AFGANİSTAN VE STAVROPOL TÜRKMENLERİNİN KULLANDIKLARI ŞİMDİKİ ZAMAN EKLERİ

Türkçenin şimdiki zaman eklerinin, edebî dillerde ve ağızlardaki durumuyla ilgili birçok çalışma yapılmış, eklerin gelişimi izah edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, haklarında çok az bilgi sahibi olduğumuz Afganistan ve Stavropol Türkmenlerinin günlük konuşma ve yazı dilinde kullandıkları, şimdiki zaman ekleri ele alınmıştır. Karşılaştırma yapılabilmesi için de günümüz Türkmenistan edebî dilinde kullanılan şimdiki zaman ekleri gösterilmiştir. Bu çalışmada verilen bilgiler, bu iki bölgede yakın geçmişte yapılan dil çalışmalarından derlenmiştir.Türkmen ağızlarını sınıflandırmada, en büyük ölçütlerden biri şimdiki zaman ekleridir. Türkmen boyları arasında şimdiki zaman ekinin standart bir kullanımı yoktur. Türkmen Türkçesinde, Türkiye Türkçesi ağızlarında olduğu gibi şimdiki zaman eklerinde çok şekillilik vardır. Afganistan'daki Türkmenlerin büyük çoğunluğunu, Ersarı boyu oluşturmaktadır. Ersarılar, diğer Türkmen boylarının kullanmadıkları, Türkiye Türkçesiyle de ortaklık gösteren -yor, -yo şimdiki zaman eklerini kullanmaktadır. -yor ve -yo şimdiki zaman ekleri günlük konuşma dilinde çok sık kullanılmakla birlikte diğer Türkmen boylarının ağızlarındaki şimdiki zaman ekleri de az da olsa kullanılmaktadır. Edebî eserlerde de en sık kullanılan şimdiki zaman eki -yor'dur. Stavropol "Stavrapal", Rusya sınırları içerisinde Kuzey Kafkasya'da yer alan bir bölgedir. Stavropol'da Türkmenler; Çovdur, İgdir, Söyüncacı boylarından oluşmaktadır. Stavropol Türkmenleri, günlük konuşma dilinde şimdiki zaman eki olarak, sıklıkla "-A/-Ay +dır/dur+ şahıs ekleri" kalıbını kullanmaktadırlar. Bu yapı, Kıpçak döneminden beri değişmemiş ve Stavropol Türkmenlerinin edebî dillerinde ve ağızlarında yaşamaktadır

PRESENT TENSE APPENDIX IN STAVROPOL AND TURKMEN TURKISH

Many studies have made about the status of literary language and dialect of Turkish the present continuous tense appendixes, development of appendixes have tried to explain. In this study, the present continuous tense appendixes have discussed which we have very little information about Afghanistan and Stavropol Turkmens used daily conversation and writing language.In order to compare, the present continuous tense appendixes which are used present-day Turkmenistan literary language have been shown. The information given in this study has been compiled from the work of language at recent past at these two regions. Dialect of Turkmen classification, one of the major criteria is the present continuous tense appendixes. At the dialect of Turkmen tribes, there is no use a standard of the present continuous tense appendixes. At Turkmen Turkish as well as dialect of Turkey Turkish there is a polymorphism at the present continuous tense appendixes. The vast majority of Turkmen in Afghanistan, is the Ersarı tribes. Ersarıs, do not use other Turkmen tribes, use the present continuous tense appendix –yor is partnership with Turkey Turkish. At literary Works the most frequently used the present continuous tense appendix is –yor. Stavropol “Stavrapal” is a region that situated in North Caucasus which is in the Russia borders. Stavropol Turkmens are formed of Çovdur, İgdir, Söyüncacı tribes. Stavropol Turkmens use “-A/-Ay +dır/+dur+ personal appendixes” pattern at daily conversation language for the present continuous tense appendixes. This structure has no change since the days of Kipchak, and lives at the literary language and dialect of Stavropol Turkmens

PDF

___

ANNANUROV A., Berdiyev R., Durdıyev N., Şamıradov K. (1972), Türkmen Diliniñ Ärsarı Diyalekti, Red. M. Y. Hamzayev, Aşgabat.
ATANIYAZOV, Soltanşa (1994), Şecere, Türkmeniñ Nesli Daragtı, Aşgabat, Turan.
AY, Özgür (2009), Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekimi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
BERDİYEV P., Kürenov S., Şamıradov K., Arazkulıyev S. (1970), Turkmen Diliniñ Diyalektleriniñ Oçerki, Aşgabat.
BERDİYEV, P. (1988), Türkmen Diliniñ Diyalektelerinde ve Gepleşiklerinde İşlikler, Aşgabat, Ilım.
BİRAY, Nergis (2007), “Şimdiki Zaman Ekinin Güney-Batı Türk Lehçelerinde Kullanılışı Üzerine” Karaman Dil-Kültür ve Sanat Dergisi, Karaman Valiliği Yayınları, s.75-88, Karaman.
BORCAKOW A., Sarıhanov M., Söyegov M., Hocayev B., Ernazarov S. (1999), Türkmen Diliniñ Grammatikası, Aşgabat.
BRUSİNA O. İ. (2008), “Stavropolskiye Turkmenı, Etnokulturnoye Razvitiye”, Sotsiyalnıe Obıçaı, Protsessı Adaptatsii İ İntegratsii, İssledovaniya Po Prikladnoy İ Neotlojnoy Etnologii, No, 202, İnstitut Etnologii İ Antropologii Ran, Moskva.
CLARCK, Larry; Türkmen Reference Grammar, Harrasowitz Verlag, Wiesbaden, 1998.
ERDEM, Melek (2000), “Türkmen Türkçesi Ağızlarında Olumlu Şimdiki Zaman Kullanımı”, Bilig, 14, s.55-74, Yaz-2000.
HANSER, Oskar (2003), Türkmence El Kitabı, Türk Dilleri Araştırma Dizisi, İstanbul.
ILYASOV, C. (1994), Stavropoldan Salam, Goşgular, Turkmenistan Ilımlar Akademiyası, Aşgabat.
JARRING, Gunnar (1939), On The Dıstrıbutıon Of Turk Trıbes In Afghanıstan, Lund Unıversıtets Arsskrıft N. F. Avd. 1. Bd. 35. Nr 4.
KARAHAN, Leylâ (2011). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
KOMİSYON; Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri-Fiil, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.
KORKMAZ, Zeynep (2006), Türkiye Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
KÜRENOV, Sapar (1995), Kafkasya Oğuzları veya Türkmenleri, (Çev. Ali Duymaz), Ötüken Yayınları, İstanbul.
...........................(1962), “Demirgazık Kavkaz Türkmenleriniñ Gepleşiğinde İşlikleriñde İşlikleriñ Ayratanlıkları” Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyası Dil Bilimi İnstitutınıñ İşleri Akademiya Nauk Turkmenskoy SSR Trudı İnstituta Yzıkosnaniya IV, Aşgabat, s.241-270.
MIRADOV A. (1988), “Magtımgulınıñ Goşgularında İşlik Zamanları”, Magtımgulınıñ Dili ve Türkmen Sözleyiş Medeniyeti, Red. T. Täçmıradov, Aşgabat.
NURBADOV, Kasım; Ilyasov, Cumasähet (1997), Oyanan Şığırlar, Stavropol Türkmenleriniñ Şahırana Yığındısı, Stavropol.
ÖNER, Mustafa (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
ÖZTÜRK, Rıdvan (2008), “Afganistan Türkmenlerinin Ferhengi Encümeni ve Güneş Dergisi”, Turkish Studies, Volume 4/3, s.1804-1818, Bahar,2009.
SARAY, Mehmet (1981), Dünden Bugüne Afganistan, Boğaziçi Yayınları.
SÜMER, Faruk (1999), Oğuzlar “Türkmenler”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 5. Bas., İstanbul.
UÇAR, Fuat (2010), Türk Dünyası, Çizgi Kitabevi, Konya..
YUSUPOV, Ferit (2011), “Tatar Şivelerinde Şimdiki Zaman Biçimleri”, Turkish StudiesInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4 Fall 2011, s.927-962.