Ergenlerde Bilişim Teknolojileri Kullanımının Öz-Belirleme Kuramı Perspektifinde İncelenmesi

Bu çalışmada, ergenlerin bilişim teknolojileri kullanma ve temel psikolojik ihtiyaç düzeylerinin, ergenlerin bazı sosyo-demografik özellikleri, bilişim teknolojileri kullanım sıklıklarının ve bilişim teknolojileri kullanım amaçlarının belirlenmesi hedeflenmiştir. Çalışma, nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Kişisel Bilgi Formu, Bilişim Teknolojileri Kullanım Ölçeği ve İhtiyaç Doyumu Ölçeği kullanılmıştır. Ankara ve Mersin İllerindeki liselerde 2019-2020 eğitim-öğretim döneminde, kolay ulaşılabilen örneklem yöntemiyle ulaşılan 508 ergenden veriler toplanmıştır. Sınıf düzeyi ile BTKÖ-Teknolojik Aygıtların ve Uygulamalarının Kullanımı faktöründen ve BTKÖ genelinden alınan ortalama puanların pozitif yönde; İDÖ-Yeterlik ve İDÖ-İlişkisellik faktörlerinden alınan ortalama puanların ve İDÖ genelinden alınan ortalama puanların negatif yönde anlamlı düzeyde ilişkili olduğu saptanmıştır. Aile aylık geliri ile BTKÖ- Teknolojik Aygıtların ve Uygulamalarının Kullanımı faktöründen ve BTKÖ genelinden; İDÖ-Özerklik, İDÖ-Yeterlik, İDÖ-İlişkisellik faktörlerinden ve İDÖ genelinden alınan ortalama puanların pozitif yönde anlamlı düzeyde ilişkili olduğu bulunmuştur. Ayrıca ergenlerin teknolojik aygıt kullanım sıklıkları ve teknolojik aygıt kullanım amaçları belirlenmiştir. Bulgular alanyazın çerçevesinde tartışılmış ve öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Bilişim Teknolojileri, Teknoloji Kullanımı, Psikolojik İhtiyaçlar, İhtiyaç Doyumu, Ergenlik

Adolescents’ Use of Information Technologies: A Self-Determination Perspective

In this research, it is aimed to determine the level of use of information technologies and basic psychological needs of adolescents, some socio-demographic characteristics of adolescents, the frequency of use of information technologies and their intentions. The study was carried out with the screening model, which is one of the quantitative research methods. Personal Information Form, Information Technologies Usage Scale, and Need Satisfaction Scale were used in the research. Data were collected from 508 adolescents in high schools in Ankara and Mersin provinces in the 2019-2020 academic year, using convenience sampling method. It was determined that the class level and the average scores obtained from the class level and the ITUS-UTDA factor and the overall ITUS were positively; the mean scores from the NSS-Competence and NSS-Relatedness factors and the mean scores from the overall, NSS were negatively and significantly correlated. From family monthly income and ITUS-UTDA factor and ITUS in overall, it was found that the mean scores obtained from the NSS-Autonomy, NSS-Competence, NSS-Relatedness factors, and the overall NSS were positively and significantly correlated. In addition, adolescents' use of technological devices and their purposes were determined. The findings were discussed within the framework of the literature and suggestions were presented.

Keywords:

Information Technologies, Use of Technology, Psychological Needs, Need Satisfaction, Adolescent,

PDF

___

Aksoy-Akbaş, S. (2022). Lise öğrencilerinin internet bağımlılığı, okula yabancılaşma ve mutluluk düzeyleri arasındaki ilişki. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Akyürek, M. İ. (2020). Lise öğrencilerinde akıllı telefon kullanımı ve bağımlılığı. Turkish Journal of Educational Studies, 7(2), 42-63. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1108994 sayfasından erişilmiştir.
Aljomaa, S. S., Qudah, M. F. A., Albursan, I. S., Bakhiet, S. F. & Abduljabbar, A. S. (2016). Smartphone addiction among university students in the light of some variables. Computers in Human Behavior, 61, 155-164. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.03.041
Andersen, S. M., Chen, S. & Carter, C. (2000). Fundamental human needs: Making social cognition relevant. Psychological Inquiry, 11(4), 269-275. https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download? doi=10.1.1.409.1380&rep=rep1&type=pdf sayfasından erişilmiştir.
Arca, M. (2022). Lise öğrencilerinde sanal iletişim araçlarının kullanımı, internet bağımlılığı sıklığı ve kas iskelet sistemi etkilenimi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Aslan, M. M. (2020). Ergenlerin sosyal medya bozukluğu düzeylerinin bilinçli farkındalık ve psikolojik ihtiyaçların doyumu açısından yordanması. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Bacanlı, H. & Cihangir-Çankaya, Z. (2003). İhtiyaç Doyumu Ölçeği uyarlama çalışması. VII. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi Bildiri Özetleri, İnönü Üniversitesi, Malatya.
Bağcı, H. (2018). Lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılıklarının farklı değişkenler açısından incelenmesi: Sakarya örneği. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 13(21), 47-60. http://offcampus.ihu.edu.tr/ sayfasından erişilmiştir.
Balıkçı, R. (2018). Çocuklarda ve ergenlerde çevrimiçi oyun bağımlılığı ve agresif davranışlar arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Baltacı, Ö., Akbulut, Ö. F. & Yılmaz, E. (2021). Problemli internet kullanımında güncel bir risk faktörü: covid-19 pandemisi. Humanistic Perspective, 3(1), 97-121. https://doi.org/10.47793/hp.872503
Baumeister, R. F. & Leary, M. R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497-529.
Bayraktar, F. (2001). İnternet kullanımının ergen gelişimindeki rolü. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Bilir, A. (2017). Yetişkinlerde psikolojik ihtiyaç doyumunun yaşam kalitesi ve mental iyi oluşla ilişkisinin incelenmesi (Beykoz İlçesi örneği). (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Budak, C. (2016). Ortaokul öğrencilerinde internet bağımlılığı, obezite prevelansı ve fiziksel aktivite katılım düzeylerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Campbell, M. (2005). The impact of the mobile phone on young people's social life. Social change in the 21 century 2005 Conference Proceedings içinde (s. 1-14). Queensland University of Technology.
Can, S. & Zeren, Ş. G. (2019). The role of internet addiction and basic psychological needs in explaining the academic procrastination behavior of adolescents. Cukurova University Faculty of Education Journal, 48(2), 1012-1040. https://doi.org/10.14812/cufej.544325
Canoğulları, Ö. (2014). İnternet bağımlılık düzeyleri farklı ergenlerin cinsiyetlerine göre psikolojik ihtiyaçları, sosyal kaygıları ve anne baba tutum algılarının incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Canoğulları, Ö. & Güçray, S. S. (2017). İnternet bağımlılık düzeyleri farklı ergenlerin cinsiyetlerine göre psikolojik ihtiyaçları, sosyal kaygıları ve anne baba tutum algılarının incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(1), 42-57. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/361457 sayfasından erişilmiştir.
Caplan, S. E. (2002). Problematic internet use and psychosocial well-being: development of a theory-based cognitive–behavioral measurement instrument. Computers in Human Behavior, 18(5), 553-575. https://doi.org/10.1016/S0747-5632(02)00004-3
Cihangir-Çankaya, Z. (2005). Öz belirleme modeli: Özerklik desteği, ihtiyaç doyumu ve iyi olma. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Coleman, P. G. (2000). Aging and the satisfaction of psychological needs. Psychological Inquiry, 11(4), 291-293. https://www.jstor.org/stable/1449623 sayfasından erişilmiştir.
Çalışkan, N., Yalçın, O., Aydın, M. & Ayık, A. (2017). BÖTE öğretmen adaylarının akıllı telefon bağımlılık düzeylerini belirlemeye yönelik bir çalışma. International Journal of Eurasia Social Sciences, 8(26), 111-125. http://www.ijoess.com/Makaleler/693118242_7.%20111-125nihat%20%c3%a7al%c4%b1%c5%9fkan.pdf sayfasından erişilmiştir.
Çam, E. & İşbulan, O. (2012). A new addiction for teacher candidates: Social networks. Turkish Online Journal of Educational Technology-TOJET, 11(3), 14-19. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ EJ989195.pdf sayfasından erişilmiştir.
Çırak, Z. D., Yetiş, G. & Gürbüz, P. (2018). Üniversite öğrencilerinin internet kullanımlarının aile ilişkileri ve sorumlulukları yerine getirmelerindeki etkisi. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 6(2), 1–8. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/595882 sayfasından erişilmiştir.
Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları (2. b.). Ankara: Pegem Akademi.
Çömlekçi, M. F. & Başol, O. (2019). Gençlerin sosyal medya kullanım amaçları ile sosyal medya bağımlılığı ilişkisinin incelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(4), 173-188. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.525652
Deci, E. L., Connell, J. P. & Ryan, R. M. (1989). Self-determination in a work organization. Journal of Applied Psychology, 74(4), 580-590. https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi= 10.1.1.467.1337&rep=rep1&type=pdf sayfasından erişilmiştir.
Deci, E. L. & Ryan, R. M. (1985a). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. Springer Science & Business Media.
Deci, E. L. & Ryan, R. M. (1985b). The general causality orientations scale: Self-determination in personality. Journal of Research in Personality, 19(2), 109-134. https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&q=The+general+causality+orientations+scale%3A+Self-determination+in+personality.+&btnG= sayfasından erişilmiştir.
Deci, E. L. & Ryan, R. M. (2000). The “What” and “Why” of goal pursuits: Human needs and the self determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268.
Delibaş, H. (2019). Üniversite öğrencilerinde teknoloji ile ilgili bağımlılıklar ve ilişkili faktörler. (Tıpta Uzmanlık Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Demir, Y. & Kutlu, M. (2017). İnternet bağımlılığı akademik erteleme ve akademik başarı arasındaki ilişkiler. The Journal of Academic Social Science Studies, 8(61), 91-105. https://doi.org/10.9761/JASSS7296 Deschamps, R. & McNutt, K. (2016). Cyberbullying: What's the problem? Canadian Public Administration, 59(1), 45-71. https://doi.org/10.1111/capa.12159
Dursun, A. (2022). Ergenlerin problemli internet kullanımı ve psikolojik ihtiyaçlarına ilişkin görüşleri. Kalem Eğitim İnsan Bilimleri Dergisi, 12, 521-546.
Dursun, A. & Çapan, B. E. (2018). Ergenlerde dijital oyun bağımlılığı ve psikolojik ihtiyaçlar. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 128-140. https://doi.org/10.17679/inuefd.336272
Erdemir, N. (2021). Ortaokul ve lise öğrencilerinin internet bağımlılığı ve problemli internet kullanımının incelenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Eryılmaz, S., Sarıçayır, D. & Yıldız, G. (2020). Öğrencilerin bilişim teknolojileri öz yeterlik algısı ile internet bağımlılığının incelenmesi. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(2), 609-638. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1359553 sayfasından erişilmiştir.
Günlü, A. (2016). Ergenlerde internet ve problemli internet kullanım davranışının incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Horzum, M. B., Ayas, T. & Balta, Ö. Ç. (2008). Çocuklar için bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeği. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(30), 76-88. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/199992 sayfasından erişilmiştir.
İnan, A. (2010). İlköğretim II. kademe ve ortaöğretim öğrencilerinde internet bağımlılığı. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Joo, Y. J., Chung, A. K., Kang, J. J. & Lee, M. Y. (2016). Identification of the structural relationship of basic psychological needs and Facebook addiction and continuance. The Journal of The Institute of Internet, Broadcasting and Communication, 16(1), 183-191. https://doi.org/10.7236/JIIBC.2016. 16.1.183
Kaba, İ. & Doğan, T. (2021). Bilişim teknolojileri kullanım ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Turkish Studies - Education, 16(3), 1547-1572. https://doi.org/10.47423/TurkishStudies.50008
Karasar, N. (2015). Bilimsel araştırma yöntemi (28. b.). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Keser, E. (2018). Üniversite öğrencilerinin ayrışma-bireyleşme sürecinin öz belirleme kuramı çerçevesinde incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Kop, Y. & Yiğit, E. Ö. (2017). Ortaokul öğrencilerinin internet kullanımına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, 159-170. https://doi.org/10.9775/kausbed.2017.010
Kowal, J. & Fortier, M. S. (1999). Motivational determinants of flow: Contributions from self-determination theory. The Journal of Social Psychology, 139(3), 355-368. https://doi.org/10.1080/ 00224549909598391
Kuyucu, M. (2017). Gençlerde akıllı telefon kullanımı ve akıllı telefon bağımlılığı sorunsalı: “Akıllı telefon (kolik)” üniversite gençliği. Global Media Journal TR Edition, 7(14), 328-359. https://www.guvenliweb.org.tr/dosya/6OV1q.pdf sayfasından erişilmiştir.
Kürker, F. (2021). Öğretmen adaylarında temel psikolojik ihtiyaçların doyumu ile akademik erteleme arasındaki ilişkide sosyal medya bağımlılığının aracı rolünün incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Lin, Y. J., Hsiao, R. C., Liu, T. L. & Yen, C. F. (2020). Bidirectional relationships of psychiatric symptoms with internet addiction in college students: A prospective study. Journal of the Formosan Medical Association, 119(6), 1093-1100. https://doi.org/10.1016/j.jfma.2019.10.006
Okur, S. (2019). Lise öğrencilerinin temel psikolojik ihtiyaçları ile problemli internet kullanımları arasındaki ilişkide yaşam doyumunun aracılık rolü. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
ONS. (2018). Home Internet and social media usage. https://www.ons.gov.uk/businessindustryand trade/itandinternetindustry/bulletins/internetusers/2018 sayfasından erişilmiştir.
Ögel, K. (2017). İnternet bağımlılığı, internetin psikolojisini anlamak ve bağımlılıkla başa çıkmak. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Özcan, A., Özdil, K. & Küçük-Öztürk, G. (2020). Examination of some psychological variables that predict internet addiction in university students: A university in cappadocia. Journal of International Health Sciences and Management, 6(10), 74–89.
Özgür, H. (2013). Öğretmen adaylarının sosyal ağ bağımlılığı, etkileşim kaygısı ve yalnızlık düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Journal of Human Sciences, 10(2), 667-690. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1069726 sayfasından erişilmiştir.
Peng, W., Li, D., Li, D., Jia, J., Wang, Y. & Sun, W. (2019). School disconnectedness and adolescent internet addiction: Mediation by self-esteem and moderation by emotional intelligence. Computers in Human Behavior, 98, 111–121. https://doi.org/10.1016/j.chb.2019.04.011
Ryan, R. M. (1995). Psychological needs and the facilitation of integrative processes. Journal of Personality, 63(3), 397-427.
Ryan, R. M. & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78.
Ryan, R. M. & Deci, E. L. (2017). Self-determination: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. New York, NY: Guilford Press.
Sarı, İ., Yenigün, Ö., Altıncı, E. E. & Öztürk, A. (2011). Temel psikolojik ihtiyaçların tatmininin genel öz yeterlik ve sürekli kaygı üzerine etkisi (Sakarya Üniversitesi Spor Yöneticiliği Bölümü örneği). Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 9(4), 149-156. https://doi.org/10.1501/Sporm_0000000212
Shen, C. X., Liu, R. D. & Wang, D. (2013). Why are children attracted to the Internet? The role of need satisfaction perceived online and perceived in daily real life. Computers in Human Behavior, 29(1), 185-192. https://doi.org/10.1016/j.chb.2012.08.004
Şahin, İ. & Kesici, Ş. (2009). Üniversite öğrencilerinin psikolojik ihtiyaçları ve internet kullanım fonksiyonlarının problematik internet kullanımlarını yordaması. XVIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı. https://www.pegem.net/Akademi/kongrebildiri_detay.aspx?id=106058 sayfasından erişilmiştir.
Tanrıverdi, S. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde internet bağımlılığı ile algılanan sosyal destek arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Teke, A. K. (2019). Böte öğrencilerinde teknoloji bağımlılığının alt türler bazında incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Topal, B., Şahin, H. & Topal, B. (2018). İnternet bağımlılığı üzerine Sakarya ilinde bir araştırma. Sosyal Bilimler Metinleri, 2, 118-136. http://acikerisim.nku.edu.tr/xmlui/handle/20.500.11776/3134 sayfasından erişilmiştir.
Toprak, H. (2014). Ergenlerde mutluluk ve yaşam doyumunun yordayıcısı olarak psikolojik sağlamlık ve psikolojik ihtiyaç doyumu. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Toraman, M. (2013). İnternet bağımlılığı ve sosyal ağ kullanım düzeylerinin ortaöğretim öğrencilerinin akademik başarıları ile ilişkisinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Vansteenkiste, M. & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as a unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration, 23(3), 263-280.
We are Social. (2018). Digital in 2018 global overview. https://wearesocial.com/blog/2018/01/global-digital-report-2018 sayfasından erişilmiştir.
We are Social. (2021). Digital in 2021 global overview. https://wearesocial.com/digital-2021 sayfasından erişilmiştir.
Williams, G. C., Frankel, R. M., Campbell, T. L. & Deci, E. L. (2000). Research on relationship-centered care and healthcare outcomes from the Rochester biopsychosocial program: A self-determination theory integration. Families, Systems, & Health, 18(1), 79-90. https://doi.org/10.1037/h0091854
Yusufoğlu, Ö. Ş. (2017). Boş zaman faaliyeti olarak akıllı telefonlar ve sosyal yaşam üzerine etkileri: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 6(5), 2414-2434. http://www.itobiad.com/en/download/article-file/360505 sayfasından erişilmiştir.