Türkçede olumsuz fiillerin geniş zaman biçimbirimi

Türkçe dil bilgisi kitaplarında ve konuyla ilgili diğer çalışmalarda Türkçede fiillerin olumsuz şekillerinin yapımında kullanılan biçimbirim (/-mA-/ ve türevleri) ile geniş zaman biçimbirimi (/-°r+/ $Leftrightarrow$ /-z/ $Leftrightarrow$ /-s/ $Leftrightarrow$ /-Ø/) genelde birlikte “geniş zamanın olumsuzluk biçimbirimi” olarak değerlendirilmiştir. Oysa /-mA-/ ve türevleri, fiillerin olumsuzluk kategorisinin; /-z/ ve türevleri ise, olumsuzluk kategorisindeki fiillerin geniş zamanının yapımında kullanılan iki ayrı görevli dil ögesidir. Bu makalede tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki olumlu ve olumsuz fiillerin geniş zamanlarının çekimlerinde kullanılan görevli dil ögeleri (işaretli ve işaretsiz biçimbirimler) üzerinde durulmakta; Türkiye Türkçesinde olumsuz fiillerin geniş zaman biçimbirimlerinin /-mAz/ değil; I. teklik ve I. çokluk şahıslar için: /-Ø/; diğer şahıslar içinse: /-z/ olduğu vurgulanmaktadır.

Aorist morpheme of negative verbs in Turkish

The morpheme (/-mA-/ and its derivations) and the aorist morpheme (/-°r+/ $Leftrightarrow$/-z/ $Leftrightarrow$ /-s/ $Leftrightarrow$ /-Ø/), as used in the negative forms of the verbs in Turkish, have usually been considered together as the “negative morpheme of aorist” in the Turkish grammar books and other related works in literature. Yet, /-mA-/ and its derivations, and /-z+/ and its derivations are two separate particles, the former being used for negation category of the verbs, and the latter being used for the formation of the aorist of the verbs under the negation category. This article considers the particles (signed and unsigned morphemes) as used in the aorist formations of the positive and negative verbs in the historical and modern Turkish dialects; and emphasizes that the aorist morpheme of the negative verbs in Turkey’s Turkish is not /-mAz+/; but it is /-Ø+/ for the first singular and plural pronouns; and /-z+/ for other pronouns.

PDF

___

ADALI, Oya (2004), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, Ankara.
AKÇATAŞ, Ahmet (2004), Cümlede Zaman, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I 20-26 Eylül 2004, Ankara, 97-103.
ALKAYA, Ercan (2008), Sibirya Tatar Türkçesi, Ankara.
ALYILMAZ, Cengiz (1994), Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Erzurum.
ARGUNŞAH, Mustafa (2010), Kıpçaklar ve Kıpçak Türkçesi, Tarihî Türk Lehçeleri Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça, İstanbul, 169-299.
ARIKOĞLU, Ekrem, (2007), Hakas Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 1085-1147; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
ARIKOĞLU, Ekrem, (2007), Tuva Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 1149-1228; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
ATA, Aysu (2002), Harezm- Altın Ordu Türkçesi, İstanbul.
ATABAY, Neşe - KUTLUK, İbrahim - ÖZEL, Sevgi (2003), Sözcük Türleri, Ankara, Yöneten ve Yayıma Hazırlayan: Doğan AKSAN.
AY, Özgür, Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekimi, 2009.
BANGUOĞLU, Tahsin (2004), Türkçenin Grameri, Ankara.
BARUTÇU-ÖZÖNDER F. Sema (1999), Türk Dilinde Fiil ve Fiil Çekimi, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara, 56-64.
BAŞDAŞ, Cahit - KUTLU Abdulmukaddes (2004), Kırgız Türkçesi Grameri, Diyarbakır.
BAZIN, Louis (2010), Türkmence, Türkçenin Derin Yapısı, Ankara, 553-574, çev. Efrasiyap GEMALMAZ.
BOZKURT, Fuat (1995), Türkiye Türkçesi, İstanbul.
BOZKURT, Fuat (2004), Türkiye Türkçesi Türkçe Öğretiminde Yeni Bir Yöntem. İstanbul.
BURAN, Ahmet – ALKAYA Ercan (2007), Çağdaş Türk Lehçeleri, Ankara.
BURAN, Ahmet (2008), Makaleler, Ankara, Yayıma Hazırlayanlar: Ercan ALKAYA – Kaan YALÇIN – Murat ŞENGÜL.
COŞKUN, Volkan (2000), Özbek Türkçesi Grameri, Ankara.
DEMİR, Nurettin - YILMAZ, Emine (2010), Türkçe El Kitabı, Ankara.
DEVELİ, Hayati (2010), Osmanlı Türkçesi Kılavuzu I, İstanbul.
DİZDAROĞLU, Hikmet (1963), Türkçede Fiiller, Ankara.
ECKMANN, János (2009), Çağatayca El Kitabı, İstanbul, çev. Günay KARAAĞAÇ.
EDİSKUN, Haydar (1999), Türk Dilbilgisi, İstanbul.
EKER, Süer (2005), Çağdaş Türk Dili, Ankara.
ERCİLASUN, Ahmet B. - KARAHAN Leyla – KİRİŞÇİOĞLU Fatih vd (2007), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I –Fiil- Basit Çekim, Ankara.
ERCİLASUN, Ahmet B. (1984), Kutadgu Bilig Grameri –Fiil-, Ankara.
ERCİLASUN, Ahmet B. (2005), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara.
ERCİLASUN, Ahmet B. (2007), Geniş Zaman Ekine Dair Bazı Düşünceler, Makaleler Dil – Destan – Tarih – Edebiyat, Ankara, 359-363.
ERDAL, Marcel (2004), A Grammer of Old Turkic, Leiden-Boston.
ERGİN, Muharrem (1981), Azeri Türkçesi, İstanbul.
ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, İstanbul.
ERGİN, Muharrem (2010), Osmanlıca Dersleri, İstanbul.
GABAIN, A. von (1988), Eski Türkçenin Grameri, Ankara, çev. Mehmet AKALIN.
GEMALMAZ, Efrasiyap (1978, 1995), Erzurum İli Ağızları (İnceleme – Metinler - Sözlük ve Dizinler), C. I, Ankara.
GEMALMAZ, Efrasiyap (1992), Standart Türkiye Türkçesi (STT)‟nin Formanlarının Enformatif Değerleri ve Bu Değerlerin İhtiyaç Hâlinde Bu Dilin Gelişimine Muhtemel Etkileri, Erzurum.
GEMALMAZ, Efrasiyap (1996), STT’nde iĢaretsiz (/.Ø./) Görev Ögeleri Üzerine, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 6, Erzurum, 1-4.
GEMALMAZ, Efrasiyap (2010), Türkçenin Derin Yapısı, Ankara, Yayıma Hazırlayanlar: Cengiz ALYILMAZ - Osman MERT.
GENCAN, Tahir Nejat (2001), Dilbilgisi, Ankara.
GÜLSEVİN, Gürer (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara.
GÜNER-DĠLEK Figen (2007), Altay Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 1009-1084; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1991), Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara.
HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1991), Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Ankara.
HATİBOĞLU, Vecihe (1974), Türkçenin Ekleri, Ankara.
İLHAN, Nadir (2005), Türkçede Olumsuzluk, Karaman Dil-Kültür ve Sanat Dergisi,S. 1, Ankara, 271-279.
İLKER, Ayşe (1997), Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, Ankara.
JOHANSON, Lars (2007), Türkçe Dil ilişkilerinde Yapısal Etkenler, Ankara, çev. Nuretin DEMİR.
KARA, Mehmet (2005), Türkmen Türkçesi Grameri, Ankara.
KARAAĞAÇ, Günay (2009), Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul.
KARAHAN, Leyla (1999), Fiil Terimi Üzerine, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara, 47-55.
KARAHAN, Leyla (2009), Türkçede Söz Dizimi, Ankara.
KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara.
KASAPOĞLU-ÇENGEL Hülya (2005), Kırgız Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi, Ankara.
KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (1994), Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, Ankara.
KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (2007), Saha Türkçesi (Yakutça), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 1229-1284; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
KOÇ, Kenan – DOĞAN, Oğuz (2004), Kazak Türkçesi Grameri, Ankara.
KOÇ, Nurettin (1990), Yeni Dilbilgisi, İstanbul.
KORKMAZ, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara.
KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara.
KÖKTEKİN, Kâzım (2008), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara.
KUBATOV, K. K. (2001), Kırgız ve Türkiye Türkçelerinde Fiil Kipleri, Koomduk İlimder Jurnalı Sosyal Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, Bişkek, Kırgızistan. 83-40.
KUZNETSOV, Petro İ. (1997), Türkiye Türkçesinin Morfoetimolojisine Dair, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995, Ankara, 193-262.
KÜKEY, Mazhar (1972), Uygulamalı Örneklerle Türkçede Fiiller, Samsun.
MERT, Osman (2008), Orhun Yazıtlarında Kullanılan İşaretsiz (/.Ø./) Görev Ögeleri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 38, Erzurum, 1-20.
ÖNER, Mustafa (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara.
ÖZDEMiR, Emin (1989), Türkçede Fiillerin Çekimlenişine Toplu Bir Bakış, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1967, Ankara, 177-203.
ÖZEK, Fatih (2003), Türkiye Türkçesi Ağızlarının Şekilbilgisi, Elazığ, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
ÖZKAN, Mustafa (2009), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul.
ÖZKAN, Nevzat (2007), Gagavuz Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 81-170; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
ÖZTÜRK, Rıdvan (1997), Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Ankara.
ÖZTÜRK, Rıdvan (2005), Özbek Türkçesi El Kitabı, Konya.
PEKACAR, Çetin (2007), Kumuk Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 939-1008; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
SAĞOL-YÜKSEKKAYA Gülden (2010), Harezm Türkçesi, Tarihî Türk Lehçeleri Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça, İstanbul, 89-168.
ŞAHİN, Hatice (2005), Türkçede Zaman Belirleyicileri ile Kip ve Zaman Eklerinin Uyumu, Fikret Türkmen Armağanı, İzmir, 649-654.
ŞAHİN, Hatice (2009), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara.
TABAKLAR, Özcan (2010), Karahanlılar ve Karahanlı Türkçesi, Tarihî Türk Lehçeleri Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça, İstanbul, 9-88.
TAVKUL, Ufuk (2007), Karaçay - Malkar Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 883-938; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
TEKİN, Talat (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul.
TEKİN, Talat (2003), Olumsuzluk Aki –ma / -me’nin Etimoloji, Makaleler 1 Altayistik, Ankara, Yayıma Hazırlayanlar: Emine Yılmaz – Nurettin Demir.
TEKİN, ġinasi (1990), -MA- Olumsuzluk Eki İle -DIK+ Eki Nereden Geliyor?, İştikakçının Köşesi Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler, İstanbul, 43-58.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1991), Osmanlı Türkçesi Grameri, İstanbul.
TOPALOĞLU, Ahmet (1989), Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
TOPARLI, Recep – VURAL, Hanifi (2007), Harezm Türkçesi, Tokat.
TOPRAK, Funda (2005), Harezm Türkçesinde Fiil, Ankara.
TÜRK, Vahit (1999), Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1996, Ankara, 291-340.
TÜRKYILMAZ, Fatma (1999), Tasarlama Kiplerinin İşlevleri, Ankara.
UĞURLU, Mustafa (2003), Türkiye Türkçesinde “Bakış” (“Aspektotempora”), Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, S. 2003 / 5, Ankara, 124-133.
UYGUR, Ceyhun Vedat (2007), Karakalpak Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 543-622; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
ÜSTÜNOVA, Kerime (2010), Dilek Kipleri ve Zaman Kavramı, Dil Bilgisi Sorunları, İstanbul, 45-58.
ÜSTÜNOVA, Kerime (2010), Türkçede Zaman Kavramı ve İşlenişi, Dil Bilgisi Sorunları, İstanbul, 33-52.
YAMAN, Ertuğrul (1999), Türkiye Türkçesinde Zaman Kaymaları, Ankara.
YAZICI-ERSOY Habibe (2007), Başkurt Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 749-810; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
YAZICI-ERSOY Habibe (2007), Yeni Uygur Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, 355-428; Editör: Ahmet, B. ERCİLASUN.
YILMAZ, Emine (2002), Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji, Ankara.