1927-1928 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET SALNAMESİNE GÖRE TÜRKİYE’DEKİ ÜRETİM TESİSLERİNİN GÜÇ KAYNAKLARI ÜZERİNE KANTİTATİF BİR ÇALIŞMA

20. Yüzyılın başında üretim tesislerinde buharlı makine, içten yanmalı motor, elektrikli motor gibi modern güç kaynakları kullanılmaktaydı. Bu modern güç kaynaklarının yanı sıra su, rüzgar, hayvan, insan gibi doğal güç kaynaklarından da faydalanılmaya devam ediliyordu. Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi'ne göre Türkiye'deki üretim tesislerinde hangi güç kaynaklarının kullanıldığı ve bu güç kaynaklarının kullanım oranlarını kantitatif tarih yöntemiyle incelemektir. Salnameye göre Türkiye'deki üretim tesislerinde içten yanmalı motor, buharlı makine ve elektrikli motor gibi modern güç kaynakları ile su, rüzgar, insan, hayvan gibi doğal güç kaynaklarından yararlanılmıştır. Salnameye göre Türkiye'deki üretim tesislerinde bazı üretim tesislerinin güç kaynakları bilinmemesine karşın en çok su gücünden faydalanıldığı iddia edilebilir. Hatta su gücü diğer güç kaynaklarına kıyasla oldukça yüksektir. Ancak salnamede üretim tesislerinin sayımında herhangi bir standart uygulanmadığı için su gücünün oranı yüksektir. Bazı vilayetlerde su değirmenleri sayılırken bazı vilayetlerde hesaplanmamıştır. Su değirmenlerinin etkisiyle su gücünün oranı artmıştır. Su gücünden sonra en çok içten yanmalı motor tercih edilmiştir. Bu motorda yakıt türü olarak hem benzin, mazot gibi petrol ürünleri hem de gaz kullanılmıştır. Üçüncü sırada buharlı makine ve dördüncü sırada elektrikli motor gelmektedir. Buharlı makine ve içten yanmalı motordan birçok vilayette faydalanılırken elektrikli motor ise daha çok İstanbul ve Bursa'da kullanılmaktaydı. Bu güç kaynakları dışında İnsan, hayvan, rüzgar gibi doğal güç kaynaklarının kullanımı ise oldukça azdır

A QUANTIATIVE STUDY ON THE POWER SUPPLIES OF MANUFACTURING PLANTS IN TURKEY ACCORDING TO THE YEARBOOK OF THE STATE OF REPUBLIC OF TURKEY IN 1927-1928

At the beginning of 20th century, modern power supplies like steam engines, internal combustion engines and electric motors were used in manufacturing plants. In addition to these modern power supplies, people continued to use natural power resources, such as water, wind, animals and human beings. In this study, we have made an quantiative research on which kind of power supplies were used in manufacturing plants with their usage rates in Turkey, according to the yearbook of the State of Republic of Turkey in 1927-1928. According to the yearbook, modern power supplies, such as steam engines, internal combustion engines and electric motors, and natural power resources, like water, wind, animals and human beings were used in the manufacturing plants in Turkey. Although power supplies of some of the manufacturing plants are not indicated in the yearbook, we can infer that, in general, mostly water power was used. Actually, water power utilization was a lot more common than other power supplies. But, in the yearbook, as no standard procedures were followed while manufacturing plants were counted, water power utilization rate is high. Watermills were taken into consideration in some of the cities, while they were ignored in the others. This increased the rate of water power. Internal combustion engines were the second most widely power supplies after water power. In this type of engines, gasoline, diesel and gas were used as fuels. After internal combustion engines, steam engines were in the third rank and electric motors were the fourth most commonly used power supply. While steam engines and internal combustion engines were preferred in many cities, electric motors were mostly used in Istanbul and Bursa. Utilization of natural power resources like human beings, animals and wind was less common in comparison to the other power supplies

PDF

___

1927-1928 Türkiye Cumhuriyeti devlet sâlnâmesi. Matba’a Müdîriyyet-i Umûmîyyesi.
1927 Bursa vilâyeti sâlnâmesi. (1927). Bursa Vilâyet Matba’ası.
27 Teşrîn-i Evvel 1927 umûm-i nüfûs tahriri vilâyet, kaza, şehir ve köyler itibarıyla Türkiye nüfûsu. (1927). Türk Ocakları Merkez Heyeti Matba’ası.
BRAUDEL, F. (2001). Uygarlıkların grameri (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara: İmge Kitabevi.
CEYHAN, M. (1999). Bursa’da elektriğin tarihçesi. Bursa Defteri, 2, 109-115.
ERGİN, O. N. (1995). Mecelle-i umûr-ı belediyye (C. 5). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
ERTÜRK, N. (2008). 19. Yüzyıl Osmanlı sanayi hareketleri içinde fabrika-i hümâyûnlar. Yayımlanmamış doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
ESENDURAN, M. (2010). İstanbul’da elektrik üretiminin başlangıcı ve tarihi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
FREEMAN, C. ve SOETE, L. (2004). Yenilik iktisadı (Çev. E. Türkcan). Ankara: Tübitak Yayınları.
HEADRİCK, D. R. (2009). Technology: A Word history. New York: Oxford University Press.
HUBERMAN, L. (1991). Feodal toplumdan yirminci yüzyıla (Çev. M. Belge). İstanbul: İletişim Yayınları.
OWEN, R. ve PAMUK, Ş. (2002). 20. Yüzyılda Ortadoğu ekonomileri tarihi (Çev. A. Edirne.). İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
ÖKÇÜN, A. G. (1971). Osmanlı sanayii 1913, 1915 yılları sanayi istatistiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayıncılık.
QUATAERT, D. (2006). 19. Yüzyıla genel bakış: ıslahatlar devri 1812-1914. H. İnalcık ve D.
Quataert (Eds.) Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (C. 2) içinde (ss.
885-1051) (Çev. A. Berktay, S. Andıç ve S. Alper). İstanbul: Eren Yayınları.
Sanâyi’-i İstâtistikî 1329, 1331 Seneleri. (1333-1917). İstanbul: Matba’a-i Âmire.
Sanayi Sayımı 1927. (1969). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.