Abartı ve Gerçek Arasında Bir II Abdülhamid Dönemi Gazetecisi: MALÛMÂTÇI MEHMED (BABA) TAHİR

II. Abdülhamid dönemi basın hayatı, basın tarihimiz açısından henüzhakkıyla anlaşılabilmiş değildir. Döneme ilişkin ilk kaynakların büyük birkısmının Abdülhamid’e muhalif aydınlar ya da elçilik vazifesiyle İstanbul’dabulunan yabancılar tarafından kaleme alınmış olması dönemin gereği gibianlaşılmasını engellemektedir. Büyük oranda duygusal diyebileceğimiz hemenhepsi belli oranda çelişkiler barındıran bu kaynaklar ancak eleştirel bir okumasonunda dönemin daha iyi anlaşılabilmesine hizmet edebilecek niteliktedir.Bilhassa basın tarihimizin ilk şantajcısı olarak kötü bir şöhrete sahip olanMalûmâtçı Mehmet Tahir’in hayatı hakkında yazılanlarda Malûmâtçı MehmetTahir üzerinden Abdülhamid dönemi matbuatı ile hesaplaşma gayretleriaçık biçimde sezilir. Baba Tahir’in hayatı ve faaliyetleri hakkında yazılansınırlı bilgiler kimi zaman birbiriyle çelişmekte ve bütünlük taşımamaktadır.Malûmâtçı Mehmed Tahir’in hayatı, gazetecilik tarihimizde basın ve siyasi erkilişkisi, basın yoluyla yapılan şantajların mahiyeti, gazetecilik etiği ve II.Abdülhamid dönemi matbuat hayatı konusunda çalışma yapanlar için çokönemli veriler sunar. Bu makalemizde Mehmed Tahir’in hayatını, yayınfaaliyetlerini ve gazetecilik ahlakını tanıtarak bahsi geçen şahıs üzerinden II.Abdülhamid dönemi basın hayatını değerlendireceğiz.

“AN ABDÜLHAMIT II PERIOD JOURNALIST BETWEEN EXAGGERATION AND REALITY: MEHMED TAHIR”

The press life of the Abdülhamid II era unfortunately hasn’t been analyzed or comprehended properly yet in terms of press history. The fact that majority of the first sources about the era had been written by opposing intellectuals or ambassadors living in İstanbul makes it difficult or prevents true understanding of the era. These sources, which can be considered as mainly emotional and containing contradictions to some extent, can serve a better understanding only after a critical reading. In particular in the writings about the life of Mehmet Tahir, who has a bad reputation as the first blackmailer of our press history, anyone can sense the writers’ endeavors of taking the revenge of the treatment of Abdülhamid to the press. The limited writings about the life of Mehmet Tahir and his activities sometimes contradict with each other and they don’t introduce completeness. However Mehmet Tahir’s life provides very important data for those who make research about the relation between the press and political power, the nature of blackmails by press, press ethics and the Abdülhamid II era press. In this article by introducing Mehmed Tahir's life, publishing activities and his conception of press ethics, the press life of the Abdülhamid II era is evaluated.

PDF

___

Ahmed Rasim, “Matbuata Dair Birkaç Hatıra Daha”, Vakit, 24 Mart 1921, s. 2.
Ahmed Rasim, Muharrir Şair Edip, Haz.: Kâzım Yetiş, Tercüman Yayınları, İstanbul 1980.
ALUS, Sermet Muhtar, “Mecidiyeli Manyo,” Aydede, 25 Eylül 1948.
ANDI, Mehmet Fatih, Edebiyat Araştırmaları 1, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000.
ARTUK, İbrahim, “Nişan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 33, 2007, s.154-156.
AYNUR, Hatice, “Malûmâtçı Mehmet Tahir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, 2003, s. 545-546.
BANARLI, Nihad Sami, Türkçenin Sırları, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1977.
Celal Ünsi, “Varaka-i Mahsusa”, Malûmât, Sayı 46, 1312/1896, s. 1023-1024.
ÇAPANOĞLU, Münir Süleyman, Basın Tarihine Dair Bilgiler ve Hatıralar, Hür Türkiye Dergisi Yayınları, İstanbul 1962.
ÇAPANOĞLU, Münir Süleyman, Basın Tarihimizde Parazitler, Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1967.
DEMİREL, Fatmagül, II. Abdülhamid Döneminde Sansür, Bağlam Yayınları, İstanbul 2007.
DERİNGİL, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji -II. Abdülhamid Dönemi (1876- 1909)- Çev.: Gül Çağalı Güven, Doğan Kitap, İstanbul 2014.
HAYDAROĞLU, İlknur, “II. Abdülhamit'in Hafiye Teşkilatı Hakkında Bir Risale II. Kısım”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 30, 1998, s. 135-173.
HİSAR, Abdülhak Şinasi, Geçmiş Zaman Fıkraları, Varlık Yayınları, İstanbul 1971.
İmzasız, “Teessür ve Teessüf”, İlave-i Malûmât, Sayı 26, 1311/1895, s. 10.
İRTEM, Süleyman Kani, Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür, Temel Yayınları, İstanbul 1999.
İsmail Gaspıralı, “Maişet-i Memalik-i İslamiye”, Tercüman, Sayı 29, 1313/1897, s. 85-87.
İZBUDAK, Veled Çelebi, Tekkeden Meclise -Sıradışı Bir Çelebinin Hatıraları-, Haz.: Yakup Şafak, Yusuf Öz, Timaş Yayınları, İstanbul 2014.
KABACALI, Alpay, Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa Basın ve Yayın, Literatür Yayınları, İstanbul 2000.
Karabet, “Beyan-ı Hâl”, Mektep, Sayı 21, 1311/1895, s. 321.
KOÇU, Reşat Ekrem, “Arif Efendi (Mehmed)”, İstanbul Ansiklopedisi, Aşirefendi Kütüphanesi, C.2, 1959, s. 1000-1003.
KUMSAR, İsmail Alper, “Servet-i Fünûn’a Muhalif Bir Süreli Yayın: İrtika”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı 38, 2015, s. 179-200.
KUMSAR, İsmail Alper, Malûmât Hareketi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2016.
Mehmed Tahir, “Ekrem Beyefendi ve Malumât -Tarihçe-i Münakaşat-”, Malûmât, Sayı 28, 1311/1895, s. 627-632.
Mehmed Tahir, “Arz-ı Şükran ve Mahmidet”, Malûmât, Sayı 29, 1311/1895, s. 635-637.
Mehmed Tahir, “Mektep Gazetesi Sahib-i İmtiyazı Efendiye”, Mektep, Sayı 20, 1311/1895, s. 305.
Mehmet Tahir, “Sahib-i İmtiyaz-ı İkdam ve Gazetecilik”, Sayı 382, Malûmât, 1318/1902, s. 3386.
POLAT, Nazım Hikmet, Tanzimat Sonrası Türk Kültür Hayatından Yansımalar, Kurgan Yayınları, Ankara 2012.
POLAT, Nazım Hikmet, “Musavver Malûmât ve Osmanlı Dışındaki Türklük”, ІІ. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri Kitabı, Kazak Devlet Kızlar Pedagoji Üniversitesi Yayınları, Almaata 2015, C. I, s. 347-351.
RAMBER, Lui, Abdülhamit Dönemine Ait Gizli Notlar, Çev. Mehmet Gayur Bleda, Ark Kitapları, İstanbul 2011.
Recaizade Mahmut Ekrem, “Servet-i Fünûn Gazetesi Muharriri Beyefendiye”, Servet-i Fünûn, Sayı 248, 1311/1895, s. 210.
Recaizade Mahmut Ekrem, “Servet-i Fünûn Gazetesi Muharriri Beyefendiye”, Servet-i Fünûn, Sayı 250, 1311/1895, s. 242.
SARAÇOĞLU, Cemalettin, “Süpürge Düşmanı Emektar Bir Gazeteci Vartan Efendi ve Baba Tahir Bey”, Yirminci Asır, 8 Kasım 1956.
Tahirü’l-Mevlevî, Matbuat Âlemindeki Hayatım -İstiklal Mahkemesi Hatıraları-, Haz.: Nurcan Boşdurmaz, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2012.
TOKGÖZ, Ahmet İhsan, “Osmanlı Matbuatı: Malûmâtçı Baba Tâhir”, Servet-i Fünûn, Sayı 1081, 1912, s. 338-340.
TOKGÖZ, Ahmet İhsan, Matbuat Hatıralarım 1888-1914, Haz.: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2012.
TUGAY, Asaf, İbret 1, Okat Yayınları, İstanbul 1961.
TUGAY, Asaf, İbret 2, Yörük Matbaası ve Yayınevi, İstanbul 1962.
UÇMAN, Abdullah, “Dergiler Arasında: Dergâh, Hayat, Ma’lûmât ve Bilgi Mecmuaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Sayı 7, 2006, s. 519-532.
UŞAKLIGİL, Halid Ziya Kırk Yıl, Haz.: Şemsettin Kutlu, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1987.
UŞAKLIGİL, Halid Ziya, “Nasıl Yazılırdı?”, Cumhuriyet, 3 Haziran 1935, s. 2.
YÜCEBAŞ, Hilmi, Şair Eşref -Bütün Şiirleri ve Seksen Yıllık Hatıraları-, Gül Matbaası, İstanbul 1978.
YALÇIN, Hüseyin Cahid, Edebiyat Anıları, Haz.: Rauf Mutluay, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
YALÇIN, Hüseyin Cahid, Kavgalarım, Tanin Matbaası, İstanbul 1326/1910.
A R Ş İ V BELGELER İ BOA (T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi) BOA. BEO (Babıali Evrak Odası) BOA. DH. EUM. THR. (Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Tahrirat Kalemi) BOA. HR. SYS. (Hariciye Nezareti Siyasi Kısım) BOA. İ. HUS. (İrade-i Hususi) BOA. Y. A. HUS. (Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı)