Dede Korkut hikâyelerinde barınma ile ilgili sözler ve bu sözlerin birliktelik kullanımları üzerine

Dede Korkut hikâyeleri Türk kültür tarihi ve Türk dili için en önemli eserlerden biridir. Toplumların yaşam biçimleri, dünyayı algılayışları o toplumun dilinde de kendini gösterir. Bu doğrultuda Dede Korkut hikâyelerinde göçebe Oğuzların maddi ve manevi kültür değerlerini belirlemek mümkündür. Acaba Oğuzların barındıkları evleri ne gibi özellikler taşıyordu ve bu yapıları adlandırmak için hangi sözleri kullanıyorlardı? Bu sorulardan hareketle Dede Korkut hikâyelerindeki barınmayla ilgili söz varlığı tespit edilmiş ve bu sözler metin bağlamı içinde birliktelik kullanımlarına göre değerlendirilmiştir. Hikâyelerdeki barınma kavram alanıyla ilgili sözcükleri göçebe ve yerleşik düzenle ilgili olmasına göre iki grupta ele alınmıştır. İncelemenin sonucunda Oğuzların yaşam biçimlerine paralel olarak göçebe düzenle ilgili sözcüklerin, yerleşik düzene göre daha çok olduğu görülmüştür. Tespit edilen sözcüklerde, çadır tipi evlerle ilgili adların, sıfatlarla olan birliktelik kullanımlarında renk sıfatlarının ağırlıkta olduğu belirlenmiştir. Ayrıca çadır tipi evlerin kurulduğu yerlerin anlatımında da renk bildiren sıfatlar sıkça kullanılmıştır. Göçebe düzenle ilgili adların fiillerle olan birliktelik kullanımlarında dik- ve kur- fiilinin yaygın kullanımı göze çarpmaktadır, yerleşik düzenle ilgili adlarda ise yap- fiilinin kullanıldığı görülmektedir.

Words with regard to housing in Dede Qorqut Stories and on Overview to co-occurence of this words

Dede Qorqut Stories is one of the most important works in history of Turkic culture and Turkic languages. The life style and understanding life of societies can be seen on languages of societies. Accordingly it is possible to determine the cultural values of nomadic Oguzs in Dede Qorqut Stories. What kind of features did Oguzs’s houses have and which words did they use to refer? From this point of view, it has been defined and discussed the vocabulary with regard to housing in Dede Qorqut Stories according to co-occurence. It has been also divided into two sub-classes such as nomadic life and permanent settlement the words with regard to housing conceptual field in the stories. In the result of research, it has been realized that the words with regard to nomadic life were used more than permanent settlement. In the words related to tent-type houses, it has been deternined that color adjectives are used with tent-type houses more often. Also, in the places where tent-type houses are pitched, it is obvious that color adjectives are used frequently. The nouns related to nomadic life are widely used with the verbs dik- “to erect / to pitch” and kur- “to put up / to set up”, besides it is apparent that the nouns with regard to permanent settlement are used with verb yap- “to do”.

PDF

___

ERGİN, Muharrem (1997), Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile, TDK Yayınları: 169, Ankara.
ERGİN, Muharrem (1991), Dede Korkut Kitabı II İndeks-Gramer, TDK Yayınları: 219, Ankara.
GÖKA, Erol (2008), Türklerin Psikolojisi, Timaş Yayınları, İstanbul.
KORKMAZ, Zeynep (1995), “Dil-Kültür İlişkisi”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar Birinci Cilt, TDK Yayınları:629, Ankara, s.667-678.
MÜTERCİM ASIM EFENDİ (2000), Burhân-ı Katı, Haz: Mürsel Öztürk, Derya Örs, TDK Yay: 733, Ankara.
ÖZKAN, Bülent (2007), Türkiye Türkçesinde Belirteçlerin Fiillerle Birliktelik Kullanımları ve Eşdizimliliği, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Adana.
PARLATIR, İsmail (2000), “Korkut Ata’nın Söz Varlığı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (19-21 Ekim 1999, Ankara), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
SARITAŞ, Süheyla (2008), “Dede Korkut Hikayeleri ve Aşık Garip Hikayesi’nde Yer Alan Maddi Kültür Ürünleri”, Turkish Studies International Periodical For the Language, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/1 Winter 2008, s. 89-95.
TEKİN, Talat (1986), “Dede Korkut Hikâyelerinde Bazı Düzeltmeler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1982-1983, TDK Yay: 527, Ankara.
TEZCAN, Semih (2001), Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
TURAN, Şerafettin (1990), Türk Kültür Tarihi, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
VARDAR, Berke (1998), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, ABC Kitabevi, İstanbul.
YILMAZ, Engin (2006), “Dede Korkut Kitabı’nda Tasvir Dünyası”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2003/I, TDK Yay.: 871/1, Ankara, s.:123-149