Anadoluda yazılmış ilk Türkçe Cerrahi yazmalara bir örnek: Alâ’im-i Cerrâhîn

Eski Anadolu Türkçesi Türk dilinin gelişmesi tarihinde farklı özellikler taşıyan bir dönemdir. Ağırlıklı olarak dinî ve edebî eserlerin yazıldığı bu dönemde tıp konulu eserler de karşımıza çıkmaktadır. Üzerinde çalıştığımız bu eser, ses ve şekil bilgisi yönüyle Eski Anadolu Türkçesinin genel özelliklerini taşımaktadır. Eserin en önemli özelliği ateşli silahlarla meydana gelen yaralanmalara ve 15. yüzyılda Avrupa’da yayılan Frengi hastalığına ilk defa değinmesidir. Eser yazıldığı dönemin dil ve kültür özelliklerine ışık tutması, Türkçenin kelime hazinesini ortaya koyması, tıp yazması olduğu için tıbbî terimlerin zenginliği, hastalıkların tedavisinde kullanılan ilâç terkiplerindeki çeşitli bitkiler, dolayısıyla bitki adları metinde dikkat çeken unsurlardır. Bu yönleriyle Alâ’im-i Cerrâhîn Türkoloji ve tıp tarihi üzerinde yapılacak araştırmalara kaynaklık edecek bir eserdir. Bu çalışmada eser, nüshaları ile birlikte tanıtılmış, konu başlıkları, müellifi ve istinsah tarihi hakkında detaylı bilgi verilmiştir.

Alâim-i Cerrâhîn: An example for the first writen Turkish surgical scriptures in Anatolia

In the history of the development of Turkish Language, the Old Anatolian Turkish represents a phase carrying distinctive features. In terms of written production, generally this period is quite rich. Together with religious and literary works, medical texts were also generated.The work taken into consideration carries all the general features of Old Anatolian Turkish, as to sound and composition. The most important feature of the book is that the first time it has mentioned about injuries made by firearms and syphilis which was becoming widespread in the 15th century in Europe. The work sheds light on the religious and cultural characteristics of the period in which it was written and it exhibits the Turkish linguistic heritage. As it is a piece of medical writing, the medical terminology is rich. It also includes the various herbs contained in the manufacture of the medicines used in the cure of patients. Therefore, the names of the plants are a salient element in the text. For all these reasons, Alâ’im-i Cerrâhîn can be used as a source for future studies in Turcology and in the History of Medicine. In this work, the book has been presented with its copies and detailed information about its heading subjects, author and writing time was given.

PDF

___

BAYAT Ali Haydar, Uygur Tıp Metinleri, Tıp Tarihi, Sade Matbaa, İzmir 2003
BAYRAM Mikail, Anadolu Selçukluları Dönemi Tababeti ile İlgili Bazı Notlar, The New History of Medicine Studies 4, İstanbul, 1998, s.149-156
BAKIR Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara. 2000
CANPOLAT Mustafa, “XIV. Yüzyılda Yazılmış Değerli Bir Tıp Eseri”, Türkoloji Dergisi c.1973, s. 21-32.
ESİN Emel, “Otacı”, I. Uluslar arası Türk-İslam bilim ve Teknoloji Tarih Kongresi, Bildiriler 2. cilt, İstanbul, 1981, s.12.-16
ESİN Emel, İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, İstanbul 1978
İbnü’n-Nefîs, Şerh-i mu’cezü’l-kânûn. Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, No. 1027/1.
İbrahim bin Abdullah ,Alâim-i Cerrâhîn, Cerrahpaşa Tıp Fak. Kütüphanesi, numara 125, İstanbul. 1546
İbrahim bin Abdullah ,Alâim-i Cerrâhîn, Gotha Kütüphanesi, numara T 107, Erfurt, Almanya
İbrahim bin Abdullah Alâim-i Cerrâhîn, Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara1844, Manisa
İbrahim bin Abdullah Alâim-i Cerrâhîn, Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 1851, Manisa
İbrahim bin Abdullah, Alâim-i Cerrâhîn, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ali Emirî, numara 205, İstanbul
İbrahim bin Abdullah, Alâim-i Cerrâhîn, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hekimoglu Ali Pasa 568, İstanbul, 1505
Katip Çelebi, Keşfü’z-zunun 1.cilt, İstanbul Maarif Matbaası, 1941
KORKMAZ Zeynep, “Anadolu’da Türkçenin Yazı Dili Oluşu ve İlk Öncüleri”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, I. Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995
SERTKAYA Osman Fikri, Uygur Tıp Metinlerine Toplu Bir Bakış, Uluslar arası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, (4-7 Eylül 1989), (Haz. Azize Aktaş Yasa, Sevay Okay Atılgan), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1997, s. 349-364
ŞAHİN Hatice, Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ yay. Ankara 2003
TURAN Fikret, Eski Oğuzca Satırarası Tematik Sözlük Bahşayiş Lügati, Bilimsel Akademi Yayınları, İstanbul, 2001
Türk Ansiplopedisi “Cerrahname” 10. c. Ankara, Milli Eğitim Basımevi , 1960
Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, üçüncü CD, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Kütüphane Başkanlığı, 2005
ÖZKAN Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Yayınevi, İstanbul, gen. 2. bs. 2000
ÜNVER A. Süheyl, “Eski Hekimbaşılar Listesi (Hekim Hayrullah Efendi’ye Göre)”, Türk Tıp Tarihi Arkivi, c. 5, sayı 7, 1940-41, s.47-53.
YELTEN Muhammed, Şirvanlı Mahmud, Kemaliye, Giriş-İnceleme-Cümle bilgisi-Metin-Sözlük, İst. Üniv. Yay. No: 3255, İstanbul 1997
YILDIRIM Nuran, İbrahim bin Abdullah, Alaim-i Cerrahin adlı Türkçe eseriyle tanınan Osmanlı Cerrahı, T.D.V. İslam Ansiklopedisi 21. cilt, İstanbul 2000, s. 284-286