Orta ve Doğu Karadeniz bölgesinde çepni türkmenleri ile güvenç abdal ocağı’nın kuruluşu

Çepniler, Oğuz Türklerinin 24 boyundan birisidir. 1071’de yapılan Malazgirt Savaşı’ndan sonra Çepni Türkmenlerinin ağırlıkta olduğu Dânişmendliler, Anadolu’nun kuzey bölgesinin fethini üzerine almış ve ilk olarak Sivas’ı başkent yapmışlardır. Başkent, daha sonra Niksar’a taşınmıştır. Sivas ve Niksar çevresinde Çepniler ile ilgili yer isimlerinin çokluğu dikkat çekici durumdadır. Dânişmendliler yıkıldıktan sonra Çepni Türkmenleri Mesudiye’nin Kale köyü merkez olmak üzere Hacıemiroğulları Beyliği’ni kurmuştur. Beylik merkezi daha sonra Ordu ilinin 4 km kuzeyinde bulunan Eskipazar’a taşınmıştır. Mesudiye çevresinde kayaların üzerinde sık rastlanılan Çepni damgaları dikkate değerdir. Tarihî kaynaklarda beyliğin yöneticileri “Mir-i Çepniyan” olarak anılmaktadır. Fethettikleri Kürtün ve çevresi tahrir defterlerinde Vilayet-i Çepni olarak kaydedilmiştir. Hacı Bektaş Velî, bu bölgedeki Çepni Türkmenlerinin yerleşmesine yardımcı olmak ve onları dinî konularda aydınlatmak amacıyla Güvenç Abdal’ı, Kürtün’de bulunan Süme Kalesi’nin batısındaki Taşlıca köyüne göndermiştir. Bölgedeki Aleviler, hâlâ merkezi Ordu’nun Gürgentepe ilçesinde bulunan Güvenç Abdal Ocağı’na bağlıdır. Çepni Türkmenleri Ünye’nin batısından Vakfıkebir’e kadar olan bölgeye Hacıemiroğulları Beyliği zamanında yerleşmişlerdir. Çepni Türkmenlerinin kurduğu Hacıemiroğulları Beyliği, 1427’de Osmanlı Devleti’ne bağlanmış ve tarih sahnesinden çekilmiştir. Çepni Türkmenleri; 1461’de Trabzon’un fethi ile daha doğulara göçmüşler, Artvin sınırlarına kadar yer yer iskân etmişlerdir. Bölgede Çepni kültürü hâlâ canlıdır. Giresun’un doğusu ile Trabzon’a bağlı Şalpazarı ve Beşikdüzü ilçelerinde yaşayanlara hâlâ Çepniler denilmektedir. Bu yörenin giyiniş tarzı ve sözlü kültürü de Çepni kültürü olarak adlandırılmaktadır. Kayaların üzerindeki Çepni damgaları ve Çepni kilimleri bunlara ilave edilebilir.

The foundation of chepni turcomans and guvenc abdal ocak in the middle and Eastern Black Sea regions

Chepnis are one of 24 tribes of Oghuz Turks. Dominated after the Battle of Malazgirt (Manzikert) in 1071, Danishmends, predominantly Chepni Turcomans who have taken over the conquest of the northern region of Anatolia, and made the first capital of the Sivas. After than, Niksar had been accepted as the capital city. Related to the multiplicity of place names around Niksar and Sivas are remarkable. When Danismends Principality had been demolished, Chepni Turcomans established Haciemirogulları Principality in Mesudiye, Kale Village. After that, central of principality had been moved to Eskipazar located 4 km north of the province of the Ordu. Common on the rocks around Mesudiye Chepni stamps are worth noting. Historical sources principality managers were referred to as “Mir-i Çepniyan”. Kürtün and other surrounding area had been recorded as “Vilayet-i Cepni” in tax registers. Haci Bektash Veli, to help in this area, and religious issues in order to clarify the settlement of Turkmen Chepni charged Guvenc Abdal and sent him to Kürtün, Taslica Village. Alawis in the region still depended on Guvenc Abdal family and this family is still located in the Gurgentepe. Chepni Turcomans had settled permanently on this region-from west of Unye to Vakfıkebir at this time. Hacıemirogullari Principality was founded by Chepni Turcomans, connected to the Ottoman Empire in 1427, and left the stage of history. Chepni Turcomans in 1461 with the conquest of Trabzon moved from place to place as in Artvin. After a while they settled there. Chepni culture of the region is still alive. Connected to the east of Trabzon and Giresun Salpazari is still living in the townships of Besikduzu Chepnis as is called. This style of dress and the oral culture of the region are known as the Chepni culture. Chepni rugs on the rocks, and stamps can be added to the Chepni culture.

___

Aşık Paşazade. (2003). Osmanlıoğulları’nın Tarihi. haz. Kemal YAVUZ-M.A.Yekta SARAÇ. İstanbul: K. Kitaplığı Yayınları.

Aziz B. Erdeşir-i Esterâbadî. (1990). Bezm u Rezm. çev. Mürsel ÖZTÜRK. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

BİLGİN, Mehmet ve YILDIRIM, Ömer. (1990). Sürmene. İstanbul: Sürmene Belediyesi Yayınları.

BİLGİN, Mehmet. (1996). “Giresun Bölgesinde Türkmen Beylikleri ve İskân Hareketleri”, Giresun Tarihi Sempozyumu Bildirileri. Giresun: Giresun Valiliği Yayınları.

BOSTAN, M. Hanefi. (2002a). XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat. Ankara: TTK Yayınları.

BOSTAN, M. Hanefi. (2002). “Anadolu’da Çepni İskânı”. Türkler Ansiklopedisi, C. 6. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları

BRYER, Anthony. (1980). “Greeks and Türkmens: The Pontic Exception”. The Empire of Trebizond and The Pontos. London:

CAHEN, Claude. (1979). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. çev. Yıldız MORAN. İstanbul: E Yayınları.

ÇELİK, Ali. (1999). Trabzon-Şalpazarı Çepni Kültürü. Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları.

DEMİR, Necati ve YERLİ, Metin. (1999). “Ordu Yöresi Çepni Kilimleri”. Erdem. C. 10, S. 28: 101-110.

DEMİR, Necati. (2001). Ordu İli ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.

DEMİR, Necati. (2006). Trabzon ve Yöresi Ağızları. Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.

DEMİR, Necati. (2007). Hacıemiroğulları Beyliği. İstanbul: Neden Yayınları.

DEMİR, Necati. (2010). “Kaya Üstü Resmi Olarak (Rock Art) Dağ Keçisi/Elik ve Tarihî Alt Yapsı”, Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks. V.2, no 2: 5-24.

Ebu Bekr-i Tihranî. (2001). Kitab-ı Diyarbakıriyye. çev. Mürsel ÖZTÜRK. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

ERGİN, Muharrem. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.

GOLOĞLU, Mahmut. (2000). Trabzon Tarihi. Trabzon: Serender Yayınları.

GÜNAY, Turgut. (1978). Rize İli Ağızları. Ankara: Kültür Bakanlığı.

HAHANOV, A. (2004). Panaret’in Trabzon Tarihi. çev. Enver Uzun. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık Yayınları.

HALAÇOĞLU, Yusuf. (1997). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara: TTK Yayınları.

HALAÇOĞLU, Yusuf. (2009). Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650). Ankara: TTK Yayınları.

İsmail Hakkı ve Rıdvan Nafiz. (1992). Sivas Şehri. haz. Recep Toparlı. Erzurum: (?).

İbn Bibi, (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l Umuri’l-Ala’iye (Selçuk-nâme). C. I, II, çev. Mürsel ÖZTÜRK. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

GONZALES DE CLAVİJO, Ruy. (1993). Anadolu, Orta Asya ve Timur. İstanbul: Ses Yayınları.

KARAHAN, Leylâ. (2006). “Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili-Ağız İlişkisi”. Turkish Studies. V. 1/1a: 9-18. (Erişim tarihi: 4.11.2011).

KORKMAZ, Mehmet Akif. (2010). “Trabzon Ağasar Kadın Giysileri”, Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks. V.2, no 1: 335-345.

LEBEAU, Charles. (1836). Histoire du Bas Empire XX. Paris:

NOYAN(DEDEBABA), Bedri. (1995). Bektaşilik Alevilik Nedir?. İstanbul: Can Yayınları.

ÖZ, Mehmet. (1999). XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara: TTK Yayınları.

ÖZAYDIN, Abdülkerim. (1992). “Dânişmendliler”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 8: 470. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

STOKES, Martin. (1988). “Doğu Karadeniz’de Türkler’in Varlığı ve Kültürel Etkinlikleri”. Konuşan Karadeniz. S. 3: 22. İstanbul:

SÜMER, Faruk. (1992a). Oğuzlar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.

SÜMER, Faruk. (1992b). Tirebolu Tarihi. İstanbul: Tirebolu Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları.

SÜMER, Faruk. (1991a). “Çepniler -I-”. Türk Dünyası Tarih Dergisi. 55: 3-11.

SÜMER, Faruk. (1991b). “Çepniler -III-”. Türk Dünyası Tarih Dergisi. 57: 5-18.

Şâkir Şevket. (2001). Trabzon Tarihi. haz. İsmail Hacıfettahoğlu. Ankara: Trabzon Belediyesi yayınları.

TELLİOĞLU, İbrahim. (2003). “Panaretos Kroniğinin Türklerle İlgili Bölümleri”. Türk Dünyası Araştırmaları. 143: 63-68.

Trabzon Sancağı Defteri. (1515). Başbakanlık Arşivi. nr. 52, tarih: 921 / 1515: 596-694.

TURAN, Osman. (1993). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

TÜRKAY, Cevdet. (1979). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler. İstanbul: Tercüman Yayınları.

UMUR, Hasan. (1949). Of ve Of Muharebeleri. İstanbul: Güven Basımevi Yayınları.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1988). Anadolu Beylikleri. Ankara: TTK Yayınları.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1995). Osmanlı Tarihi. C. I. Ankara: TTK Yayınları.

YEDİYILDIZ, Bahaeddin ve ÜSTÜN, Ünal. (1992). Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları I (1455 Tarihli Tahrir Defteri). Ankara: TTK Yayınları.

YEDİYILDIZ, Bahaeddin. (2000). Ordu Tarihinden İzler. İstanbul:

YEDİYILDIZ, Bahaeddin vd. (2002). Ordu Yöresinin Tarihî Kaynakları III. Ankara: TTK Yayınları.

YÜCEL, Yaşar. (1983). Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398)-Mutahharten ve Erzincan Emîrliği. Ankara: Sevinç Matbaası Yayınları.

387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rum Defteri (937 / 1530). (1997). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayınları.