Doğu Anadolu Bölgesinde Gıda Olarak Kullanılan Yabani Bitkiler

Ülkemiz gerek iklim şartları ve tarımsal özellikleri, gerekse coğrafi yapı bakımından çok farklı bitkilerin yetiştiği bir bölgedir. Dünyada bir milyona yakın yabani ot bulunmasına rağmen hala tanımlanamayan ot çeşitleri bulunmaktadır. Ülkemizde gıda olarak 10.000’nin üzerinde yabani ot kullanılırken, sadece 3.000 çeşidin üretimi yapılmaktadır. Yabani otların kullanımının yaygın olduğu en önemli bölgelerden biride Doğu Anadolu bölgesidir. Bu bölgede endemik bitki oranı daha yüksek olup, çoğunun tıbbi bitki, baharat, süs, boya veya gıda olarak kullanımı ekonomik yönden önem arz etmektedir. Gıda olarak bu otlar çiğ olarak salatada pişmiş halde yemek olarak tüketildiği gibi aroma verici olarak değerlendirilmektedir.

Using of Weeds as Food in Eastern Anatolia Region

Several herb can grow naturally thanks to climate and geographical features of Turkey. Although there are approximately one million weed in the world, there are still many unidentified weeds. While more than ten thousand weeds are used as a food, only 3000 weeds species are cultivated in Turkey. Eastern Anatolia region is one of the most important regions of Turkey in terms of consuming weeds. The rate of endemic plants is higher in this region, most of them are important economically, because they can be used as a medicinal plants, spices, ornaments, dyes or food. Not only these are utilized as raw or cooked food but also flavorant.

PDF

___

Andiç S, Tunçtürk Y, Ocak E, Köse Ş. 2009. Some Chemical Characteristics of Edible Wild Rhubarb Species (Rheum Ribes L., Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 5(6): 973-977, INSInet Publication.
Anonim. 2017a. Researchgate, https://www.researchgate.net/ publication/270566966. (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017b. Yemek Mutfak, http://www.yemekmutfak.com/ beslenme-diyet/1/147/isgin--yayla-muzu. (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017c. Gıda Hattı, http://www.gidahatti.com/iskinrheum- ribes-l-4830/ (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017d. Bitkisal Yağlar, http://www.bitkiselyag.org/ kenger-otu-gundelia-tournefortii (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017e. Şifalı Bitkiler, http://www.sifalibitkileriniz.com, (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017f. Turkish Cuisine, http://www.turkishcuisine. org/ingredients-7/ingredients-used-in-turkishcuisine- 66/wild-greens-and-herbs-188.html. (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017g. Gıda Hattı, https://www.gidahatti.com/bir-adiciris- bir-adi-gulik-4786/ (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017h. Tabiat, http://www.tabiat.net/kuzu-kulagininfaydalari. html (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017i. Bitki Center, http://www.bitkicenter.com/ yemlik-otunun-faydalari/ (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017j. Şifalı Bitkileriniz, http://www.sifalibitkileriniz.com/ sifali-bitkiler/m/madimak-otu-ve-faydalari.html (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017k. Bilgi Hanem, http://bilgihanem.com/labadaevelik- otu-nedir-nasil-kullanilir/ (Erişim: 21.07.2017)
Anonim. 2017l. Bilgili Yem, http://bilgiliyem.com/bitkiler/ labada-nedir-nasil-kullanilir-faydalari-nelerdir/ (Erişim: 21.07.2017)
Arslantürk G. 2014. Rumex Acetosella L. (Polygonacae) (Kuzukula I)’Nın Farklı Kültür Ortamlarındaki Antimikrobiyal Aktivitelerinin ve Antioksidan Farklılıklarının İncelenmesi, Giresun Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilimdalı. Yüksek lisans Tezi.
Atasoy N. 2010. Van Bölgesinde Yetişen Endemik Bitkilerde Pro-Vitamin A(Β-Karoten) Tayini; Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 15, sayı 2, s 134-142.
Atik AD, Öztekin M, Erkoç F. 2010. Biyoçeşitlilik ve Türkiye’deki Endemik Bitkilere Örnekler. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 30/1: 219-240.
Ayan AK, Çalışkan Ö, Çırak C. 2006. Isırganotu (Urtica Spp.)’nun Ekonomik Önemi ve Tarımı. Ondokuz mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(3): 357-363.
Aysu T, Demirbas A, Bengüc AŞ. Küçük MM. 2015. Evaluation of Eremurus Spectabilis For Production Ofbio-Oils With Supercritical Solvents, Process Safety and Environmental Protection, 94: 339–349.
Bayrak BB. 2013. Çiriş'in (Eremurus spectabilis Bieb.) ve Bazı Kükürtlü Bileşiklerin Antioksidan Aktiviteleri, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Baytop T. 1984. Türkiye'de bitkiler ile tedavi, İstanbul Üniversitesi Yayınları No:3255, Eczacılık Fakültesi No:40.
Baytop T. 1999. Türkiye’de Bitkilerle Tedavi. Nobel Tıp Yayınevi. 2. Baskı. İstanbul.
Bisht S, Bhandari S, Bisht NS. 2012. Urtica dioica (L) an undervalued, economically important plant. Agricultural Science Research Journals, 2 (5): 250-252.
Certel M, Şık B, Cengiz F, Karakaş B. 2006. Antalya Yöresinde Tüketilen Yenebilir Bazı Yabani Bitkilerin Nitrat Ve Nitrit İçerikleri. Türkiye 9. Gıda Kongresi, 24–26 Mayıs, Bolu, Bildiriler Kitabı, 263–269.
Cullen J. 1966. Rheum L. In PH. Davis (Ed.). Flora of Turkey and the EastAegean Islands. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2, pp. 268–269.
Davis PH. 1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh, Edinburgh University Press.
Demir H. 2006. Erzurum’da Yetişen Madımak, Yemlik ve Kızamık Bitkilerinin Bazı Kimyasal Bileşimi. Bahçe, 35 (1- 2): 55-60.
Demir E. 2017. Salıpazarı ilçesinde sebze olarak tüketilen yabani bitkilerin toplanması ve tanımlanması. Ondokuzmayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilimdalı. Yüksek lisans Tezi.
Doğan Y, Başlar S, Ay G, Mert HH. 2004. The use of wild edible plants in western and central Anatolia (Turkey). Economic Botany, 58 (4): 684–90.
Doğan S. 2016. Gevaş (Van) İlçesinde Yöresel Olarak Taze Tüketilen Bazı Yabani Bitkiler Ve Besin Değerlerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı.
Ekim T. 1990. Türkiye’nin Biyolojik Zenginlikleri. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayını. Ankara.
Erik S, Tarıkahya B. 2004. Türkiye Florası üzerine. Kebikeç (İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi). 17:139-163.
Faydaoğlu E, Sürücüoğlu MS. 2011. Geçmişten Günümüze Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanılması Ve Ekonomik Önemi. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11(1): 52-67.
Güngör F. 2002. Yabani Olarak Yetişen Çiriş (Eremurus Spectabilis (Bieb.) Fedtsch.), Çaşır (Prangos Ferulacea İndl.) Ve Sarı Çaşır (Hippomarathrum Microcarpum Bieb.) Bitkilerinin Morfolojik Ve Biyolojik Özellikleri İle Kültüre Alınabilme İmkanları Üzerine Araştırmalar, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Güzel E, Boğa R, Bursal E. 2013. Çiriş Otunun (Asphodelus Aestivus) Antioksidan Aktivitesinin Belirlenmesi. Muş Alparslan Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, ISSN:2147- 7930 Cilt/1,Sayı/1.
Haghi G, Hatami A, Arshi G. 2011. Distribution of caffeic acid derivatives in Gundelia tournefortii L; Food Chemistry. 124 1029–1035
İşbilir ŞS. 2008. Yaprakları Salata-Baharat Olarak Tüketilen Bazı Bitkilerin Antioksidan Aktivitelerinin İncelenmesi, Doktora tezi, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Karaaslan Ö, Çöteli E, Karataş F. 2014. Kenger (Gundelia Tournefortii) Bitkisindeki A, E, C Vitaminleri İle Malondialdehit ve Glutatyon Miktarlarının Araştırılması. EÜFBED - Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt-Sayı: 7-2: 159-168.
Karaca OB, Yıldırım O, Çakıcı C. 2015. Gastronomi Turizminde Otlar, Ot Yemekleri ve Sağlıkla İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme, Journal of Tourism and Gastronomy Studies 3/3 27-42.
Karataş F, Bektaş İ, Birişik A, Aydın Z, Kurtul A. 2011. Çiriş otu’nda (Asphodelus aestivus L.) suda çözünen bazı bileşiklerin araştırılması, Suleyman Demirel University Journal of Science, 6: 35-39.
Koç H, 2002, Bitkilerle sağlıklı yaşama, Ankara, 321-322
Mabberley DJ. 1997. The Plant Book: A Portable dictionary of the Vascular Pants. 2nd Edition. Cambridge Univ. Pres, Cambridge, England. 858 s.
Meral N. 2017. Farklı Sıcaklık Derecelerinin Uşkun Bitkisinin Antioksidan Aktivitesi ve Fenolik Profili Üzerine Etkisi, Yyü Tar Bil Derg, (YYU J AGR SCI), 27(1): 88-94
Munzuroğlu Ö, Karatas F, Gür N. 1999. Isgın (Rheum ribes L.) Bitkisindeki A, E ve C Vitaminleri ile Selenyum Düzeylerinin Arastırılması,. Turk J Biol 24 (2000) 397–404, TÜBITAK.
Nasrollahzadeh M, Mahamb MS, Mohammad S. 2015. Green synthesis of CuO nanoparticles by aqueous extract of Gundelia tournefortii and evaluation of their catalytic activity for the synthesis of N-monosubstituted ureas and reduction of 4-nitrophenol; Journal of Colloid and Interface Science 455: 245–253.
Özbucak TB, Akçin EA, Yalçın S. 2007. Nutrition contents of the some wild edible plants in Central Black Sea Region of Turkey. International Journal of Natural and Engineering Sciences 1: 11–13.
Özcan MM, Dursun N, Arslan M. 2007. Some nutritional properties of Prongos ferulacae (L.) lindl and Rheum ribea L. Stems growing wild in Turkey. Int. J. Food Sci. Nutr. 58(2): 162-167.
Özhatay N, Kültür Ş, Aslan S. 2009. Check-list of additional taxa to the supplement Flora of Turkey IV. Turk Journal Botany. 33: 191-226.
Özçelik H. 1989. Van ve yöresinde süt mamüllerinin hazırlanmasında yararlanılan bitkilerin kullanılışları üzerine bir araştırma, TÜBİTAK, DOĞA, Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, 13: 356-360.
Öztürk M, Özçelik H. 1991. Doğu Anadolu’nun Faydalı Bitkileri. Siskav, Siirt İlim, Spor, Kültür ve Araştırma Vakfı, Ankara.
Pourfarzad A, Najafi MBH, Khodaparast MHH, Khayyat MH, Malekpour A. 2014. Fractionation of Eremurus spectabilis fructans byethanol: Box–Behnken design and principal component analysis. Carbohydrate Polymers, 106: 374-383.
Say D, Güzeler N. 2016. Süt Pıhtılaştırılmasında Kullanılan Bazı Bitkiler; Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi TARGİD Özel Sayı 253-261.
Seçmen O, Gemici Y, Görk G, Bekat L, Leblebici E. 2004. Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Ege Üniversitesi Basımevi, 181-182,
Shokravi A, Agha Nasiri K. 1997. Synthesis of 1,2,3,4,5,6,7,8- Octahydro-9-ethoxy 10-hydroxy-1-anthracenone (OEHA). Iranian Journal of Chemistry and Chemical Engineering, 16, 10–15.
Siyamoğlu B. 1984. Ege Bölgesinde İnsan Beslenmesinde Kullanılan Bazı Yabani Otlar (Silcan, Karakan, Pirzola Kekiği ve Kudret Narı) Üzerinde Araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21 (3): 75–88.
Şekeroğlu N, Özkutlu F, Deveci M, Dede Ö, Yılmaz N. 2005. Ordu ve yöresinde sebze olarak tüketilen bazı yabani bitkilerin besin değeri yönünden incelenmesi. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5–9 Eylül 2005, Cilt I, 523–528, Antalya.
Tan A. 1996. Turkey: Country report. FAO International Technical Conference on Plant Genetic Resources, Leipzig, Germany, p. 46
Taşkın T. 2011. Çakırlı (Bursa-Orhangazi) Yöresinde Yenebilen Bazı Yabani Bitkilerin Antioksidan Aktivitelerinin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Farmakognozi A.B.D. İstanbul. 129s.
Taylor L. 2005. The Healing Power of Rainforest Herbs. New York. ISBN: 0-7570-0144-0 www.raintreenutrition.com /nettles.htm
Tosun İ, Karadeniz B, Yüksel S. 2003. Samsun Yöresinde Tüketilen Yenebilir Bazı Yabani Bitkilerin Nitrat İçerikleri. ÇEVKOR, 12 (47): 32–34.
Tosun M, Ercıslı S, Ozer H, Turan M, Polat T, Ozturk E, Padem H, Kılıcgun H. 2012, Chemical Composition And Antioxidant Activity Of Foxtail Lily (Eremurus Spectabilis), Acta Scientiarum Polonorum, Hortorum Cultus, 11: 145- 153.
Tuzlacı E. 1985. Türkiye’nin Çiriş Otları (I) Mar. Üniv. Ecz. Der.,1 (1-2): 69-89.
Üstüner MC. 1999. Tip 2 Diyabetli Deney Hayvanlarına Akarboz ve Rumex Patıenta L. (Labada)’nın Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Yıldırım E, Dursun A, Turan M. 2001. Determination of the nutrition contents of the wild plants used as vegetables in upper Çoruh Valley, Turkish Journal of Botany, 25, 367- 371.
Yıldız S. 2014. Yukarı Fırat Havzasında Yetişen Kenger (Gundelia Tournefortii L.), Güllük (Eremurus Spectabilis M. Bieb.) ve Işkın (Rheum Ribes L.) Bitkilerindeki Polifenollerin ve Bazı Metallerin Tayini, Yüksek Lisans Tezi.s.3, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Yücel E, Güney F, Şengün İY. 2010. The wild plants consumed as a food in Mihalıççık district (Eskisehir/Turkey) and consumption forms of these plants. Biological Diversity and Conservation, 3 (3): 158–175.
Yücel E, Şengün İ, Çoban Z. 2012. Afyonkarahisar Çevresinde Gıda Olarak Tüketilen Yabani Otlar ve Tüketim Biçimleri. Biological Diversity and Conservation, 5 (2): 95-105.
Zeybek U, Zeybek N. 2002. Farmasötik Botanik (3. Baskı), Ege Üniv. Eczacılık Fak. Yayınları, No:3, İzmir.