Şah İbrahim Velî Ocağı’nın Amasya yöresindeki izdüşümleri

Anadolu Aleviliğinin sosyal yapılanması, bütünüyle ocaklara bağlı bir özelliğe sahiptir. Aslında dede ailelerini oluşturan ocaklar, Anadolu Alevi kültür ve geleneğinde önemli bir yere sahip olmakla birlikte, geleneksel anlamda Alevi topluluklarının sosyal ve kültürel ilişkilerini de şekillendirirler. Bu ocaklardan biri olan Şah İbrahim Velî Ocağı’nın Anadolu Aleviliği içindeki ocak geleneği içerisinde önemli bir yeri vardır. Şah İbrahim Velî Ocağı’nın merkezi, Malatya’nın Hekimhan ilçesindeki Ballıkaya (Mezirme) köyüdür. Eski bir yerleşim merkezi olan Ballıkaya köyü, köklü bir tarihe ve geçmişe sahiptir. Ocağa ismini veren Şah İbrahim Velî’nin Alevi/Bektaşi ocaklarına isim vermiş olan pek çok eren gibi, efsanelerin gölgesinde ve giz perdesi ardında kaldığı görülür. Onunla ilgili bilgilerimiz, büyük ölçüde halk arasında anlatılan sözlü kültüre ve değişik söylentilere dayanmaktadır. Bu yüzden onun hayatı ile ilgili olarak ayrıntılı bilgi sahibi değiliz. Bununla birlikte sözlü geleneğe göre, Şah İbrahim Velî’nin XV. yüzyılda yaşadığı tahmin edilmektedir. O, Anadolu Aleviliğinin tarihsel gelişiminde önemli bir yere sahip olan Erdebil Ocağı’nda yetişerek Malatya yöresine gelmiş ve bu yörede faaliyetlerini sürdürmüştür. Pek çok yörede mensubu bulunan Şah İbrahim Velî Ocağı’nın tarihsel anlamda zengin olan Amasya yöresinde de mensupları vardır. Bu çalışmada Amasya yöresinde yaşayan Şah İbrahim Velî ocağı mensuplarının inanç, ibadet ve sosyal yapıları değişik boyutları ile ele alınmaya çalışılmıştır.

The shadows of Shah İbrahim Veli association in Amasya region

The social structure of Anatolia Alawism connects wholly the associations of dede. In fact, the associations that made up the families of dede, have an important place in Alawi culture and tradition. Furthermore, the associations give shape to the social and cultural connections of Alawi communities in traditional meaning. There is an important place of Shah İbrahim Veli Association in associational tradition whom Anatolia Alawism has an original side. The center of association is Ballıkaya (Mezirme) village in Hekimhan, a district of Malatya.Ballıkaya (Mezirme) village, an old settlement center has a rooted history and past. Our information about Shah İbrahim Veli that association has taken its name from him are kept in the background of legends as some saints has given the name to Alawi/Bektashi associations. Our information about him has been based on- to a large scale- on oral culture that has been among people. Therefore we haven’t got detailed information about his life. Nevertheless according to oral tradition, it has been guessed that Shah İbrahim Veli lived in XV. century. Shah İbrahim Veli grew up in Erdebil association that has an important place in the historical development of Anatolia Alawism then came to Malatya region and acted in this region. There are disciples of Shah İbrahim Veli association in Amasya region that are wealthy in historical meaning as well. In this paper, we will try to evaluate the belief, worship and social structure of disciples of Shah İbrahim Veli association that has lived in Amasya region with various dimensions.

___

ABBASLI, Mirza (1976). “Safevilerin Kökenine Dair” Belleten, XL (158): 287-329.

AFİFİ, Ebu’l-Âla (1999). Muhyiddin İbnû’l-Arabî’de Tasavvuf Felsefesi. çev. Mehmet Dağ. İstanbul: Kırkambar Yayınları.

AKSÜT, Hazma (2004). “Şeyh İbrahim Ocağı’nın Talibi Olan Oymak ve Obaların Tarihi” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, XXX: 139-162.

AKSÜT, Hazma (2009). Aleviler. Ankara: Yurt Kitap-Yayıncılık.

ALLOUCHE, Adel (2001). Osmanlı-Safevi İlişkileri. çev. A. Emin Dağ. İstanbul: Anka Yayınları.

ATALAY, Besim (1991). Bektaşilik ve Edebiyatı. İstanbul: Ant Yayınları.

BİRDOĞAN, Nejat (1995). Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi Ocaklar-Dedeler- Soyağaçları. İstanbul: Mozaik Yayınları.

EFENDİYEV, Oktay (2007). Azerbaycan Safeviler Dövleti. Bakü: Şark-Garb Yayınları.

EKİNCİ, Mustafa (2002). Anadolu Aleviliği’nin Tarihsel Arka Planı. İstanbul: Beyan Yayınları.

FIĞLALI, E. Ruhi (1994). Türkiye’de Alevilik Bektâşîlik. Ankara: Selçuk Yayınları.

GÖĞEBAKAN, Göknur (2002). XVI. Yüzyılda Malatya Kazası. Malatya: Malatya Belediyesi Kültür Yayınları.

GÖLPINARLI, Abdülbaki (1985). 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınları.

GÜLTEN, Sadullah, “Anadolu’da Bir Vefaî Şeyhi: Tahrir Defterleri Işığında Dede Karkın Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 59, Ank., 2011, (ss. 147-158).

HİNZ, Walter (1992). Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyt. çev. Tevfik Bıyıklıoğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

KOÇAK, Yunus (2004). “Şah İbrahim Ocağı’ndan Gelen Bir Şeyh Safi Buyruğu” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, XXX: 63-118.

KONEVÎ, Sadreddin (2002). Vahdet-i Vücûd ve Esasları. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayınları.

KÖPRÜLÜ, M. Fuat (1338/1922). “Anadolu’da İslamiyet” DEFM, II (4-5-6): s. 31- 129.

Menâkıb-ı Şeyh Sâfî, Mili Kütüphane Yazma Eserler Bölümü, No: 5723.

MAZZAOUI, Michel M (1972). The Origins of the Safawids. Wiesbaden.

MİRCAFERİ, Hüseyin (1972). Şîîlik ve Safevî Şîîliği. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.

NİCHOLSON, Reynold A (1963). The Mystics of Islam. London.

OCAK, A. Yaşar (2011). Ortaçağ Anadolu’sunda İki Büyük Yerleşimci (Kolonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Garkın & Emirci Sultan (13. Yüzyıl). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları.

ÖZEROL, Süleyman (2004). “Şah İbrahim Veli ile İlgili Anlatımlar: Ballıkaya Köyünden Derlemeler” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, XXX: s. 119-138.

SALTIK, Veli (2004). İz Bırakan Erenler ve Alevi Ocakları. Ankara: Kuloğlu Matbaacılık.

SÜMER, Faruk (1992). Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

TAŞĞIN, Ahmet, “Safevî-Osmanlı Savaşı’ndan İtibaren Dinî Söylemin Siyasal Propaganda Aracı Olarak Kullanılması: Dede Kargın Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 49, Ank., 2009, (ss. 209-223).

ÜÇER, Cenksu (2005). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları..

Vilâyet-nâme Manakıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli, (Haz. Abdülbâki Gölpınarlı), İnkılâp Kitabevi, İst. 1995.

YALÇIN, Alemdar ve Hacı Yılmaz (2004). “Şah İbrahim Ocağı Üzerine Yeni Bilgiler” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, XXX: 11-62.

YAMAN, Ali (2006). Kızılbaş Alevi Ocakları. Ankara: Elips Yayınları.

YAMAN, Mehmet (1994). Alevilik İnanç-Edeb-Erkân. İstanbul: Ufuk Yayınları.

YILDIRIM, Abbas (2006). Seyit Şah İbrahim Veli Ocağı. Ankara: Işık Matbaası.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi