Irak'ta Bektaşi topluluğu şebekler

Çalışma, Irak’ın Musul kentinin doğusunda yaşayan Şebekleri konu edindi. Çalışmada, daha çok Şebekler konusundaki literatüre yer verildi. Çalışma hazırlanmadan önce, genel olarak Şebeklerle ilgili çalışmalar tarandı ve bundan sonra Şebeklerin yaşadığı Musul köylerine gidildi. Şebek köylerinde cemaatin üyeleri ve pirlerle görüşmeler yapıldı. Gözlem ve görüşmelerden elde edilen bilgilerle literatür yeniden değerlendirildi. Şebekler, silsile olarak Hacı Bektaş’a bağlanan pirler vasıtasıyla kendilerini Bektaşî olarak sayarlar. Oniki imam soyundan gelen din adamlarına pîr denilmekte, cem başta olmak üzere bütün ritüeller pîr tarafından yürütülmektedir. Gülbank, nefes ve cemler Türkçe olarak okunmaktadır. Şebekler, Şebekçe adı verdikleri bir dili kullanmanın yanı sıra Arapça, Türkçe ve Kürtçe de konuşmaktadırlar. Şebekler, uzun süreden beri Sünnîlik ve Şiîlik kıskacında kalarak Sünnîleşmekte veya Şiîleşmektedirler. Bu kıskacın bir sonucu olarak Bektaşî olan Şebeklerin sayıları giderek azalmaktadır.

Shabaks an Bektashi community in Iraq

This article is about Shabaks living in the eastern part of the Musul in Iraq. Within this framework, the works of Shabaks were emphasized in this article. Since there are not enough studies on Shabaks, this study will close a serious gap and make an important contribution to the academic fi eld concerned. Furthermore, while the data was being gathered from the resources, the validity of the provided data was confi rmed through the interview(s) conducted with Shabaks. To this end, an excursion was organized to Shabak’s region on August 2009. In the process of this study, Shabak’s literature was examined. After that process, the villages of Musul were visited. Interviews with congregants and community’s spiritual guides (who are called as ‘Pir’) were conducted. After the observations and interviews, the information gathered was reevaluated. As for their historical background, Shabaks regard themselves as Bektashi because of their spiritual leaders’ affi liation to Hacı Bektash. They call people as ‘Pir’ if they are form the same herd book with twelve sect leaders. ‘Cem’ being in the fi rst place, their Rituals are directed by fi ve Pirs around Musul. Their Rituals called ‘Gülbank, Nefes and Cem’ are conducted in Turkish. Besides Shabaks language, they also speak Turkish, Arabic and Kurdish. Having lived among Shiites and Sunnis for a long time, Shabaks convert to Shiites and Sunnis. As a result, the number of Bektashi Shabaks is decreasing gradually.

___

ABUD, Züheyr Kazım (2006), Eş-Şebek fi ’l-Irak, Süleymaniye, Daru Serdem.

AZZAVİ, Abbas (1949): Kakaiyye fi ’t-Tarih, Bağdat, Şirketü’l-Ticaret ve’l-Tabaatü’l-Mahdude.

BAYATLI, Nilüfer (1999): XVI. Yüzyılda Musul Eyaleti, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.

BRUİNESSEN, Martin Van (2001): “Kuzey Irak’ta Bir Kızılbaş Toplumu: Şabak”, Kürtlük, Türklük, Alevîlik, Çeviren Hakan Yurdakul, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 131-138

EDMONDS, C. J. (1967): A Pilgrimage To Lalish, London, The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland Pres.

GULAMİ, Abdulmunim (1950): Bekaya’l-Firaki’l- Batıniyye fi Livai’l-Musul, Musul, Mektebetü’l-Emel.

GÜNDÜZ, Ahmet (2003): Osmanlı İdaresinde Musul, Elazığ, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.

HAYYUN, Reşid (2007): El-Edyan ve’l-Mezahib Bi’l- Irak, Köln, Menşuratu’l-Cemel.

HÜRMÜZLÜ Habib ve Ekrem Pamukçu (2005): Irak’ta Türkmen Boy ve Oymakları, Ankara, Global Strateji Enstitüsü.

HÜRMÜZLÜ, Erşat (2005): Irak’ta Türkmen Gerçeği, İstanbul, Kerkük Vakfı Yayınları.

KIREMLİ, Anastas Mari (1902): “Tefkehetü’l-İzhan fi Tarifi Selasete Edyan”, Meşrık, Aded 5, ss. 577-582.

LEEZENBERG, Michiel (1997): “Between Assimilation And Deportation: The Shabak and The Kakais in Northern Iraq”, Syncretistic Religious Communities In The Near East, Ed. Krisztina Kehl-Bodrogi vd., Leiden: Brill, ss. 155-174.

MİNORSKY, Viladimir (1997): “Şebek”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, Eskişehir, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, ss. 371-372.

MOOSA, Matti (1987), Extremist Shiites The Ghulat Sects, New York, Syracuse University Pres.

MUSUL – KERKÜK İLE İLGİLİ ARŞİV BELGELERİ 1525-1919 (1993): Ankara, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.

REŞİDİYELİ, Ahmet Halil (1968): “Kadıköyü- Kadiye”, Kardaşlık, Sayı 1-2, Cilt 8, ss. 16-17.

SAATÇİ, Suphi (2003): Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri, İstanbul: Ötüken

SARRAF, Ahmed Hamid (1954): Eş-Şebek min Firaki’l- Gulati fi ’l-Irak, Bağdat, Matbaatü’l-Maarif.

SARRAF, Ahmed Hamid (1970): “Mine’l-Aşairi’t- Türkmaniyye fi ’l-Irak: Şebek”, Kardaşlık, 10. Cilt, 3. Sayı, ss. 9-10.

SASANİ, Han Melik, (2006): Payitahtın Son Yıllarında Bir Sefi r, Çeviren Hakkı Uygur, İstanbul, Klasik Yayınları.

ŞEBEK (1921): Muktataf, Aded 59, ss. 230-232.

ŞEYBİ, Mustafa Kamil (1967): Et-Tarikatü’l-Safeviyye ve Revasibuha fi ’l-Irakı’l-Muasır, Bağdat, Mektebetü’l- Nahda.

SEYİT ŞEMSETTİN SEYİT ABBAS, (1971): “Dirasetü ani’ş-Şebek”, Kardeşlik, Cilt 11, Sayı 1-2, s. 6-7.

SEYİT ŞEMSETTİN SEYİT ABBAS, (1971a): “Dirasetü ani’ş-Şebek”, Kardeşlik, Cilt 11, Sayı 3-4, s. 6-7.

SEYİT ŞEMSETTİN SEYİT ABBAS, (1971b): “Dirasetü ani’ş-Şebek”, Kardeşlik, Cilt 11, Sayı 5, s. 4-5.

SEYİT ŞEMSETTİN SEYİT ABBAS, (1972): “Dirasetü ani’ş-Şebek”, Kardeşlik, Cilt 12, Sayı 1-2, s. 4-5/24.

SEYİT ŞEMSETTİN SEYİT ABBAS, (1972a): “Dirasetü ani’ş-Şebek”, Kardeşlik, Cilt 12, Sayı 3-4, s. 12.

SEYİT ŞEMSETTİN SEYİT ABBAS, (1973): “Dirasetü ani’ş-Şebek”, Kardeşlik, Cilt 13, Sayı 3-4, s. 7.

SEYİT ŞEMSETTİN SEYİT ABBAS, (1973a): “Dirasetü ani’ş-Şebek”, Kardeşlik, Cilt 13, Sayı 12, s. 5.

SYKES, Mark (1908): “The Kurdish Tribes of The Ottoman Empire”, The Journal of the Royal Anthropological Isntitute of Great Britain and Ireland, Vol 38, pp. 451-486.

TAİ, Kemalettin (1998), “Kuzey Irak’ta İnanç Toplulukları ve Bunların Anadolu Halk İnançlarıyla İlişkileri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, Çeviren Beyan Otrakçı Özata, Sayı 6, ss. 145-

TERZİBAŞI, Ata (1955): “Şebekler”, Türk Dili Aylık Dergi, Sayı 47, Cilt IV, ss. 689-690.

VİNOGRADOV, Amal (1974): “Ethnicity, Cultural Discontinuity and Power Brokers in Northern Iraq: The Case of teh Shabak”, American Ethnologist, Vol. 1, No. 1. (Feb., 1974), pp. 207-218.

ZEYNEL, Ali (2004): Kakaiyye Hareketi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.