Türkiye Türkçesi ağızlarında "Alevi-Bektaşi" söz varlığı üzerine

Türk kültürünün gür bir kolunu oluşturan Alevi-Bektaşi Türk toplulukları, daha çok Alevi, Bektaşi, Kızılbaş ve Tahtacı gibi adlarla anılıp bilinseler de gerek kendileri gerekse de Sünni Türk toplulukları tarafından verilen daha başka adlarla da anılmaktadırlar. Daha çok yöresel kalan bu adların sayısı hiç de küçümsenemeyecek ölçüdedir. Bu adların veriliş sebep ve biçimleri sadece inanç kültürümüze değil, etnolojik, sosyo-ekolojik ve demografi k yapımız, sosyal tarihimiz ile dil bilimi (ad bilimi) ile ilgili araştırmalara da katkı sağlayacak niteliktedir. Bu bildiride, Türkiye Türkçesi ağızlarına ait değişik kaynaklar taranarak elde edilen Alevi- Bektaşi anlamlı söz varlığı bir araya getirilmiş; ayrıca bunlar değişik özelliklere bağlı olarak sınıfl andırılmış, kökenleri ve dil özellikleri üzerinde de durulmuştur. Elde ettiğimiz adlık söz varlığı malzemesinin, sadece inanç kültürümüze değil, etnolojik, sosyo-ekolojik ve demografi k yapımız, sosyal tarihimiz yanında dil bilimi (ad bilimi) ile ilgili araştırmalara da katkı sağlayacağını umuyoruz.

About "Alevi-Bektaşi" related vocabulary in Turkey Turkish dialects

Generally mentioned and known with the names Alevi, Bektashi, Kızılbaş and Tahtacı etc., Alevi-Bektashi communities who constitude a rich branch of Turkish culture are mentioned with some other names given by both themselves and Sunni Turkish communities. The number of these names which mostly local is undespisable. The giving reasons and the forms of these names are qualifi ed on contributing not only to the studies on our belief culture but also to ethnologic, socioecologic , demographic structures, social history and the linguistics studies. In this communique, various sources belongs to Turkey Turkish dialects scanned and “Alevi- Bektashi” meaningful vocabulary is obtained and gathered up. Besides, these have been classifi ed according to their different features, and dwelled upon the roots and the language features too. We hope that the vocabulary material will contribute not only to our belief culture but also to our ethnologic, socioecologic and demographic structure, and the studies on our social history and linguistics (onomastics).

PDF

___

Aksoyak, İsmail (2008). “ ‘Bektaş’ Sözcüğü Üzerine Bir Etimoloji Denemesi”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, C 2, Haz.: Filiz Kılıç- Tuncay Bülbül, Ankara: GÜ Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yay., s. 1531-1536.

Arat, Reşit Rahmeti (1979a). Kutagdu Bilig, I. C, Metin, Ankara: TDK Yay.

Arat, Reşit Rahmeti (1979b). Kutadgu Bilig, III. C, İndeks, Haz.: K. Eraslan-O. F. Sertkaya-N. Yüce, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.

Arat, Reşit Rahmeti (1988). Kutadgu Bilig, II. C, Çeviri, Ankara: TTK Yay.

Atalay, Besim (1985). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, I-III. C, Ankara: TDK Yay. (DLT)

Atalay, Besim (1985). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks”, IV. C, Ankara: TDK Yay. (DLT)

Baha Said Bey (2006). Türkiye’de Alevi-Bektaşi, Ahi ve Nusayrî Zümreleri, Haz.: İsmail Görkem, İstanbul: Kitabevi Yay.

Caferoğlu, Ahmet (1994a). Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yay.

Caferoğlu, Ahmet (1994b). Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme I, Ankara: TDK Yay.

Caferoğlu, Ahmet (1995a). Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, Ankara: TDK Yay.

Caferoğlu, Ahmet (1995b). Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yay.

Çağlayan, Alper (2002). Çubuk Yöresinde Erkân, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Merkezi Yay.

Çetinkaya, Nihat (2004). Kızılbaş Türkler, İstanbul: Kum Saati Yay.

Demir, Necati (2001). Ordu İli ve Yöresi Ağızları (İnceleme- Metinler-Sözlük), Ankara: TDK Yay.

Develi, Hayati (2001). XVIII. Yüzyıl İstanbul Hayatına Dair Risâle-i Garîbe, İstanbul: Kitabevi Yay.

Devellioğlu, Ferit (1982). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yay.

Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.

Eröz, Mehmet (1977). Türk Kültürü Araştırmaları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.

Eröz, Mehmet (1990). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Eröz, Mehmet (1991). Yörükler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.

Fığlalı, Ekrem Rûhi (1996). Türkiye’de Alevilik Bektaşilik, Ankara: Selçuk Yay.

Gülçiçek, Ali Duran (2004). Alevilik (Bektaşilik, Kızılbaşlık) ve Onlara Yakın İnançlar, 1. C, Köln: Anadolu Etnografyası Araştırma ve Kültür merkezi Yay.

Gülensoy, Tuncer (1988). “Darende’de Konuşulan Gizli Dil Üzerine Notlar”, İnönü Üniversitesi II. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu (19-21 Ekim 1987) Tebliğler, İstanbul, s. 136-139.

Günşen, Ahmet (2001). Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü, Ankara: Ocak Yay.

Günşen, Ahmet (2005). “Kırşehir, Hacıbektaş, Kaman ve Keskin Yöresi Abdallarının Gizli Dilleri: Teberce”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20- 26 Eylül 2004, Ankara: TDK Yay., s. 1315-1343.

Günşen, Ahmet (2007). “Gizli Dil Açısından Alevilik-Bektaşilik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış”, Turkish Studies, Volume 2/2, Spring 2007, s. 328-350.

Kalay, Emin (1998). Edirne İli Ağızları, Ankara: TDK Yay.

Kılıç, F.-Kurtoğlu, O.-Bülbül T. (2008). Deniz Ali Baba Dergâhı Postnişini Haydar Cemeil Baba (Haydarî) ve Şiirleri, Ankara: TÜRK HAMER Yay.

Köprülü, Fuad (1989). “Abdal”, Edebiyat Araştırmaları, 2. Cilt, İstanbul: Ötüken Yay., s. 362-417.

Kurtoğlu, Orhan (2008). “Haydar Cemil Baba (Haydarî)’nin Şiirlerinde Muhteva”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Kış/Winter 2008, Sayı: 48, s. 91-125.

Kutlu, Sönmez (2000). “Ehl-i Beyt Sembolik Kapitalinin Tarihi Süreç İçinde Semerelendirilmesi”, İslamiyat Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 3, s. 99-120.

Mélikof, Irène (2006). Uyur İdik Uyardılar (Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları), Çev.: Turan Alptekin, İstanbul: Demos Yay.

Ménage, V. L. (1969). “On The Ottoman Word Aòriyān/ Aòiryān”, Archivum Ottomanicım I, 197-212.

Noyan, Bedri (1998). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevilik, I. Cilt, Ankara: Şahkulu Sultan Dergâhı Vakfı ve Ardıç Yay.

Noyan, Bedri (2006). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevilik, VII. Cilt, Ankara: Şahkulu Sultan Dergâhı Vakfı, Hilmi Dede Vakfı ve Ardıç Yay.

Oytan, M. Tevfik (2007). Bektaşiliğin İçyüzü (Dibi-köşesi-yüzü ve astarı nedir?), İstanbul: Demos Yay.

Özönder, Cihat (1988). “Simbiyotik Bir Cemaat: Andırın Çevresi Abdalları”, Türk Foklor Araştırmaları (Turkish Folklore Researchs) 1988/1, Ankara: KTB Millî Folklor Araştırma Dairesi Yay., s. 54-64.

Selçuk, Ali (2005). Tahtacılar (Mersin Tahtacıları Üzerine Bir Araştırma), İstanbul: Yeditepe Yay.

Sezgin, Abdülkadir (1991). Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilik, İstanbul: Sezgin Neşriyat Yay.

Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar-Türkmenler, Ankara.

Tekin, Talât (1988). “ ‘Amca’ ve ‘Teyze’ Kelimeleri Hakkında”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 283-294.

Türkay, Cevdet (1979). Başbakanlık Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar, İstanbul: Tercüman Yay.

Türkdoğan, Orhan (1995). Alevi Bektaşi Kimliği, İstanbul: Timaş Yay.

TDK (1988). Türkçe Sözlük, 1-2 C, Ankara: TDK Yay.

TDK (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yay.

TDK. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 12 C, Ankara: TDK Yay.

Üzüm, İlyas (1997). Günümüz Aleviliği, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Yörükân, Yusuf Ziya (1998). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar Haz.: Turhan Yörükân, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi