KIBRIS AKSAKALLI EFSANESİ'NDE ALEVİ-TÜRKMEN İNANÇ MOTİFLERİ

Bu makalenin başlıca amacı günümüzde derlenmiş olan ‘Ak Sakallı Efsanesi’ içerisinde şama- nizm ve animizm gibi eski Türk inançlarının simge ve kavramlarının sürekliliğini ve taşınma- sını keşfetmek ve irdelemektir. Dini semboller belirli bir yaşam tarzı ile belirli bir metafizik arasında temel bağlantıları formüle etmekte ve bunu yaparken bir diğerinin yetkisini ödünç almaktadır. Aleviler tarafından  taşınan  Eski Türk inançlarının simge ve kavramları ikincil ve resmi dine karşıydı.  Bu nedenle yeni kuşakların geleneksel Türk dinlerini, düşünme tarzla- rını ve yaşambiçimleri konusunda eğitilmeleri  için efsaneler içerisine gizlenmişlerdi. Tavşan totemi, kutsal dağ motifi, kutsanan göç olgusu, üç ve yedi gibi eski Türk inançlarında önemli olan kutsal sayılar, don değiştirme, şamanın ateşe hükmentmesi ve şamanın kendisi gibi çe- şitli semboller içerisine yerleşmiş inançlar bu araştırma boyunca tespit edilmiştir. Şimdiye kadar kültür kalıpları, sistemleri veya semboller kompleksleri gibi, dini simgeler bilgi dışsal kaynaklı bilgiler olarak düşünülüyordu. Oysa, onların içselleştirdiği bilgi, toplumla bütün- leşmiştir. Bunu, bir efsanenin başarısının aile ve toplum içerisinde düzenli tekrarlanmasına bağlı olmasından anlıyoruz. Fakat gerçek başarı toplumun maruz kaldığı pek çok açıklana- mayan hastalık, keder ve diğer felaketlere toplum için yaratıcı ve özgün yanıtlar sunabilmesi ve geçmiş ile bugün veya ölülerle yeni kuşaklar arasında bir süreklilik temeli kurabilmesidir. Efsanenin dokusunun yapısökümü, Kıbrıs Türklerinin bu gizli kalmış gerçekliğini  görünür kılacağı gibi inançların değişimini anlamaya çalışan kuramsal ve yöntemsel çalışmalar için de yararlı olacaktır.

ALEVISM-TURKMEN BELIEF PATTERNS IN CYPRUS WHITE BEARDED LEGEND

The main aim of the paper is to examine and to discover the continuity and handling of the symbols and concepts of antique Turkish beliefs such as shamanism and animism etc. in ‘The White Bearded Legend’ that have been compiled at present time. The religious symbols for- mulate a basic congruence between a particular style of life and a specific metaphysic, and in so doing sustain each other with the borrowed authority of the other. The symbols and con cepts of antique Turkish beliefs carried by Turkmen-Alevism were against the official religion and subsidiary and therefore were kept secret in legends to train new generations in order to adopt traditional Turkish religions, modes of thought and lifestyles. The beliefs embodied in the various symbols such as the rabbit totem, the holy mountain motifs,  the consecrated migration phenomenon, the sacred numbers three and seven that were very important at  the ancient Turkish beliefs, the holy tree cult, the soul in disguise, fire control ability of shaman and shaman himself have been detected throughout the research. Culture patterns, systems or complexes of symbols that are concerned have been regarded as extrinsic sources of infor- mation so far. However, the knowledge they internalize was integrated into society. We can understand the link from the success of a legend that strictly depends on constantly repeated in family and community.  But the real success is to be able to provide creative and specific responses for community suffering from many unexplained diseases, grief, and the other di- sasters etc. and establishing a base of continuity between past and present or deaths and the new generations. The deconstruction of the legend context will contribute to make the invisible reality of Cyprus Turkish Society visible and can be useful for theoretical as well as methodological questions understanding the alteration of beliefs in Cyprus Turkish Society.     

___

ANDERSON, B. (2006). Imagined Communities, Verso, Londra. ARSLAN, H.E. (2002). Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2, Ankara. BARKAN, Ö.L. (1942). Kolonizatör Türk Dervişleri Ve Zaviyeler,Vakıfl ar Dergisi, s. II, Anka- ra, s. 279-304. BAYAT, F. (2005). Mitolojiye Giriş, Karam Yayınları, Çorum. BONNEFOY, Y. (2000). Mitoloji Sözlüğü, Yayına Hazırlayan: Levent Yılmaz, Dost Kitapevi, Ankara. BORATAV, P.N. (1978). 100 Soruda Türk Halk Edebîyatı, Gerçek Yayınları, İstanbul. BORATAV, P.N.(2000). Halk Edebiyatı Dersleri, Tarih Vakfı Yayını, İstanbul. BOZKURT, F. (2005). Toplumsal Boyutlarıyla Alevilik, Kapı Yayınları, İstanbul. ÇELEBİ, E. (1995). Menâkıbu ‘l-Kudsiyye, Türk Tarih Kurumu, Ankara. DELEUZE, G. ve GUATTARİ, F. (2004). Felsef e Nedir?, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. ERGUN, M. ve İBRAHİMOV, G. (2000). Başkurt Halk Destanları, Türksoy, Ankara. ELİADE, M. (1992). İmgeler ve Simgeler, Çev. M.A .Kılıçbay, İmge, Ankara. ELİADE, M.( 1999). Şamanizm, Çev. İsmet Birkan, İmge, Ankara. ERÖZ, M.(1977). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik, İstanbul. FİSCHER, E. (1985). Sanatın Gerekliliği, Ankara. FREUD, S. (1998). Totem ve Tabu, Çev. Niyazi Berkes, Çağdaş Matbaacılık, İstanbul. GAZİOĞLU, A .C. (1990). The Turks in Cyprus (1571-1878), Rustem, Lefkoşa. GEERTZ, C. (1973d). Religion As a Cultural System. In The Interpretation of Cultures. Pp. 87-125. New York : Basic Books. GELLNER, E. (1983). Nations and Nationalism, Ithaca, New York. GÜRKAN, H.M. (2006). Kıbrıs Tarihinden Sayf alar, Galeri Kültür, Lefkoşa. HAVİLAND, W. (2002). Kültürel Antropoloji, Kaknüs, İstanbul HOFFMAN, J . (1995). Beyond The State, Polity Press, Cambridge. İNAN, A . (1954). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. İNAN, A . (1976). Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. İNAN, A . (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. KIZILYÜREK, N. ve diğerleri. (1990). Turkish Cypriot Identity in Litarature, Fatal, Londra. KİTAPÇI, Z. (1988). Türkistan’da İslâmiyet ve Türkler, Konya. KÖSE, T. (2015). Etno-dinsel kimliklerin psiko-kültürel dinamikleri: türkiye’de alevi kimliği uyanişinin duygusal boyutlari, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74, Ankara. NADEL, S.F. (1951) The Foundations of Social Anthropology. Free Press: New York. MALİNOWSKİ, B. (1998). İlkel Toplum, İstanbul. MİCHELET, J . (1982). Oeuvres Completé, Flammarion, Paris. OCAK, A .Y. (1983). Bektaşi Menkıbelerinde İslam Öncesi İnanç Motifl eri, İstanbul. OCAK, A .Y. (1996). Babailer İsyanı, İstanbul. OCAK, A .Y. (2002a). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim, İstanbul. OCAK, A .Y. (2002b). Türk Sufi liğine Bakışlar, İletişim, İstanbul. ÖGEL, B. (1971). Türk Mitoloji I, Ankara. ROUX, J .P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul. SADRAZAM, E. (1993). Kıbrıs Toplumsal Kuruluşunun Tarihsel Gelişimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 1993, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. SAKİN, O. (2010). 16.Yüzyıl Arşiv Kayıtlarına Göre Anadolu’da Türkmen ve Yörükler, Boylar, Kabileler, Cemaatler, Ekim Yayınları, İstanbul. SCHİMMEL, A . (2000).Sayıların Gizemi, Çev. Mustafa Küpeşoğlu, Kabalcı Yayınevi, İstan- bul. VEYİS, S. (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınları, İstanbul.