Bulgaristan'da Türk Halk Tasavvufu(Dört Türbe ve Evliyalarına ilişkin materyallere göre)

Bu yazı şu türbeler üzerinde durmaktadır: Sevlievo Bölgesi Bourya köyünde bulunan Malkoç Baba Türbesi, yine Sevlievo bölgesinde Ryahovtsite köyü yakınındaki Gazi (Ali) Baba Türbesi, Pavel Bölgesi Skobelevo köyündeki Tahir Baba ve Ayvaz Baba türbesi ve son olarak da Arda Bölgesinde bulunan Mustafa Efendi Türbesi. Yazarın yorumlarının yanı sıra, bu dört türbe ve onların erenleri hakkındaki sunulan veriler aşağıda gösterilen temel sonuçları ortaya koymaktadır: Bunlardan birincisi, üzerinde çalışılan türbeler Bulgaristan’daki tasavvuf mimarisinin sonlarına ait olan kült binaların ağlarını genişletmektedirler, çünkü onlar 19. ve 20. yüzyılda inşa edilmişlerdir. O türbelerden ikisi, Malkoç ve Gazi Baba Türbesi yedi açılı modeli temsil etmektedir ve bu model Bulgaristan’daki tasavvuf mimarisinin tarihi gelişiminin devamlılığının bir örneğini temsil etmektedir. İkinci olarak, bu türbeler Bektaşi türbeleridir. Ayrıca Bektaşi kökenine ve Bektaşi geçmişine dayanır ki bu türbenin erenleri hakkındaki yazılı ve sözlü verilerin yanı sıra türbelerin mimarileriyle olan benzerliklerle kanıtlanmıştır. Bu özellik ayrıca Skobelevo köyündeki türbede de bulunmaktadır çünkü bu türbe Kızılbaşlarca (Bektaşi tarikatının iki kolundan birini temsil eden bir toplum) kurulmuştur. Bu nedenle, Kızılbaş toplumu büyük ölçüde bu ideolojiyi, felsefeyi ve dini pratikleri sürdürürler. Üçüncü olarak, türbedeki erenlerin doğaüstü yetenekleriyle alakalı efsaneler, inançlar ve fi kirler günümüze kadar Türk halk tasavvufu tarafından korunan Bulgaristan’daki Şii-Sufi geleneğinin mucizevi kayıtlarını zenginleştirmektedir.

Turkish Popular Mysticism in Bulgaria according to Materials from four Turbes and their Dervishes

The article dwells on the following türbes – of Malkoch Baba in the village of Bourya, Sevlievo region, of Gazi (Ali) Baba near the village of Ryahovtsite, Sevlievo region, of Ayvaz Baba and Tahir Baba in the village of Skobelevo, Pavel Banya region and of Mustafa Efendi, Arda region. The presented data about the four türbes and their patrons, as well as the author’s commentary delineate the following main conclusions:First, the studied türbes expand the net of cult buildings, belonging to the late Sufi architecture in Bulgaria, because they were built in the 19th and 20th c. Two of them – the türbes Malkoch Baba and Gazi Baba – follow the heptagonal model, specifi c of the Sufi architecture in the Bulgarian lands, which is an example of continuity in the historic development of Sufi architecture in this country. Second, these türbes are founded as Bektaşî – they have Bektaşî origin and Bektaşî past, which is proven by the pointed analogues in connection to their structure, as well as to the oral and written data about their patrons. This also refers to the türbe in the village of Skobelevo, because it was founded by Kızılbashi – a community, which represents one of the two fractions of the Bektaşî order. For that reason the members of the Kızılbash community follow to a great extent its ideology, philosophy and religious practice. Third, the legends, beliefs and notions concerning the supernatural abilities of the patrons of the türbes enrich the miraculous register of the Shiite-Sufi tradition in Bulgaria, which has been preserved until today by Turkish popular mysticism.

PDF

___

Alexiev, B. 2005: Folklorni profi li na müsülmanski svettsi v Bılgariya. Sofya /Bulgaristan’da Müslüman evliyaların folklor profi lleri/. Sofya.

Elezoviç, Gl. 1925: Dervişki redovi muslimanski tekiye u Skoplyu (Prilozi, za prouçvanye muslimanskog jivota). Skoplye /Üsküp’te sıradan Derviş Müslüman tekkeleri (Müslüman hayatının araştırılmasına katkı)/. Üsküp.

Kiel, M. 1998: Razprostranenie na islyama v bılgarskoto selo prez osmanskata epoha (XV-XVIII v.): kolonizatsiya i islyamizatsiya. – Sıdbada na müsülmanskite obşnosti na Balkanite. Cilt 2. Müsülmanskata kultura po bılgarskite zemi. İzsledvaniya. R. Gradeva, Sv. Ivanova. Sofya, 56 – 126 /Osmanlı döneminde ( XV-XVIII yy) Bulgar köyünde İslamın yayılışı:iskan ve islamlaştırma.- Balkanlar’da Müslüman topluluklarının kaderi. Bulgar topraklarında Müslüman Kültürü/. Sofya.

Kovaçev, N.P. 1961: Mestnite nazvaniya ot Sevlievsko. Sofya / Sevlievo bölgesinde yerli adlar/. Sofi a.

Mikov, L., Alexiev, B. 2003: Sveştena topografi ya na selo Yablanovo, Kotlensko./ Kotel’e bağlı Yablanovo köyünün kutsal topografi si/ – Bılgarski Folklor, No 2–3, 70–87.

Mihov, N.V. 1915: Naselenieto na Turtsiya i Bılgariaya prez XVIII i XIX v. Bibliografsko-statistiçeski – izsledvaniya [1]. – Sbornik na Bılgarskata akademiya na naukite, kn.4, Klon istoriko- fi lologiçen i fi losofsko-obştestven, 3./XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Türkiye ve Bulgaristan halkı. Bibliograf-istatistik araştırmalar [1]. –Bulgaristan Bilimler Akademisi Derlemesi, k.4, Tarihsel-felsefi ve felsefi -toplumsal bölüm, 3.

Nickolson, R. 1996: Mistitsite na islyama. Sofya /İslam Mütesavvıfl arı. Sofya /

Stoykov, R. 1967: Turski iztoçnitsi za minaloto na Sevlievo i Sevlievsko prez XV-XVII v. – Sevlievo i Sevlievskiyat kray. 1. Sofya, 221–240. /XV.–XVII. yızyıllarda Sevlievo ve Sevlievo yöresinin geçmişine ilişkin Türk kaynakları – Sevlievo ve Sevlievo yöresi’nde. 1, Sofya, 221–240/ Yubileen sbornik “Bılgarskoto selo” 1930. Sofya /“Bulgar Köyü” Jubile derleme kitabı 1930.Sofya/

Yavaşov. A. 1934: Teketo Demir baba. “Bılgarska starina - Svetinya”. Razgrad. /Demir baba tekkesi. /

Birge, J.K. 1937: The Bektashi Order of Dervishes. London, Hartfort.

Gölpınarlı, Abd. 1958: Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-Nâme”. İstanbul.

Mikov, L. 2008: Bulgaristan’da Alevi-Bektaşi Kültürü. Kitapyayınevi. İstanbul.

Popovic. Al. 1994: Les dervishes et la mort (sur quelques croyances liées à la mort chez les dervishes des Balkan). – In: Popovic, Al. Les dervishes Balkaniques hier et aujourd’hui. İstanbul, 355–372.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi