Baba Mansur’dan Şeyh Harun’a: Bir alevi ocağının tarihsel kökenine dair bazı gözlemler

XVI. yüzyıl arşiv kayıtlarında biri Kığı sancağının Göcek nahiyesinde diğeri ise Konya sancağının Seydişehir nahiyesinde olmak üzere Şeyh Harun isimli iki zaviye tespit edilmektedir. Kığı sancağında tespit edilen zaviye günümüz idari taksimatına göre Tunceli bölgesinde Baba Mansur Ocağı’nın merkezi olarak kabul edilen Muhundu ve Şöbek köylerinin yakınındadır. Bu bağlamda, çalışmanın ilk aşamasını Şeyh Harun’un Baba Mansur ve Baba Mansur ocağı ile olan ilişkisi oluşturmaktadır. Bu aşamada kaynaklarımız XVI. yüzyıla ait TD 64, TD 998 ve TD 126 numaralı tahrir defterleri ile Maliyeden Müdevver Defterler arasında bulunan MAD 5152 numaralı ve 1642 tarihli avarız defteridir. Çalışmada değinilecek diğer bir konu ise Şeyh Harun zaviyelerinin kurucusunun aynı kişi olup olmadığıdır. Bu noktada hareket noktamızı Baba Mansur hakkında anlatılan rivayetler ile Konya Seydişehir’de zaviyesi bulunan Şeyh Harun’un menkıbelerinin toplandığı Makâlât oluşturmaktadır. Her ikisi için anlatılan kerametlerin neredeyse aynı olmasının yanında diğer bazı ortak özellikler oldukça ilgi çekicidir. Bu bağlamda Tunceli’de bulunan zaviye çevresinde Alevi-Bektaşi, Konya Seydişehir’de bulunan zaviye çevresinde ise Sünni geleneğin nasıl oluştuğuna ve Şeyh Harun’un nasıl farklılaştırıldığına dair bazı tespit ve değerlendirmeler yapılacaktır.

From Baba Mansur to Sheikh Harun: Some obversations about the historical roots of an alawite assocation

There are two zaviyes in the name of Sheikh Harun in the 16th century archive records. One is in the Gocek village of Kiğı sancak and Saydisehir village of Konya sancak. The zaviye which located in Kigı sancak is near Muhundu and Şöbek villages which are considered as Baba Mansurassocation’s center and is in Tunceli district now. In this context, the first stage of the research is about the connection between Sheikh Harunand Baba Mansur association. Our main source for this stage are TD 64, TD 998 and TD 126 numbered Tahir daftars and MAD 5152 numbered and 1642 dated Avariz Daftar which was included in the Maliyeden Mudevver Daftars. Another subject that we will discuss in the research is if the founders of the two Sheikh Harun assocations are the same person or not. At this point our starting point is narrative sources about Baba Mansur and the Makalat containing mankıbes about Sheikh Harun who has an assocation in Seydişehir. It is very interesting that the data we collected about their miracles are very close to each other. At this context, we will narrate some of our thougts and assesments about the historical formation of Alawite-Bektashi traditions at the bordering area of the zaviye in Tunceli and Sunni traditions at the bordering area of the zaviye in Konya Seydişehir and differantiation of Sheikh Harun’s.

___

I. Arşiv Vesikası

A.Başbakanlık Osmanlı Arşivi

1. Tahrir Defterleri (TD): 64.

2. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 5152.

B. Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Tahrir Defterleri (TD): 126.

II.Yayımlanmış Arşiv Vesikası

998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-ı Bekr ve Arap ve Zü’l- Kadiriyye Defteri 937/1530, (1998), Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.

III. Araştırma ve İncelemeler

AKSÜT, Hamza (2009). Aleviler, Ankara: Yurt Kitap Yay.

BAKIRER, Ömer -Suraiya Faroqhi (1975). “Dediği Dede ve Tekkeleri”, Belleten, Sayı 155, Ankara, ss. 447-471.

BELDİCEANU-STEİNHERR, İréne (2010). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV.-XVI. Yüzyıllar)”. Çev. İzzet Çıvgın, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 3, ss. 130-187.

BİRDOĞAN, Nejat (1995). Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi, İstanbul: Mozaik Yay.

DANIK, Ertuğrul (2004). “Alevi ve Bektaşi Mitolojisinde Aslana Binenler, Yılanı Kamçı Yapanlar ve Duvar Yürütenler”, Alevilik, Haz. İ. Engin/H. Engin, İstanbul: Kitap Yayınevi.

DEMİR, Alpaslan (2003). “İki Şecere Üzerine Birkaç Söz: Şeyh Mahmudü’l-Kebir Ya Da Derviş Beyaz Kimdir?”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, Sayı 25, Ankara.

DEMİR, Alpaslan (2006). “Tahrir Defterlerine Göre Akşehir Zaviyeleri”, Doğumunun 65. Yılında Tuncer Baykara’ya Armağan, Derleyen M. Akif Erdoğdu, İstanbul, ss. 127-157.

ERDOĞDU, M. Akif (1992). “Seydişehir Seydi Harun Külliyesi Vakıfları Üzerine Bir Araştırma”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 7, ss. 81-132.

Elvan Çelebi (1995). Menâkıbu’l Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye. Haz. İ. E. Erünsal-A.Y. Ocak, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

GÜLTEN, Sadullah (2010). “Üryan Hızır Menakıbnâmesi”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 3. ss. 84-103.

KOÇ, Yunus (2004). “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Kığı Sancağı’nda İskan ve Toplumsal Yapı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 16, ss. 129-156.

Makâlât-ı Seyyid Harun (1991). Haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

OCAK, A. Yaşar (1999). Kalenderîler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

OCAK, A. Yaşar (2011). Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri, İstanbul: Kitap Yayınevi.

Vilâyet-nâme, Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî (1958). Haz. Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.

YALMAN, Ali (2006). Kızılbaş Alevi Ocakları, Ankara: Elips Kitap.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi