Türk devlet sisteminde toplumsal düzenin inşaasında işlevselci bakış açısıyla “Ülüş” ve “Cilik” geleneği

Toplumsal yapı harmonik olarak işleyen bir bütündür. Bu bütünsel yapı denge eğilimli olarak devamlılığını sağlamaktadır. Denge ise toplumsal kurumlar ve toplumsal kurumları ortaya çıkaran davranış örüntüleri aracılığıyla gerçekleşmektedir. Davranış örüntüleri ve kurumsallaşmış davranışlar gerek makro gerekse mikro boyutuyla toplumsal yapının işleyişini düzenleyen temel unsurlardır. Bu çalışmada işlevselci yaklaşım temelinde hem devlet sisteminde bireylerin politik ve toplumsal konumlarının inşasında hükümdarlık mülklerinin paylaşımının hem de törensel bir yemekte alınan payın ve maruz kalınan muamelenin yani daha mikro boyutta yiyecek paylaşımın gündelik hayatta iktidar ilişkilerindeki işlevini değerlendirmek oluşturmaktadır. Burada toplumsal düzenin tesisinde devlet sistemindeki görünüşü ve gündelik hayat pratiklerine yansıması ile paylaşım sistemi değerlendirilmiştir. Bu paylaşım sistemi genel olarak “ülüş” olarak ifade edilirken, farklı Türk topluluklarında yiyeceğin törensel olarak paylaşımı “cilik” olarak ifade edilmektedir. Bireylerin devlet sistemi içindeki toplumsal konumlarının belirlenmesinde, siyasal ve toplumsal hiyerarşideki yerinin ortaya konulmasında belirli statü ölçütleri esasında değerlendirmelerin yapılması söz konusudur. Statü ölçütlerinin aynı toplumun farklı gelişme dönemlerinde farklı şekillerde görüleceği açıktır. Bu kapsamda günümüz Kazak ve Kırgız toplumlarda toplumsal hiyerarşinin yeniden üretiminde cilik esasında paylaşım önemli bir işlev yerine getirmektedir. Yiyeceklerdeki ülüş uygulamalarını içeceklerde görmek mümkündür. Bu kapsamda Alevi Bektaşi kültüründe önemli bir yer işgal eden kansız kurban olarak ifade edilen dolu-tolu ve lokma uygulamaları bu geleneğin bir yansımasıdır.

A functionalist approach to the traditions of “Ülüş” and “Cilik” in the contexts of Turkish state system and the construction of social order

Social structure is a body that functios in harmony. This structure as a body, survives in a way having a tendency of balance. The balance could occur by means of social institutions and the behavioural patterns that form social institutions. Behavioural patterns and institutionalized behaviours are basic elements of the function of social structure both in macro-level and micro-level dimensions. On the basis of functionalist approach, this study evaluates both the function of share of the royal properties in terms of the construction of political and social positions of individuals and also the influence of the size of received piece in ceremonial meal and experienced treatment, in other words the role of share of food in the power relations in daily life. Thus, the share system is being questioned with its representation in state system and reflections on practices of daily life in the process of the establishment of social order. While this share system is usually identified as “ülüş”, in different Turkish communities, the ceremonial share of the meal is called as “cilik”. The study presents an evidence for the evaluation of definite status criteria for determining of individuals’ social positions in the system of state and their situation in political and social hierarchy that take place in this study. It may be argued, the status criteria might obviously vary in different stages of a development of the same society. Within this context, in contemporary Kazakh and Kyrgyz societies, share on the base of “cilik” is advocated to own a significant function for the reproduction of social hierarchy. We can see the food share system in beverages. In this context, that occupy an important place in the Alawi- Bektashi culture, expressed as a bloodless sacrifice dolu-tolu and lokma applications, components with cement is a reflection of this tradition.

___

Abramzon, Saul Mateyeviç (1997). Kırgızlar’da Yemek Kültürü, çev. Hüsamettin Yıldırım. Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar. Ankara s 19-23

Ahmetbeyoğlu, Ali (1995). Grek Seyyah Priskos’a Göre Avrupa Hunları.İstanbul Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları

Alpargu, Mehmet (2008). 12.Yüzyıla kadar İç Asya’da Türk Mutfak Kültürü. Türk Mutfağı. Edt. Özge Samancı, A.Bilal Arslan. Ankara Kültür Turizm Bakanlığı 17-25

Belge, Murat (2001). Tarih Boyunca Yemek Kültürü, İstanbul İletişim Yayınları

Beşirli, Hayati, (2010) “Dede Korkut Hikâyelerinde İktidar Göstergesi Olarak Yemek Sembolizmi ”, “Dede Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları” Uluslar arası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, TÜRKSOY ve Yakın Doğu Üniversitesi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti- Lefkoşa. 25–28 Ekim 2010 s103-113

Beşirli, Hayati (2011). “Türk Kültüründe Güç, İktidar, İtaat Ve Sadakatin Yemek Sembolizmi Esasında Değerlendirilmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Beştaş Veli Araştırma Dergisi 2011, 58, s139- 152

Beşirli, Hayati, (2010) “Yemek, Kültür, Kimlik”, Milli Folklor, Geleneksel yayıncılık, yıl 11. sayı 87 s 159-169

Bottomore, Tom, R. Nispet (1997). Sosyolojik çözümlemenin tarihi, yayına haz. Mete Tunçay- Aydın Uğur, Ankara, Ayraç Yayınları

Çetin, Altan (2006), Memluk devletinde Yemek Kültürüne Genel Bakış Milli Folklor, 72, s107-117

Ebulgazi Bahadır Han (1996) Secere- i Terakime Haz: Zuhal Kargı Ölmez, Yayımlayan Mehmet Ölmez, Ankara, Simurg Yayın Dağıtım.

Eröz,Mehmet (1992), Eski Türk Dini ve Alevilik Bektaşilik, İstanbul,Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları

Goode, Judith (2005) Yemek, çev. Fatih Mormenekşe, Milli Folklor, 67, s 172-176

Göksu, Erkan (2009), Türkiye Selçuklularında Iktâ. S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, s137-154

İnan, Abdulkadir (1998), Makaleler ve İncelemeler, cilt 2. Ankara, Türk Tarih Kurumu,

İsakov, Baktıbek (2009), XVIII-XIX. Yüzyıllarda Kırgızların Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Sayak Uruusu (Boyu) Örneği, Bişkek, Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları,

İsakov, Baktıbek (2011), “Kırgız Konar Göçerlerinde Kasaplık Geleneği: At Kesme Âdeti”, ACTA TURCİCA, Yıl III, Sayı 2, Temmuz 2011 “Kültürümüzde Kasaplık”, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, s 24-31

İnalcık, Halil Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, İstanbul Eren Yayınları c.1.

Montanari, Massimo (1995), Avrupa’ da Yemeğin Tarihi, Çev: Mesut Önen-Biranda Hinginar-İstanbul Afa Yayıncılık

Nemeth, Gyula (1962) Atilla ve Hunları. Çev: Şerif Baştav. Ankara. Ankara Üniverstesi Dil Ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları sayı:106

Öğel, Bahaeddin (1982), Türk Mutfağının Gelişmesi ve Türk Tarihi Gelenekleri, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara s.15-18

Ögel, Bahaeddin (2003). Türk Mitolojisi, Ankara Türk Tarih Kurumu Yayınları

Radlof., Wilhelm . (1994)Sibirya’dan. Çev. Ahmet Temir, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul,

Togan, Zeki Velidi (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul Enderun Yayınevi

Togan, İsenbike (2006) Türk Tarihini Araştırma Prensipleri İçinde Dışta Ticaret

İçte Ülüşün Rolü, Journal of Turkic Civilization Studies, Kyrgyz-Turkish Manas University Center for Turkic Civilization Studies sayı 2. s211

Turan, Osman (1993a), “ İkta” İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları s 949- 959

Turan, Osman (1993b) Selçuklular Devrinde Türk İslam Medeniyeti, İstanbul, Boğaziçi Yayınları

Thompson, Elizabeth. (2008). Hunlar, Çev: Sibel Dinçel; Ankara, Phoenix Yayınları.

Ünsal, Artun (2008) Siyasi Güç, Statü, Meşruiyet, İtaat Ve Otorite Mücadelesinin Göstergesi Olarak Yemeğin Sembolizmi, Türk Mutfağı, edt. Özge Samancı, Ahmet Bilal Arslan, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı syfa. 179-195

Üzüm, Gülden (2008), Cem Törenlerinin Semiotik Analizi”, Türk Kültürü ve Hacı Beştaş Veli Araştırma Dergisi 2011, 48, s141- 164

Wallace Ruth, Alison Ford (2004). Çağdaş Sosyoloji Kuramları, ÇEV. Leyla Elburuz, m. Rami Ayas, İzmir, Punto Yayıncılık

Yetişen, Rıza (1986)Tahtacı Aşiretleri,Adet, gelenek ve Görenekleri, İzmir, Memleket yayınevi

Yörükan, Yusuf Ziya (1998), Anadolu’ da Aleviler ve tahtacılar, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları

Yılmaz, Abdurrahman (1948), Tahtacılarda Gelenekler, Ankara. CHP Halkevleri Yayınları

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi