SAFEVİ TARİKATI'NIN SEYİDLİĞİ VE ŞİİLİĞİ MESELESİ

Şeyh Safiyüddin Erdebili Safevilerin Erdebil tarikatı kurucusu olarak bilinmektedir ve seyyid ve Şii olduğu meselesi günümüze kadar açık bir şekilde ortaya konulamamıştır. Bazı tarih- çiler Sünni ve Şafi olduğunu söylerken, bazıları da seyyid ve Şii olduğunu iddia etmişlerdir. Safiyüddin Erdebiliden sonra tarikatın başına geçen oğlu Sadreddin döneminde İbn-i Bezzaz tarafından yazılan Safvetüs-safa isimli eserde düzenlenen bir şecerede tarikatın kurucuları seyyid olarak gösterilmişlerdir. Sünni ve Şafi olduklarını söyleyen tarihçiler, Arap olmadık- ları için bunların seyyidliğinin iddia edilemeyeceğini, Türk veya Kürt olabileceklerini söyle- mişlerdir. Ahmed Kesrevi, seyyidlik meselesinin tarikatın ikinci lideri Sadreddin ile birlikte başladığını, bunun da siyasi hedefler için kullanıldığını söylemiştir. Bu çalışmada tarikatın kurucularının seyyid olduğunu kabul edenlerin dayandığı temel gerekçeler ile seyyidlik me- selesine karşı çıkanların gerekçeleri karşılaştırılmıştır. Şia mezhebinin cari olduğu İran coğ- rafyasında iktidara gelen Safevi Tarikatının amacı, Safiyüddin Erdebiliden başlayarak Şah İsmaile kadar irdelenmiştir.

ISSUE OF SHIISM AND SAYYIDISM OF SAFAVID SECT

Sheikh Safiyuddin Erdebili is the founder of Erdebil sect in Safavid period and the issue of being a sayyid and Shiite for him has not been explained clearly until today. Some historians suppose that he is a Sunni and Shafi, some others have claimed that he is a Sayyid and Shii- tes. The founders of the sect have been argued to be Sayyid in one genealogy included in the book named Savetüs-safa written by Ibn-i Bezzaz during the period of Sadreddin, the son of founder and the leader of the sect after Safiyüddin Erdebilis period. According to historians, the founder of the sect as Sunni and Shafi, it is impossible to agree the idea of their being Sayyid as they are not Arabian. According to them, founders of the sect could be Turkish or Kurdish. According to Ahmed Kesrevi, the issue of being Sayyid began in the period of Sad- reddin, the second leader of the sect, and this issue was used for political objectives. In this study, it was tried to compare the main reasons of accepting them to be as Sayyid and rejec- ting the founders of the sect as to be Sayyid. The purposes of Safavid sect in Iran geography in which the Shiites sect was on the power beginning from Safiyüddin Erdebili to the period of Shah Ismail were tried to be explained.

___

BROWNE, E. (1316). Tarih-i Edebiyat-ı İran IV. terc: Reşid Yasemi. Tehran. İntişarat-ı İbn-i Sina CAMİ, A . (1337). Nef ahatül-enis min hazeratül-kuddus. tash: Mehdi Tevhidipor. Tehran. İntişarat-ı Sadi DRAHŞAN, M. (1353). Piramun-u Kelime-i Şeyh ve Seyyid. Mecelle-i Danişikde-i Ulum-u İnsani Daneşgah-ı Tehran, Sal: XXI, Şumare: 4, Tehran. HAKİKAT, A . (1377). Tarih-i Cenbeşha-yı Mezhebi der İran III. Tehran. İntişarat-ı Lumes. HAYDARİ, A . -BAKİRİ BİDEHENDİ, N. (1390), Nigahi-yi be Mevzu-u Siyadet-i Şeyh Sa- fiyüddin Erdebili, Tarih-i der Ayine-i Pejoheş, Sal: 8, Şümare: 2, Tabistan 2011, s. 59-82 HEMEDANİ, Ş.F. (1364). Mekatibat-ı Reşidi. tash: Muhammed Şefi. Lahor. Binâ HUNCİ İSFAHANİ, F.R. (bita). Âlem-i Ara-yı Emini. bica (yersiz). HANDEMİR, G. (1333). Habibüs-siyer fi Ahbar-ı Efradül-beşer IV. tash: Celaleddin Hüma- yi. Tehran. İntişarat-ı Hayyam HANDEMİR, E.M. (1370). Tarih-i Şah İsmail ve Şah Tahmasb Saf evi. tash: Muhammed Ali Cerrahi. Tehran. İntişarat-ı Gostare HİNZ, W. (1362). Teşkil-i Devlet-i Milli der İran. çev : Keykavus Cihandari. Tehran. İntişarat-ı Harezmi. HİNZ, W. (1992). Uzun Hasan Ve Şeyh Cüneyd, XV. Yüzyılda İranın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi. çev : Tevfik Bıyıklıoğlu. Ankara KALAFAT, Y. (1997). İranda Bektaşilik İzleri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Velî Araştır- ma Dergisi, Sayı: 4, Ankara. KAZIMZADE, H. (2536). Silsile-i Neseb-i Saf eviye, Tehran. Neşriyat-ı İkbal KERBELAYİ, H.H. (1344). Ravzatül-cenan ve Cennatül-cenan. tash: Cafer Sultan Kurayi. Tehran. İntişarat-ı Neşr-i Kitab KESREVİ, A . (1355). Şeyh Safi ve Tebareş. Tehran. İntişarat-ı Kütibe. MEZAVİ, M. (1363). Peydayeş-i Devlet-i Saf evi. çev : Yakub Ajend. Tehran. İntişarat-ı Gos- tere. MİNORSKY, V. (1978). The Turks, Iran and the Caucasus in the Middle Ages, London MORGAN, D. (1373). İran der Kurn-u Vasati. çev : Abbas Muhber. Tehran. İntişarat-ı Tarh-ı Nev. MOSTEVFİ KAZVİNİ, H. (1336). Nüzhetül-kulûb. tash: Muhammed Debiri Siyaki. Tehran. İntişarat-ı Tahori. MOSTEVFİ KAZVİNİ, H. (1362). Tarih-i Güzide. tash: Abdulhüseyin Nevayi. Tehran. Emir-i Kebir. NEVAYİ, A . (1352). Razi der Dıl-ı Tarih. Guher, Sal: I, Şumare: 5, 8. Tehran. NEVAYİ, A . (1364). İran ve Cihan ez Moğol ta Kacariye. Tehran. İntişarat-ı Hüma. PARSADOST, M. (1375). Şah İsmail-i Evvel. Tehran. İntişarat-ı Sahami PAŞAZADE, M.A .I. (1379). İnkılabül-islâm ve Beynül-havas vel-avam. tash: Resul Caferi- yan. Kum. İntişarat-ı Delil-i Ma PETROŞEVSKY, İ.P. (1359). İslâm der İran. çev : Keyhüsrev Kişaverz. Tehran. İntişarat-ı Peyam PİGOULEVSKAYA, N.V. (1354). Tarih-i İran. çev : Kerim Kişaverz. Tehran. İntişarat-ı Pe- yam RAHİMLU, Y. (1370). Mevaridi ez Destavizha-yı Manevi Siyaset-i Saf eviyan. Yadname-i Üstad Cafer Sultanül-kurayi. Tebriz. ROEMER, H.R. (1380). Devran-ı Saf eviyan. çev : Yakub Ajend. Tehran. İntişarat-ı Cami ROEMER, H.R. (1380). İran der Rah-ı Asr-ı Cedit. çev : Azer Ahenci. Tehran. İntişarat-ı Da- neşgah-ı Tehran. RÜSTEMİ, A . (1386). Seyyidat ve Teşyi-i Saf eviyan der Devre-i piş ez Saltanat. Fasılname-i İlmi Tahsisi-i Tarih der Ayine-i Pejuheş, Sal: IV, Şumare: 2. s. 129-164. SAFEVİ, A .A .R. (1341). Şerh-i Cengha ve Tarih-i Zendegi-i Şah İsmail. tash: Yusuf Por Safevi. Tehran. İntişarat-ı Hayyam. SAFEVİ, Ş.İ. (1380). Divan-ı Hitabi. (tash: Mirza Resul İsmailzade). Tehran. İntişarat-ı el- Hadi. SAHİB, A .M. (1349). Âlem-İ Ara-Yı Şah İsmail, Tehran. İntişarat-ı Bengah-ı Tercüme ve Neşr-i Kitab. ŞİBİ, K.M. (1359). Teşyi ve Tasavvuf ta Ağaz-ı Sudde-i Devazdehum Hicri. terc: Ali Rıza Zu- kaveti Karagözlü. Tehran. İntişarat-ı Emir-i Kebir. TABATABAİ, M.M. (1354). Saf eviye ez Taht-ı Post-u Dervişi ta Taht-ı Şehriyari. Mahname-i Vahid, Sal: III, Şumare: 9. TEVEKEL b. İSMAİL b. BEZZAZ ERDEBİLİ. (1376). Safvetüs-saf a. tash: Gulam Rıza Ta- batabai Mecid. Tehran. İntişarat-ı Zeryab. TÜRKMEN, İ.B. (1350). Âlem-i Ara-yı Abbasi I. tash: İrec Afşar. Tehran. Emir-i Kebir ZERİNKOOB, A . (1362). Denbale-i Custçu der Tasavvuf-u İran. Tehran. İntişarat-ı Emir-i Kebir. ZERİNKOOB, A . (1375). Ruzigaran-ı Diğer (ez Saf eviye ta Asr-ı Hazır). Tehran. İntişarat-ı Sohn.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi