Çocuklarda sağlığın geliştirilmesinde sağlık okuryazarlığının rolü

Sağlığın geliştirilmesi kapsamında uygulanan stratejiler kısa dönemde sağlıkla ilgili risk faktörlerinin azalmasını, orta dönemde koruyucu sağlık hizmetlerinin kullanımının artmasını, yaşam biçimlerinin düzenlenmesini sağlar. Uzun dönemde ise sağlıklı yaşam yıllarının artmasını sağlayarak sağlıklı bir toplum oluşmasına katkıda bulunur. Sağlık okuryazarlığı, sağlığın geliştirilmesi için karşılanması gereken en önemli alandır. Bedenen, zihnen, sosyal, duygusal ve bilişsel yönden iyilik hâlinin devam ettirilebilmesi için hastalık ve sağlık algısının oluşması ve bilgi birikiminin artmasında yaşanılan sosyal ve kültürel yapı (gelenek, görenek, inanç, vb.) ve kazanılan deneyimler rol oynamaktadır. Bu da kişilerin çocukluk çağından itibaren sağlıkla ilgili konularda eğitilmelerini gerektirmektedir. Çocuk ve adolesanlara yaşlarına, beceri ve kapasitelerine uygun olarak temizlik ve özbakım, beslenme, uyku, güvenli cinsel davranış, tütün, alkol ve madde bağımlılığından korunma, ekran bağımlılığından korunma, trafik kazalarından korunmak için gerekli olan güvenli davranışlar, ihmal ve istismardan korunma gibi konularda eğitim verilmelidir. Bu eğitim sayesinde sağlığın geliştirilmesi yaklaşımı kapsamında çocuk ve adolesanların doğru bilgi, olumlu tutum ve davranış kazanmaları için çeşitli yaşam becerilerinin kazandırılması sağlanabilir. Tüm bu sürecin sağlık okuryazarlığının geliştirilmesine yönelik bakış açısının içinde yer almasıyla toplumun sağlık okuryazarlığı düzeyi yükselecek, toplumun sağlık hizmetlerini anlayıp kullanabilmesi kolaylaşacak; böylece sağlıklı yaşam yılları ve kalitesi artacak, sağlıkta eşitsizlikler giderilebilecektir.

Anahtar Kelimeler:

sağlığın geliştirilmesi, sağlık okuryazarlığı, sağlık eğitimi, çocuk, health promotion, health literacy, health education, child

The role of health literacy in the health promotion in children

The strategies implemented within the scope of health promotion provide a reduction in health risk factors in the short term, increase use of preventive health services and regulate life styles. In the long term, it contributes to the formation of a healthy society by increasing the healthy life years. Health literacy is the most important area to be met for health promotion. In the formation of the perception of disease and health and the accumulation of knowledge in order to sustain physical, mental, social, emotional and cognitive well-being, social and cultural structure (tradition, customs, beliefs, etc.) and gained experiences play a role. This requires people to be educated on health-related issues from childhood. Children and adolescents should be given education on issues such as cleanliness and self-care, nutrition, sleep, safe sexual behavior, protection from tobacco, alcohol and substance dependence, protection against screen addiction, safe behaviors required to protect from traffic accidents, protection from neglect and abuse in an appropriate way for their ages, skills and capacities. Through this training, it is possible to provide various life skills for children and adolescents to gain correct knowledge, positive attitudes and behaviors within the scope of the health promotion approach. If this process takes place with an aim towards the promotion of health literacy; the health literacy of society will increase and it will be easier for society to understand and use health services. Thus, healthy life years and quality of life will increase and inequalities in health will be reduced.

Keywords:

sağlığın geliştirlimesi, sağlık okuryazarlığı, sağlık eğitimi, çocuk, health promotion, health literacy, health education, child,

PDF

___

Bahar Özvarış Ş. Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2016.
T.C. Sağlık Bakanlığı. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesine Yönelik Dönüm Noktaları Global Konferanslardan Bildiriler. 2011, Ankara. Erişim Adresi:https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/sa%C4%9Fl%C4%B1g%C4%B1n%20te%C5%9Fviki.pdf (Erişim Tarihi: 29.07.2018)
WHO. Health Literacy. In: Kickbusch I, Pelikan LM, Apfel F, Tsouros AD, editors. World Health Organization, Regional Office for Europe, 2013.
Aslantekin F, Yumrutaş M. Sağlık Okuryazarlığı ve Ölçümü. TAF Prev Med Bull 2014;13(4) :327-334.
Çopurlar CK, Kartal M. Sağlık Okuryazarlığı Nedir? Nasıl Değerlendirilir? Neden Önemli? TJFM&PC 2016;10(1):42-47.
T.C. Sağlık Bakanlığı. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Sözlüğü. 2011, Ankara. Erişim Adresi: https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/Sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%20Te%C5%9Fviki%20S%C3%B6zl%C3%BCk.pdf (Erişim Tarihi: 30.07.2018)
Sørensen K, den Broucke SV, Fullam J, et al. Health literacy and public health: A systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health 2012; 12:80.
Bilir N. Sağlık okur-yazarlığı. Turk J Public Health 2014;12(1):61-68.
Winkelman TNA, Caldwell MT, Bertram B. Davis MM. Promoting Health Literacy for Children and Adolescents. Pediatrics 2016;138.
Sharif I, Blank AE. Relationship between child health literacy and body mass index in overweight children. Patient Educ Couns 2010; 79: 43–48.
Nutbeam D. The evolving concept of health literacy. Sos Sci Med 2008; 67:2072–2078.
Aydos EH. Okul Öncesi Çocukları İçin Sağlık Eğitimi Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlköğretim Anabilim Dalı. Okul Öncesi Eğitimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2013.
T.C. Sağlık Bakanlığı. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Aile Hekimliği. Erişim Adresi: http://ailehekimligi.gov.tr/ana-cocuk-sal/cocuk-sal/545-tuvalet-eitimi-.html(Erişim Tarihi:27.07.2018)
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. 1-6 Yaş Çocuklarında Özbakım. Ankara;2016. Erişim Adresi: http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/1-6%20Ya%C5%9F%20%C3%87ocuklar%C4%B1nda%20%C3%96z%20Bak%C4%B1m.pdf (Erişim Tarihi: 27.07.2018)
T.C. Sağlık Bakanlığı. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. Okul Öncesi ve Okul Çağı Çocuklara Yönelik Beslenme Önerileri ve Menü Programları. Ankara, 2013. Erişim Adresi: http://beslenme.gov.tr/content/files/basin_materyal/okul_oncesi_ve_okul_cagi_cocuklara_yonelik_beslenme_onerileri_ve_menu_programlar_.pdf (Erişim Tarihi: 28.07.2018)
Sexuality Education and Information Council of the United States. Available at: https://siecus.org/issues/ (Accessed:28.07.2018)
Çalışandemir F, Bencik S, Artan İ. Çocukların cinsel eğitimi: geçmişten günümüze bir bakış. Eğitim ve Bilim 2008, 33(150): 14-27.
World Health Organization Regional Office for Europe and BZgA. Standards for Sexuality Education in Europe. Cologne, 2010.
Dünya Sağlık Örgütü. Tütün Kontrolunda Sağlık Profesyonellerinin Rolü, 2005 (çev: Bilir N. Telatar G.)
Akdur R. Gençlerde Sigara Salgını. Ankara üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı.
Özcebe H. Gençler ve Sigara. Ankara, 2008
Dilbaz N. Madde Kullanım Riski ve Madde Bağımlılığından Korunma, T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Ankara, 2013
T.C. Sağlık Bakanlığı. Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Madde Bağımlılığı Tanı ve Tedavi Kılavuzu El Kitabı. Ankara, 2012
Mustafaoğlu R, Zirek E, Yasacı Z, Zarak Özdinçler A. Addicta: Turk J Add. Dijital Teknoloji Kullanımının Çocukların Gelişimi ve Sağlığı Üzerine Olumsuz Etkileri 2018; 5(2):1-21
Baer S, Saran K, Green DA, Hong I. Electronic Media Use and Addiction Among Youth in Psychiatric Clinic Versus School Populations. Can J Psychiatry 2012;57(12):728–735.
Haugi S, Castro RP, Kwon M. Filler A, Kowatsch T, Schaub MP. Smartphone use and smartphone addiction among young people in Switzerland. J Behav Addict 2015; 4(4):299–307
Rosen LD, Lim AF, Felt J, Carrier LM, Cheever NA. Lara-Ruiz JM. et al. Media and technology use predicts ill-being among children, preteens and teenagers independent of the negative health impacts of exercise and eating habits. Compute in Human Behav 2014; 35: 364–375.
de Jong E, Visscher TLS, HiraSing RA, Heymans MW, Seidell JC, Renders CM. Association between TV viewing, computer use and overweight, determinants and competing activities of screen time in 4- to 13-year-old children. Int J Obes 2013, 37:47-53
Shiue I, Duration of daily TV/screen watching with cardiovascular, respiratory, mental and psychiatric health: Scottish Health Survey, 2012–2013. Int J Cardiol 2015; 186: 241–246
American Academy of Pediatrics. Healthy Children. Available at: https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/Where-We-Stand-TV-Viewing-Time.aspx (Accessed: 15.09.2018)
WHO. Violence and Injury Prevention. Available at: http://www.who.int/violence_injury_prevention/road_traffic/en/ (Accessed:08.09.2018)
OECD, Trafikte Çocukların Korunması, Ankara; 2004
United State Department of Transportation. National Highway Traffic Safety Administration. Available at: https://www.nhtsa.gov/equipment/car-seats-and-booster-seats (Accessed:09.09.2018)
Fok MSM, Wong TKS. What does health literacy mean to children? Contemp Nurse 2002; 13: 249–58.
Hoffman, S, Marsiglia F, Nevarez L, Porta M. Health literacy among youth in Guatemala city. Soc Work Public Health 2017; 32(1): 30–37.
Tzeng Y-F, et al., Health literacy in children with asthma: A systematic review, Pediatrics and Neonatology (2018), https://doi.org/10.1016/j.pedneo.2017.12.001
Bröder J, Okan O, Bauer D, at al. Health Literacy in Childhood and Youth: A Systematic Review of Definitions and Models. BMC Public Health 2017;17: 361
Manganello JA. Health literacy and adolescents: a framework and agenda for future research. Health Educ Res 2008;23:840–7.
WHO. Health Topics. Health Education. Erişim Adresi: http://www.who.int/topics/health_education/en/ (Erişim Tarihi: 27.07.2018)
Wolf MS, Wilson EAH, Rapp DN, Waite KR, Bocchini MV, Davis TC, Rudd RE. Literacy and learning in health care. Health Literacy and Child Health Promotion: Implications for Research, Clinical Care, and Public Policy Pediatrics 2009;124:275–81.
Sanders LM, Shaw JS, Guez G, Baur C, Rudd R. Health Literacy and Child Health Promotion Implications for Research. Clinical Care and Public Policy. Pediatrics 2009; 124: 306
Dewalt DA, Hink A. Health Literacy and Child Health Outcomes: A Systematic Review of the Literature. Pediatrics 2009;124;S265
Çınar S, Ay A, Boztepe H. Çocuk Sağlığı ve Sağlık Okuryazarlığı. Performans ve Kalite, 25.
WHO. School and Youth Health. What is a health promoting school. Available at: http://www.who.int/school_youth_health/gshi/hps/en/ (Accessed: 09.09.2018)
Yıldırım F, Keser A. Sağlık Okuryazarlığı, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ankara; 2015
Şener E, Samur M. Sağlığı Geliştirici Bir Unsur Olarak Sosyal Medya. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri 2013;2(4):508-523
Fleary SA, Joseph P. Pappagianopoulos JE. Adolescent Health Literacy and Health Behaviors: A Systematic Review. J of Adolesc. 2018;62:116-127
Gönen M, Katrancı M, Uygun M, Uçuş Ş. İlköğretim Birinci Kademe Öğrencilerine Yönelik Çocuk Kitaplarının, İçerik, Resimleme ve Fiziksel Özellikleri Açısından İncelenmesi. Eğitim ve Bilim 2011; 36(160):250-265
Körükçü Ö. Okulöncesi Eğitime Yönelik Resimli Çocuk Kitaplarının Bulunması Gereken Temel Özellikler Açısından İncelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2012;14(2):243-254
Health for Kids. Available at: hittps://www.healthforkids.co.uk/ (Accessed:10.09.2018)