Міржақып Дулатұлының «Оян қазақ!» кітабындағы ислам тақырыбындағы кейбір өлеңдері туралы

Mircaqıp Duwlatulı, bütün hayatını Kazaklar milletinin refahı uğruna adamış, ömrünün sonuna kadar bu yolda canını hiçe sayarak mücadele vermiş, Çarlık Rusya İmparatorluğu tarafından birkaç kez tutuklanıp daha sonra da Stalin döneminde idam edilmiş büyük Kazak aydınıdır. Hem şair, hem yazar, hem düşünür olan bu büyük devlet adamı M.Duwlatulı 25 Kasım 1885 yılında o zamanki Kazakistan’ın Torğay iline bağlı Sarıkopa’da zanaatkâr Duwlat’ın ailesinde dünyaya gelmiştir. Şairin en meşhur eseri “Uyan, Kazak!” 1909 yılında yayınlandıktan hemen sonra tekrar toplatılmış ve yayını yasaklanmıştır. Şair bu eserinde Türkistan halkını uyanışa davet eden şiirlerini toplamıştır. Çarlık Rusya’nın baskısından, Kazaklar’ın farkında olmadan öz benliklerinden uzaklaşmakta olmasından dert yanan Duwlatulı, aşikar bir şekilde halkı geçmişinden ders almaya çağırmıştır. Şair, “Mescid medrese hakkında”, “Müderris efendiye mektup”, “Kazak halkına dini bir vaaz” gibi şiirlerlerinde halk kültürü ile birlikte dini tahsilin o günün şartlarındaki ehemmiyetini vurgulamıştır. Bu çalışmada M.Duwlatulı’nın bugüne kadar hiç üzerinde durulmamış islam hakkındaki görüşleri şiirleri eksenli tahlil edilmiştir.

"Uyan Kazakh!" and Mircaqıp Dulatulı's Views on İslam

Mirjakıp Dulatulı (1885-1935), who was a poet, a writer and at the same time a famous statesman, has laid down his life for serving Kazakh people. M. Dulatulı has struggled without giving importance to his personal life for prosperous future of his nation. He was arrested for several times by Tsardom Russia, and then he was executed in Stalin era in consequence of “massacre of intellectuals” policy. Publication of his well-known work “Wake Up Kazakh!” was banned in Soviet era, because of that “it was not only provoking the Kirghiz (Kazakh) people against Russian government’s politics but also disseminating the idea of Panislamism.” This book has met with Kazakh readers again in 1992. In “Wake Up Kazakh!”, which is efficient in the revival of national consciousness, M. Dulatulı explained the importance of learning and some matters about the world and afterlife. In his poems like “About Masjid and Madrasah”, “ A Religious Sermon to Kazakh People”, “Letter to Professor Mr. Z.” etc., he stressed that Islamic principles should be cared. In this article, M. Dulatulı’s Islamic ideas which has not been studied yet, will be examined on the basis of his poems in the book of “Wake Up Kazakh!”.

PDF

___

ҼБДЕЗҦЛЫ, Қансейіт, Таным кҿкжиегі, Aлматы 2007.,
БУКЕЙХАНОВ, Алихан, Киргизы/Формы национального движения в советских государствах. Петербург, 1910.
ДУЛАТҦЛЫ, Міржақып, Бес томдық шығармалар жинағы, 1-том, Қҧрастырғандар: Гҥлнар Дулатова, Сҽбира Иманбаева, Алматы 2002.
ДУЛАТҦЛЫ, Міржақып, Бес томдық шығармалар жинағы, 2-том, Қҧрастырғандар: Гҥлнар Дулатова, Сҽбира Иманбаева, Алматы 2003.
ДУЛАТҦЛЫ, Міржақып, Бес томдық шығармалар жинағы, 3-том, Қҧрастырғандар: Гҥлнар Дулатова, Сҽбира Иманбаева, Алматы 2003.
ДУЛАТҦЛЫ, Міржақып, Бес томдық шығармалар жинағы, 4-том, Қҧрастырғандар: Гҥлнар Дулатова, Сҽбира Иманбаева, Алматы 2003.
ДУЛАТҦЛЫ, Міржақып, Бес томдық шығармалар жинағы, 5-том, Қҧрастырғандар: Гҥлнар Дулатова, Сҽбира Иманбаева, Алматы 2004.
ДУЛАТҦЛЫ, Міржақып, Оян қазақ, Алматы, 1991.
ДУЛАТҦЛЫ, Міржақып, Шығармалары: Мақалалар мен зерттеулер, Ғылым баспасы, Алматы 1997.
КЕМЕҢГЕРОВ, Қошке, Кҿркем ҽдебиет туралы, Еңбекші қазақ, 1926, 1 декабрь.
ҚҦРАН КҼРІМ ТҤСІНДІРМЕСІ, Тҥркия Дін Істері Басқармасы, Анкара 2002.
ТОМОХИКО, Уяма, Автореферат диссертации: Мировоззрение казахских интеллигентов в начале 20 в., о книге Мир-Якуба Дулатова «Проснись, казах!», Алматы 1997 ЦГИАЛ, 776-қор, 21-тізбе, 2-бҿлім, 249-іс, 1-б.
20-30 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚ ҼДЕБИЕТІ: Жаңаша бажайлау, Алматы, Ғылым, 1997. «ЗАҢ» журналы, 2005, №7.
ІСІМАҚОВА, Айгҥл, Алаш ҽдебиеттануы, Алматы 2009.