XIX. YÜZYILDA TÜRKİSTAN'DA KÖLELİK, ÇAPUL VE YAĞMA

Köleliğin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Kölelik birçok toplum tarafından devlet ve aile gibi beşeri kurumlardan biri olarak görülmüştür. Dünyanın birçok bölgesinde var olan köle ticareti Türkistan topraklarında da kendini göstermiştir. Özellikle Türkmenler köle ticareti ile yakından ilgilenmişlerdir. Değişken bir ekonomiye sahip olan Türkmenlerin geçim kaynaklarının önemli bir kısmını çapul, yağma hareketlerinden elde edilen gelirler oluştururdu. Özelikle sınır bölgelerinde İranlılar ve Türkmenler arasında karşılıklı çapul hareketleri sık sık görülürdü. Her gün karşılıklı olarak tekrarlanan çapul hareketleri anlık sürer ve bu yağma hareketi sonucunda çok sayıda esir ele geçirilirdi. Esir ele geçirmenin temel amacı fidye almaktı. Fidye alınamayan esirler Türkistan hanlıklarının Buhara, Hive gibi şehirlerinde kurulan köle pazarlarında satışa çıkarılırlardı. Köle satışı açık artırma usulü ile gerçekleşirdi. Esir satıcısı kölenin özelliklerini överek onu yüksek fiyata satmaya çalışırdı. Köle sahibi olmak Türkistan'da zenginlik alameti olarak görülürdü. Han ve önemli devlet adamlarının çok sayıda kölesi bulunmaktaydı. Köleler ev işlerinde, tarlalarda çalışır ve zaman zaman asker olarak görev yaparlardı. Özellikle Rus köleler, köle pazarlarında bilgili ve daha güçlü oldukları için daha çok rağbet görürlerdi. Köleler Türkistan topraklarında asimile olmuşlardı. Bu topraklarda evlenmiş, çocuk ve torun sahibi olup kendi kimliklerinden uzaklaşmışlardı. Kölelik kurumundan rahatsızlık duyan Ruslar Türkistan bölgesinin işgal ettikten sonra bu müesseseyi ortadan kaldırmışlardı. Ancak sıkı bir şekilde bu topraklarda mevcut olan köle satışı gizli bir şekilde yapılmaya devam edilmişti

Slavery, Plunder and Pillage in the XIXth Century Turkestan

The history of slavery is dated back to very old times. Slavery was considered by many societies as one of the social institutions like state and family. Similar with many regions around the World, slave trade was also seen in Turkestan region. Especially Turcomans was closely interested in slave trade. Significant part of income sources among Turcomans, who had a diverse economy, was composed by the revenues coming from spoiling and plunders. Specifically, in the frontier zones were often seen spoliations between Iranians and Turcomans. These recip-rocal spoils occurred constantly and as a result of these actions many people were captured as captives. The main reason, why the people were captured, was de-mand of ransom from other side. The ones whose ransom could not be paid, were sold in the slave markets ofTurcoman cities as Bukhara and Khiva. As selling method was practiced the auction. The seller was encouraging buyers, trying to catch fancy of the customers by praising good features of captives. Slave owner-ship in Turkestan was considered a sign of wealth and power. The Khan and oth-er significant statesmen possessed a lot of slaves.They were forced to work as domestic worker in residents and in fields and from time to time as soldiers. Especially Russian slaves were sought after due to their knowledge and powerfulness. Slaves were assimilated in Turkestan territories. They got married there and had children and grandchildren, which finally led to alienation from their own identities. As they felt uncomfortable with the slavery institution, Russians abolished slavery after they occupied Turkestan region. However, since slavery was substantially established in this region, even after abolishment slave trade was continued secretly.

PDF

___

ALPARGU Mehmet, "Türkistan Hanlıkları", Türkler, C.8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.557-605.
ALPARGU Mehmet "19. Yüzyılda Buhara Hanlığında Bir Seyyah Tabip: Johann Martin Honigberger", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIII/2, 2013, ss. 199-207.
ALLWORTH Edward, Central Asia 120 Years of Russian Rule, Duke Universty Press, London, 1969.
AYAR Mesut, Osmanlı Devletinde Kolera: İstanbul Örneği (1892-1895), Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2007.
BACON Elizabeth E., Esir Orta Asya, Tercüman 1001 Eser, İstanbul, (b.t.).
BAKER Valentine, Clouds in the East: Travels and Adventure on the Perso-Turkoman Frontier, Chatto and Windus, Piccadlly, London, 1876.
BAUMANN Robert F. "Rusya'nın Türk Bölgelerinde Yayılması", Türkler, C.18, Ankara, 2002, s.577- 586.
BİGİ Muhammed Zâhir, Mâverâünnehir'e Seyahat, Çev: Ahmet Kanlıdere, Kitabevi, İstanbul, 2005.
BLOCQUEVILLE Henri de Coulboeuf de, Türkmenler Arasında, Çev: Rıza Akdemir, Kültür ve Tu- rizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
BONVALOT Gabriel, Eski Yurt: Orta Asya'dan, Çev: M. Reşat Özmen, Tercüman Gazetesi Yayınları, İstanbul, 1894.
BREGEL Yuri An Historical Atlas of Central Asia, Brill Akamich Puplishers, Boston, 2003.
BURNABY Frederick Gustavus, A Ride to Khiva: Travels and Adventures in Central Asia, Time-Life Books, Amsterdam, 1986.
BURNES Alexander, Travels into Bokhara: Being The Account of A Journey from India to Cabool, Tartary and Persia; Also Narattive of A Voyage on the Indus, from The Sea to Lahore, with Presents From The King Great Britain; Performed Under The Orders of The Supreme Goverment of India, in the Years 1831, 1832 and 1833, Vol, I-II-III, John Murray-Albemarle Street, London, 1834.
ÇAĞATAY Ergun, Bir Zamanlar Orta Asya, Tetragon Yayınları, İstanbul, 1996.
ÇELİK Civan, Bilinmeyen Yönleri ile Osmanlı Devletinde Kölelik (18. yüzyıl ve 19. yüzyıl), Yolcu Yayınları, Samsun, 2012.
ÇELİK Muhammed Bilal, Firdevsü'l-İkbal'e Göre Hive Hanlığı Tarihi ve Devlet Teşkilatı, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2004.
ÇELİK Muhammed Bilal, 1800-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2009.
ÇELİK M. Bilal - YAZICI Serkan, "Büyük Oyunun İki Aktörü ve Osmanlı Devleti", Prof. Dr. Özer Ergenç'e Armağan, Ed: Ümit Ekin, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2013, ss.140-152.
DOBSON George, Russia's Railway into Central Asia Notes of A Journey From St. Petersburg to Samarkand, W. H. Allen & Co.,13, Waterloo Place and At Calcuta, London, 1890.
GÜNDOĞDU, Abdullah, Hive Hanlığı Tarihi: Yadigâr Şibaniler Devri: 1512-1740, Ankara Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlamamış Doktora Tezi, Ankara,1995.
HATUNOĞLU Nurettin, Türkistan'da Son Türk Devleti Buhara Emirliği ve Âlim Han, Ötüken Yayın- ları, İstanbul, 2011.
IGNATYEV Nikolai Pavlovic, Mission N.P. Ignatyev to Khiva and Bukhara in 1858, John L. Evans (trs.), Newtonville: Oriental Research Partnus, 1984.
KARADAĞ Gülay, Avrupalı Gezginlerin Seyahatnamelerine Göre 19. Yüzyılda Batı Türkistan Han- lıkları, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılma- mış Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 2006.
KHANİKOFF Nikolai Vladimirovich, Bokhara: Its Amir and Its People, Translated From The Russian of Khanikoff by Baron Clement A. de Bode, J. Madden, Londra, 1845.
KONUKÇU Enver "Hokand Hanlığı", İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998, ss.215-216.
KUTAY Cemal, Sahte Derviş, Arkın Yayınları, İstanbul, 1970.
MAC GAHAN İ A., Hive Seyahatnamesi ve Tarihi Musavver, Çev: Kolağası Ahmed, Akademi Kitabevi, İzmir, 1995.
MEYENDORF Baron, "A Journey from Orenburg to Bokhara in the Year 1820", The Great Game: Britain and Russia in Central Asia, C.V, Kısım: II, Routledge, London, 2004.
MUNSHİ Mohana Lala, Travels in The Panjab, Afghanistan, Turkistan, to Balk, Bokhara, and Herat, W. H. Allen & Co., London, 1846.
POUJOL Catherıne" Hokand", İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, İstanbul, s.214.
SABOL Steven "Orta Asya'da Rus-İngiliz Rekabeti", Türkler, C.18, Ankara, 2002, s.587-595.
SARAY Mehmet, "Rusya'nın Türkistan'da Yayılması", Türkler, C.18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2000, ss.561-576.
SARAY Mehmet, Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Münase- betler (1775-1875), Türk Tarih Kurum Yayınları, Ankara, 1994.
SCHUYLER Eugene, Türkistan: Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyahat Notları, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2000.
SUAVİ Ali, Hive Hanlığı ve Türkistan'da Rus Yayılması, Haz: M. Abdülhalik Çay, Orkun Yayınevi, İstanbul, 1977.
O' DONOVAN Edmond, The Merv Oasis, C. II., Smith, Elder, & Co., Waterloo Place, London, 1882.
OLUFSEN O., The Emir of Bokhara and His Country, William Heinemann, London, 1911.
Orta Asya'dan Esintiler, Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Yayınları, Ankara, 2003.
TAŞAĞIL Ahmet "Türkistan", İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002, ss. 556- 560.
TOGAN Zeki Velidi, Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, C.1, İstanbul, 1981.
Türk Ansiklopedisi, C.XXI., Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1974.
VAMBERY Arminus "The Slave Trade and Slave Life in Central Asia", Fornight Review, 7/5 (1867:May), ss.538-550
YETİŞGİN Mehmet "Rusların Türkmen Topraklarını İstilaları", Türkler, C.18, Yeni Türkiye Yayınla- rı, Ankara, 2002, ss.596-606.
ZARCONE Thierry, Yasak Kent Buhara 1830-1888, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.

ISSN: 1301-2045
Başlangıç: 1996
Yayıncı: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü

Arşiv