Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Çevre Okuryazarlığı Açısından İncelenmesi

Bu çalışmada Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki konuların çevre okuryazarlığı açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Nitel araştırma desenlerinden sıklıkla kullanılan doküman incelemesine göre tasarlanan araştırmada Sosyal Bilgiler ders kitapları veri kaynağı olarak belirlenmiş ve içerik analizine tabi tutulmuştur. Araştırma sonucunda Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı çerçevesinde dördüncü sınıf düzeyinde 12, beşinci sınıf düzeyinde 11, altıncı sınıf düzeyinde 10 ve yedinci sınıf düzeyinde altı kazanımın çevre okuryazarlığıyla ilişkili olduğu belirlenmiş ve her bir kazanım için Sosyal Bilgiler ders kitaplarında birer konu başlığına yer verildiği tespit edilmiştir. Ancak bu konulardan sadece “Çevremizde neler var?”, “Geçmişten bugüne teknoloji”, “Zarar vermeden kullanalım”, “Tüketime evet, israfa hayır”, “Afetler ve çevre sorunları”, “Kaynakların bilinçsiz kullanımı” ve “Dünyayı biz kurtaracağız” başlıklı yedi konuda çevreye ve çevresel sorunlara odaklandığı gözlenmiştir. Ayrıca çevre okuryazarlığıyla ilişkili en fazla konunun dördüncü sınıf, en az konunun ise yedinci sınıf düzeyinde bulunduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yer alan çevre okuryazarlığıyla ilgili konuların daha çok bilişsel beceriye dönük olup yer yer duyuşsal beceri alanıyla ilgili ifadelere rastlanmaktadır. Ancak genel olarak görsellerle ve çeşitli etkinliklerle çevre okuryazarlığının pekiştirildiği ders kitaplarının öğrencilerin psikomotor becerilerini harekete geçirecek nitelikte olmadığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Sosyal Bilgiler, Ders Kitapları, Çevre Okuryazarlığı, Doküman Analizi

Examining Social Studies Textbooks in Terms of Environmental Literacy

In this study, it is aimed to examine the topics in social studies textbooks in terms of environmental literacy. In the research designed according to the document examination frequently used from qualitative research designs, social studies textbooks were determined as data sources and subjected to content analysis. As a result of the research, it was determined that twelve achievements at the fourth-grade level, eleven at the fifth-grade level, ten at the sixth-grade level and six at the seventh-grade level were related to environmental literacy within the framework of the social studies curriculum, and it was determined that one topic was included in the social studies textbooks for each achievement. However, it has been observed that it focuses only on the environment and environmental problems on seven topics titled "What is around us?", “Technology from past to present", "Let's use it without harm", "Yes to consumption, no to waste", "Disasters and environmental problems", "Unconscious use of resources" and "We will save the world". In addition, it was determined that most subjects related to environmental literacy were at the fourth-grade level and least subject was at the seventh-grade level. However, the environmental literacy issues in social studies textbooks are more oriented towards cognitive skills and there are expressions related to the effective skill area. However, in general, it can be said that textbooks reinforcing environmental literacy with visuals and various activities are not capable of activating the psychomotor skills of the students.

Keywords:

Social Studies, Textbooks, Environmental Literacy, Document Analysis,

PDF

___

Akıllı, M. & Genç, M. (2015). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlığı alt boyutlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 5(2), 81-97. https://doi.org/10.19126/suje.87773
Alkış, S. (2009). Sürdürülebilir bir dünya için coğrafya eğitimi. Bursa: Ezgi Kitabevi.
Altınöz, N. (2010). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeyleri. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Artun, H., Uzunöz, A. & Akbaş, Y. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okur-yazarlık düzeylerine etki eden faktörlerin değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 1-14. https://doi.org/10.9779/PUJE467
Atasoy, E. (2015). İnsan-doğa etkileşimi ve çevre için eğitim. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
Bilim, İ. (2012). Sürdürülebilir çevre açısından eğitim fakültesi öğrencilerinin çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Brennan, A. (1994) Environmental literacy and educational ideal. Environmental Values 3(1), 3-16. http://www.environmentandsociety.org/node/5504 sayfasından erişilmiştir.
Can, D., Üner, S. & Akkuş, H. (2016). Ortaöğretim öğrencilerinin çevre okuryazarlıklarının belirlenmesi. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(2), 23-35. https://dergipark.org.tr/tr/pub/omuefd/issue/26853/282415 sayfasından erişilmiştir.
Coppola, N. W. (1999). Greening the technology curriculum: A model for environmental literacy. The Journal of Technology Studies, 25(2), 39-46. https://eric.ed.gov/?id=EJ610855 sayfasından erişilmiştir.
Creswell, J. W. (2019). Eğitim araştırmaları nicel ve nitel araştırmanın planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi (H. Ekşi, Çev.). İstanbul: Edam.
Daudi, S. S. & Heimlich, J. E. (1997). Environmental literacy: what does it really mean? EETAP Resource Library. http://eelink.net/eetap/info23.pdf sayfasından erişilmiştir.
Demir, S. & Demir, Y. (2020). Suriyeli ortaokul öğrencilerinin Türk eğitim sistemindeki yaşantılarına ilişkin bir değerlendirme. Kastamonu Education Journal, 28(1), 456-467. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3663
Demirtaş, N., Akbulut, M. C. & Özşen, Z. S. (2018). Üniversite öğrencilerinin çevre okuryazarlığı üzerine bir araştırma: Beypazarı meslek yüksekokulu örneği. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi, 3(1), 27-33. https://doi.org/10.35229/jaes.392248
Erdoğan, M. & Ok, A. (2011). An assessment of Turkish young pupils’ environmental lietracy: A nationwide survey. International Journal of Science Education, 33(17), 2375-2406. https://doi.org/10.1080/09500693.2010.550653
Eren, Ş. G. (2020). An intervention method for environmental literacy: A trainers workshop of lifelong learning. Kent Akademisi, 13(2), 263-280. https://doi.org/10.35674/kent.695408
Goldman, D., Yavetz, B. & Pe’er, S. (2006). Environmental literacy in teacher training in Israel: Environmental behavior of new students. The Journal of Environmental Education, 38(1), 3-22. https://doi.org/10.3200/JOEE.38.1.3-22
Güler, E. (2013). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin çevre okuryazarlığı düzeylerinin belirlenmesi ve öğrencilerin okuryazarlığı düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Hsu, S. J. (2004). The effects of an environmental education program on responsible environmental behavior and associated environmental literacy variables in Taiwanese college students. The Journal of Environmental Education, 35, 37-48. https://doi.org/10.3200/JOEE.35.2.37-48
Hsu, S. J. & Roth, R. E. (1998). An assessment of environmental literacy and analysis of predictors of responsible environmental behavior held by secondary teachers in the Hualien. Area of Taiwan. Environmental Education Research, 4(3), 229-249. https://doi.org/10.1080/1350462980040301
İmam, M. (2018). Ortaöğretimdeki öğrencilerin çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://docs.neu.edu.tr/library/6814514856.pdf sayfasından erişilmiştir.
İstanbullu, R. A. (2008). Özel bir okulda altıncı sınıf öğrencilerinin çevre okuryazarlığının araştırılması. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Kaplowitz, M. D. & Levine, R. (2005). How environmental knowledge measures up at a Big Ten university. Environmental Education Research, 11(2), 143-160. https://doi.org/10.1080/1350462042000338324
Karatekin, K. (2011). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Karatekin, K. (2012). Environmental literacy in Turkey primary schools social studies textbooks. Social and Behavioral Sciences (Procedia), 46, 3519–3523. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.06.096
Karatekin, K. (2013). Çevre okuryazarlığı. E. Gençtürk & K. Karatekin (Ed.), Sosyal bilgiler için çoklu okuryazarlıklar içinde (s. 46-73). Ankara: Pegem Yayıncılık.
Karatekin, K. & Aksoy, B. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Turkish Studies, 7(1), 1423-1438. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2858
Karatekin, K. & Yılmaz, A. (2019). Çevre okuryazarlığı. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal bilgilerde beceri eğitimi içinde (s. 25-52). Ankara: Pegem Yayıncılık.
Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189. https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbid/issue/54983/727462 sayfasından erişilmiştir.
Kışoğlu, M. (2009). Öğrenci merkezli öğretimin öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığı düzeyine etkisinin araştırılması. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Kıyıcı, F. B., Yiğit, E. A. & Darçın, E. S. (2014). Doğa eğitimi ile öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerindeki değişimin ve görüşlerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 17-27. https://dergipark.org.tr/tr/pub/trkefd/issue/21473/230150 sayfasından erişilmiştir.
Koç, H. & Karatekin, K. (2013). Coğrafya öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 139-174. https://dergipark.org.tr/tr/pub/marucog/issue/475/3928 sayfasından erişilmiştir.
McBeth, W. & Volk, T. L. (2010). The national environmental literacy project: A baseline study of middle grade students in the United States. Journal of Environmental Education, 41(1), 55-67. https://doi.org/10.1080/00958960903210031
McBride, B. B., Brewer, C. A. Berkowitz, A. R. & Borrie, W. T. (2013). Environmental literacy, ecological literacy, ecoliteracy: What do we mean and how did we get here? ECOSPHERE, 4(5), 1-20. http://dx.doi.org/10.1890/ES13-00075.1
Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber (S. Turan, Çev.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
MEB. (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 4. 5. 6. ve 7. Sınıflar). Ankara.
Moody, G., Alkaff, H., Garrison, D. & Golley, F. (2005). Assessing the environmental literacy requirement at the University of Georgia. The Journal of Environmental Education, 36(4), 3-9. https://doi.org/10.3200/JOEE.36.4.3-9
Morrone, M., Mancl, K. & Carr, K. (2001). Development of a metric to test group differences in ecological knowledge as one component of environmental literacy. The Journal of Environmental Education, 32(4), 33-42. https://doi.org/10.1080/00958960109598661
Ökesli, T. F. (2008). Relationship between primary school students’ environmental literacy and selected variables in Bodrum. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Pe’er, S., Goldman, D. & Yavetz, B. (2007). Environmental literacy in teacher training: Attitudes, knowledge, and environmental behavior of beginning students. The Journal of Environmental Education, 39(1), 45-59. https://doi.org/10.3200/JOEE.39.1.45-59
Poudel, D. D., Vincent, L. M., Anzalona, C., Huner, J., Wollard, D., Clement, T., DeRamus, A. & Blakewood, G. (2005). Hands-on activities and challenge test in agricultural and environmental education. The Journal of Environmental Education, 36(4), 10-22. https://doi.org/10.3200/JOEE.36.4.10-22
Powers, A. L. (2004). Teacher preparation for environmental education: Faculty perspectives on the infusion of environmental education into preservice methods courses. The Journal of Environmental Education, 35, 3-11. https://promiseofplace.org/sites/default/files/2018-05/Powers2004TeacherPrepforEE.pdf sayfasından erişilmiştir.
Rockcastle, V. (1989). Environmental literacy; Philosophy, content and strategies. Nature Study, 43(1–2), 8–9, 22.
Roth, C. E. (1968). Curriculum overview for developing environmentally literate citizens (ERIC Reproduction Service No. ED032982, Pages: 23). https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED032982.pdf sayfasından erişilmiştir.
Roth, C. E. (1992). Environmental literacy: its roots, evolution and directions in the1990s. ERIC Clearinghouse for Science, Mathematics, and Envi-ronmental Education, Columbus, Ohio, USA. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED348235.pdf sayfasından erişilmiştir.
Schneider, S. H. (1997). Defining environmental literacy. Trends in Ecology and Evolution, 12(11), 457.
Selanik-Ay, T. & Yavuz, Ü. (2016). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde okuryazarlık becerilerini kazandırmaya yönelik gerçekleştirdikleri uygulamalar. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 6(2), 31-63. https://doi.org/10.18039/ajesi.17370
Sontay, G., Gökdere, M., Gökdere, M. & Usta, E. (2015). Ortaokul seviyesinde çevre okuryazarlık bileşenleri ile ilgili ölçek geliştirme çalışması. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 9(1), 49-80. https://doi.org/10.17522/nefefmed.52659
Tavşancıl, E. & Aslan, E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınları.
Teksöz, G., Şahin, E. & Ertepınar, H. (2010). Çevre okuryazarlığı, öğretmen adayları ve sürdürülebilir bir gelecek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 39, 307-320. http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/480-published.pdf sayfasından erişilmiştir.
Timur, B., Yılmaz, Ş. & Timur, S. (2014). Çevre okuryazarlığı ile ilgili 1992-2012 yılları arasında yayımlanan çalışmalarda genel yönelimlerin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(5), 22-41. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/207753 sayfasından erişilmiştir.
Timur, S. (2011). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Volk, T. & McBeth, W. (2005). Environmental literacy in the Unites States. H. Hungerford, B. Bluhm, T. Volk & J. Ramsey (Ed.), Essential readings in environmental education içinde (s. 75-80). Campaign, IL: Stipes Publishing Company.
Yavetz, B., Goldman, D. & Pe’er, S. (2009). Environmental Literacy of pre-service teachers in Israel: a comparison between students at the onset and end of their studies. Environmental Education Research, 15(4), 393-415. https://doi.org/10.1080/13504620902928422
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. b.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.