OSMANLILARIN KANDİYE KUŞATMASI SIRASINDA GİRİT ADASI’NDA KURDUKLARI TOPHANE (1666-1670)

Osmanlıların Girit adasını fethi oldukça uzun bir süreç içinde gerçekleşmiş;1645 yılında başlayan sefer 1669 yılının Eylül ayına kadar devametmiştir. Adanın üç büyük kale-kentinden Hanya ve Resmo seferin ilkyıllarında ele geçirilmişken Kandiye, ancak uzun bir kuşatma sonrası alınabilmiştir.Uzayan bu kuşatma sürecinde Osmanlı yönetiminin Kandiye’yialabilmek için muhasarayı her geçen gün gittikçe yoğunlaştırdığı görülmektedir.Lojistik desteğin ve asker sayısının artırılmasının yanında, barut ve topgibi malzemelerin de temini için adada yeni üretim tesisleri kurulmuştur.Bu çalışmada Osmanlıların Kandiye kuşatması sırasında kale karşısınayaptıkları tophane incelenmiştir. Tophane 1666 yılının Ekim ve Aralıkayları arasında, kalenin güneyinde kurulmuştur. 1666-1670 tarihleriarasında 31’i havan topu olmak üzere toplam 143 top ve 4 humbaradökülmüştür. Ayrıca ferman gereğince bir miktar daha humbara döküldüğüanlaşılmaktadır. Çoğunlukla büyük topların döküldüğü bu tophane,Kandiye’nin fethinde kayda değer bir rol oynamıştır.

“TOPHANE (ARSENAL) BUILT BY THE OTTOMANS IN THE ISLAND OF CRETE DURING THE SIEGE OF CANDIA (1666-1670)”

The conquest of the Crete island by the Ottomans took place in a very long period; The campaign started in 1645 continued until September 1669. While Canea and Rethymnon from the three major fortress towns of the island were seized in the first years of the campaign, Candia (Heraklion) could be seized after a long siege. It seems that the Ottoman government gradually intensified the siege to receive the Candia in this extended siege process. In addition to increasing the number of logistic support and soldiers, new production facilities were established in the island for the supply of materials and weapons such as gunpowder and guns. In this study, Tophane (Arsenal) built by the Ottomans opposite the Candia fortress during the siege was researched. The tophane was established at the south of the fortress between October and December 1666. From the years between 1666 and 1670, a total of 143 guns, 31 of which were mortars, and 4 humbara (bombs) were produced. It is also understood that some more humbaras were produced in accordance with the imperial order. This tophane, in which mostly big guns were produced, played an significant role in the conquest of Candia.

PDF

___

I-Arşiv Kaynakları B a ş bakanl ı k Osmanl ı Arşivi (BOA) İbnülemin-Askeriye (İE.AS.): nr. 6/541, 6/545. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): nr. 1951, 3150, 4026, 4445. Tapu Tahrir Defteri (TT.d.): nr. 799.
ADIYEKE, Nuri, Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 1988.
AGOSTON, Gabor, Barut, Top ve Tüfek: Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, çev. Tanju Akad, İstanbul 2006.
AYDÜZ, Salim, “Cıgalazâde Yusuf Sinan Paşa’nın Şark Seferi İçin Tophâne-i Âmire’de Hazırlanan Toplar ve Tophâne-i Âmire’nin 1012 (1604) Yılı Gelir-Gider Muhasebesi”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, sy. 2 (1998), s. 139-172.
AYDÜZ, Salim, XV ve XVI. Yüzyılda Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara 2006.
BOSTAN İdris, “Kuyûd-ı Mühimmât Defterlerinin Osmanlı Teşkilât Tarihi Bakımından Önemi”, Osmanlı-Türk Diplomatiği Semineri (30-31 Mayıs 1994), İstanbul 1995, s. 143-163.
BOSTAN, İdris, “XVI. Yüzyıl Başlarında Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Faaliyetleri”, Halil İnalcık Armağanı, haz. Taşkın Takış-Sunay Aksoy, Ankara 2009, c. I, s. 249-280.
BOYRAZ, Arslan, Köprülüzâde Fazıl Ahmet Paşa Devrinde (1069-1080) Vukuatı Tarihi, Transkripsiyon ve Değerlendirme, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2002.
DEFTERDAR SARI MEHMED PAŞA, Zübde-i Vekayiât, Tahlil ve Metin (1066- 1116/1656-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Ankara 1995.
EVLİYA ÇELEBİ B. DERVİŞ MEHEMMED ZILLÎ, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 8. Kitap: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel DağlıRobert Dankoff, İstanbul 2003.
GÖGER, Veysel, “Taş Yasdanup Toprak Döşenenler: Kandiye Kuşatması Örneğinde Osmanlı Askerlerinin Metristeki Mücadele ve Yaşamı (1667- 1669)”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, yayınlanacak makale.
GÖGER, Veysel, 16. Yüzyıl Osmanlı Kale Kuşatmaları (Strateji, Taktik, Kuşatma Aşamaları ve Teknolojisi), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2014.
GÜLSOY, Ersin, “Girit Seferi ve Sonrasındaki Politik Gelişmeler”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, ed. İdris BostanSalih Özbaran, İstanbul 2009, c. 1, s. 255-267.
GÜLSOY, Ersin, “Kandiye”, DİA, c. 24, s. 303-305.
GÜLSOY, Ersin, Girit’in Fethi ve Adada Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645- 1670), İstanbul 2004.
KÂTİB ÇELEBİ, Fezleke [Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655)], c. II, haz. Zeynep Aycibin, İstanbul 2016.
KOLOVOS, Elias, “A Town For the Besiegers: Social Life and Marriagein Ottoman Candia Outside Candia (1650-1669)”, The Eastern Mediterranean Under Ottoman Rule: Crete, 1645-1840 (Halcyon Days in Crete VI A Symposium Held in Rethymno13-15 January 2006), ed. Antonis Anastasopoulos, Rethymno 2008, s. 103-175.
MUSTAFA BİN MUSA, Tarih-i Sefer ve Feth-i Kandiye, Fazıl Ahmed Paşa’nın Girit Seferi ve Kandiye’nin Fethi, 1666-1669, haz. Meltem Aydın, İstanbul 2016.
OLUK, Fahri, Camiü’d-Düvel, Sultan IV. Mehmet Dönemi Tercüme, Metin ve Değerlendirme, Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2011.
ÖZKAN, Yasin, “Avrupalılar Kağıthane’nin Çamurunu Çalmış!”, Yedikıta: Aylık Tarih ve Kültür Dergisi, sy. 75 (Kasım 2014), s. 70-71.
RÂŞİD MEHMED EFENDİ, Târîh-i Râşid, c. I (1071-1114/1660-1703), haz. Abdülkadir Özcan vdg., İstanbul 2013.
TÜRKAL, Nazire Karaçay, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065- 22 Ca.1106/1654-7 Şubat 1695) (Tahlil ve Metin), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2012.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtında Kapukulu Ocakları, c. II, Ankara 1988.
YÜCEL, Abubekir Sıddık, Mühürdâr Hasan Ağa’nın Cevâhirü’t-Tevârîh’i, Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1996.
ZİNKEİSEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1623-1669), çev. Nilüfer Epçeli, c. 4, İstanbul 2011.