hayali kişi, olay ya da yer hakkında anlatılan hikâyeler olarak değerlendirilen efsaneler yoğun, içerisinde inanç ögesi barındıran etkileyici anlatmalardır. Azerbaycan Efsanelerinde başta Nuh Tufanı olmak üzere dini motiflere, Çömçe Gelin gibi halk inanışlarına dair motiflere, ejderha gibi masal motiflerine ve destan, masal ve menkıbelerle ortak olan şekil değiştirme motifine yer verilmektedir. Şekil değiştirme, bir efsane içerisinde geçen insan da dâhil canlı ya da cansız unsurların üstün bir gücün insiyatifi dâhilinde ceza ya da koruma amaçlı olarak sahip olduğu fiziksel görüntüsünün başka bir canlı ya da tabiat parçasına dönüştürülmek suretiyle değiştirilmesidir. Efsanelerde gözlenen hayvana dönme motifi görülme sıklığı açısından değerlendirildiğinde kendi içerisinde kuşa dönme ve diğer hayvanlara dönme olarak ikiye ayırarak değerlendirmeyi gerekli kılmaktadır. Zira efsanelerde en sık kendisine dönüşülen hayvan olarak kuş öne çıkmaktadır. Dönüşüme konu olan kuşların yusufçuk, bülbül, hop hop, tavuz, karakuş, keklik, yapalag, turaç, şanapipik, hüt hüt vb. olduğu görülmektedir. Makalede Azerbaycan Efsanelerinden yansıyan genelde şekil değiştirme motifi üzerinde durularak özelde hayvana dönme/ kuşa şekline girme ya da kuşa dönüşme motifi incelenecek dönüşümün sebepleri ayrıntılı olarak değerlendirilecektir

METAMORPHOSIS/ TRANSFORMATION INTO BIRDS IN AZERBAIJAN LEGENDS

Folk literature, also named as oral literature forms an important part of Azerbaijan literature. Legends which take place in popular narratives in Azerbaijan folklore contain multiple motifs related to the mythology, the folklore and the beliefs of Turkish people who live in that region. Considered to be the oral prose narratives of an actual or imaginary person, plot or setting, legends which contain the element of belief within itself are intense and impressive narratives. In Azerbaijan legends, there are religious motifs such as Noah’s ark, some motifs regarding folk beliefs such as Çömçe Gelin, folktale motifs such as dragons and the motif of metamorphosis which is in common in sagas, folktale and legends. Metamorphosis is transformation of animate elements including humans or in animate elements into another animate elements or nature elements done by a superior power in order to punish or protect. When the frequency is considered, transformation into birds and transformation into other animals can be the subcategories of transformation into animals because the elements are most frequently transformed into birds such as yusufçuk, bülbül, hop hop, tavuz, karakuş, keklik, yapalag, turaç, şanapipik, hüt hüt in the legends. In the article, generally the motif of metamorphosis and specifically the motif of transformation into animals/birds in Azerbaijani legends will be analyzed and the motives for them will be studied in details

PDF

___

Aslan, Namık (2004), “Şekil Değiştirme Motifinin Anlatılarımızdaki Bazı Yansımaları Üzerine” Millî Folklor, S.64, s. 37-43.
Azerbaycan Folkloru Antologıyası-Nahçıvan Folkloru I (Der: Muharrem Caferli-Rafiq Babayev), 2009 Nahçıvan.
Azerbaycan Folkloru Antologıyası-Nahçıvan Folkloru II (Der: Muharrem Caferli-Rafiq Babayev), 2011 Nahçıvan.
Azerbaycan Folkloru Antologıyası-Nahçıvan Folkloru III (Der: Muharrem Caferli-Rafiq Babayev), 2012 Nahçıvan.
Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri (Der: Ehliman Ahundov: Akt: Semih Tezcan), 1994, Ankara: TDK Yayınları.
Azerbaycan Türklerinin Xalq Efsaneleri, (Der: Sednik Paşa Pirsultanlı), 2009, Bakü: Azerneşr.
Balaban, Tuğrul (2013), “Amasya Taş Kesilme Efsaneleri ve Motifleri”, Turkish StudiesInternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/8 Summer 2013, p. 1671-1686, Ankara-Turkey.
Boratav, Pertev Naili (1999), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Degh, Linda (1998) [1972], “Halk Anlatısı”, (Çev: Z.Karagülle), Millî Folklor, S.39, s. 111- 129.
Degh, Linda (2005) [1986], “Günümüz Bağlamında Efsane Üzerine Teorik Bir Düşünme ve Efsanenin Tanımı”, (Çev: Selcan Gürçayır), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
Eliade, Mircea (1999), Şamanizm (Çev: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
Ergun, Metin (1997), Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi I-II, Ankara: TDK Yayınları.
Ocak, A. Yaşar (2003), Alevî-Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yay.
Ögel, Bahaeddin (2002), Türk Mitolojisi II/ (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara: TTK Yayınları.
Roux, Jean Paul (2005), Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar (Çev: Aykut Kazancıgil- Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Sakaoğlu, Saim (1980), Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu, Ankara: Kültür Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
Sakaoğlu, Saim (1992), Efsane Araştırmaları, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
Yıldırım, Seyfullah (2012), “Kazak Türklerinin Toponomik Efsaneleri”, Turkish StudiesInternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/1 Winter 2012, p.2101-2121, Ankara-Turkey.
Yüce, Kemal (1993), “Türk Masallarında Şekil Değiştirme Üzerine”, Ege Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 115- 127.