Divan şiirinde ocak

Edebiyat hayatın bir çeşit aynasıdır. Şair ve yazarlar doğrudan veya dolaylı olarak içinde yaşadıkları kültürün öğelerini şiire taşırlar. Şiirde bu kültür unsurlarının izleri görülür. Türk kültürünün şiire yansıyan öğelerinden birisi de ocak kavramıdır. Türk kültüründe ocak kavramının özel bir yeri vardır. Ocak, ateş yakılan yer manası dışında aile ocağı, asker ocağı, baba ocağı gibi ifadeler içerisinde de kullanılır. Ocak kelimesine zaman içerisinde türbe, adak adanan yer, tekke gibi manalar da yüklenmiştir. Özellikle Alevi-Bektaşi geleneğinde ocak kelimesi daha farklı manalara gelir. Ocağın dinî hizmetleri yerine getiren ve dede, mürşit, pir gibi isimlerle de anılan görevliler manası da vardır. Bu yazıda, ocak kelimesinin Klasik Türk Edebiyatındaki veya diğer adıyla Divan şiirindeki kullanımı araştırılmıştır. Kelimenin genel manasına kısaca değinildikten sonra, Alevi-Bektaşi literatüründeki karşılığı ve onunla bağlantılı olan askerî terim anlamına ilişkin şiir örnekleri üzerinde durulmuştur.

“Ocak” (Cooker) in ottoman poetry

Literature is mirror of life. Poets and writers are carrying (directly or indirectly) the elements of the culture in which they live poetry. Traces of this culture are the elements of poetry. The fireplace, one of the items of the Turkish culture is reflected in poetry. The fireplace -as a concept- has a special place in Turkish culture. Apart from its meaning as a fireplace at home, it stands for other meanings such as military center, dad’s home and shrine as well. As the time passes, it has also started to be used for shrine, dergah, place of sacrifice. Besides, fireplace has various meanings especially in Alawi-Bektashi belief. Here in this belief, it stands for grandfather, mentor, patron saint who fulfill their religious services. In this article, the use of ‘’fireplace’’ in Classical Turkish Literature -also known as Divan poetry- is investigated. After touching upon the general meaning of this word briefly, it focuses on its equivalent in Alawi-Bektashi literature and its related military meaning.

___

Akdağ, Mustafa (1995): Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi 1, (1243-1453), Cem Yayınevi, İstanbul

Akdağ, Mustafa (1995a): Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi 2, (1453-1559), Cem Yayınevi, İstanbul

Âlî (2006): Gelibolulu Mustafa Âlî Divan, Haz. İsmail Hakkı Aksoyak, Harvard Üniversitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.

Âşık (1988): Âşık Çelebi Divanı, Haz. Filiz Kılıç (Hançerlioğlu), Gazi Ü., SBE, Yüksek Lisans Tezi, Ankara (Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap Yayını).

Birdoğan, Nejat (1992): Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerleşmesi: Ocaklar-Dedeler-Soyağaçları, Alev Yayınları, İstanbul.

Birdoğan, Nejat (1992a): “Anadolu Alevi Ocaklarının Kuruluşu, İşlevleri, Yayılmaları”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Cilt 1, Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları, Ankara.

Cafer Çelebi (1983): The Life and works of Taci-zade Ca’fer Çelebi: with Critical Edition of his Divan, Haz. İsmail Erünsal, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul.

Emrî (2002): Emrî Divanı, Haz. M. Ali Yekta Saraç, Eren Yayınları, İstanbul.

Enverî (2001): Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı, Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, MEB Yayınları, Ankara.

Fâzıl (2005): Fâzıl Hacı Tahir Efendi Hayatı ve Divanının Transkripsiyonlu Metni, Haz. Metin Arpacı, Gazi Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Fuzûlî (1990): Fuzuli Divanı, Haz. Kenan Akyüz ve diğerleri Akçağ Yayınları, Ankara.

Gölpınarlı, Abdülbâkî (1977): Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkılap ve Aka Kitapevleri, İstanbul.

Hayâlî (1945): Hayâlî Divanı, Haz. Ali Nihat Tarlan, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul.

Hayâlî (1992), Hayâlî Divanı, Haz. Ali Nihat Tarlan, Akçağ Yayınevi, Ankara.

Hayretî (1981): Divan Tenkitli Basım, Haz. Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul.

Hâzık (1992): Hâzık Mehmed Efendi’nin Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Hüseyin Güfta, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi.

http://tdkterim.gov.tr/bts/(20.07.2012)

İshak (1990): Üsküplü İshak Çelebi, Divan Tenkitli Basım, Haz: Mehmed Çavuşoğlu - M. Ali Tanyeri, Mimar Sinan Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul.

Kâmî (1998?): Edirneli Kâmî ve Divanı, Haz. Gülgün Erişen Yazıcı, Kültür ve Turizm Bakanlığı E-Kitap Yayını.

Karahan, Abdülkadir (1966): Figânî ve Divançesi, İstanbul.

Köprülü, M. Fuat (1935): “Abdâl”, Türk Halk Edebiyatı Ansiklopedisi, Sayı: 1, İstanbul.

Kurnaz, Cemal (1996): Hayalî Bey Divanının Tahlili, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.

Lebîb (2003): Lebib-i Âmidî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Haz. İdris Kadıoğlu, Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi.

Mermer, Ahmet (2004): Kütahyalı Rahimî ve Divanı, Sahhaflar Kitap Sarayı Yayını, İstanbul.

Mesîhî (1995), Divan, Haz. Mine Mengi, AKM Yayınları, Ankara.

Meşhûrî (2009): Meşhûrî Divanı (Tenkitli Metin), Haz. Yaşar Aydemir-Halil Çeltik, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Nedim (1997): Nedim Divanı, Haz. Muhsin Macit, Akçağ Yayınları, Ankara.

Nehcî (2003): XVII.yy. Divan Şairi Nehcî: Hayatı, Eseri, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Haz. Neslihan Koç-İlknur, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.

Nigârî (2011): Divan, Haz. Azmi Bilgin, Kültür ve Turizm Bakanlığı E-Kitap.

Ögel, Bahattin (2002): Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), 2. Cilt, TTK Yayınları, Ankara.

Pakalın, Mehmet Zeki (1993): Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Sâbit (1991): Bosnalı Sâbit Divanı, Haz. Turgut Karacan, Cumhuriyet Ü. Yay., Önder Matbaası, Sivas.

Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafa (2004): Divan, Haz. Fatma Sabiha Kutlar, Ankara.

Seyyid Nigârî (2003): Divan-ı Seyyid Nigârî, Haz. Azmi Bilgin, Kule İletişim Hizmetleri Yayını, İstanbul.

Sun’î (2002): Gelibolulu Sun’î Divanı ve Tahlili, Haz. Halil İbrahim Yakar, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.

Şehrî (1999): 17. Yüzyıl Şairlerinden Şehrî (Malatyalı Ali Çelebi): Hayatı, Sanatı, Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili, Haz. Şener Demirel, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi.

Şemseddin Sâmî (1989), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.

Şeyhülislam Es’ad (2004): Şeyhülislâm Es’ad Divanı, Haz. Muhammed Nur Doğan, Metin Bankası Nüshası.

Türk, Vahit (2009): “Ocak Sözü ve Ailesi”, Gazi Türkiyat, Güz, Sayı 5.

Yaman, Ali (2011): “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 60.

Ziyâî (2002): Hasan Ziyâî Hayatı Eserleri Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin), Haz. Müberra Gürgendereli, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi