Sarı Uygurcadaki Ses Değişmeleri Üzerine

Sarı Uygurlar Çin Halk Cumhuriyeti’nde yaşayan 55 azınlığın içindeki 9 Türk halkından biridir. Bu dokuz Türk halkı Çin’in dört ayrı eyaletine dağılmış olup konuştukları Türk dilleri şunlardır: Uygurca, Kazakça, Kırgızca, Salırca, Tatarca, Tuvaca, Sarı Uygurca, Özbekçe ve Fuyü Kırgızcası. Bu dillerden bazıları hem Çin’de hem yurt dışında konuşulurken (Uygurca, Kazakça, Tatarca, Tuvaca vb.); bazıları sadece Çin’de konuşulur (Salırca, Sarı Uygurca ve Fuyü Kırgızcası vb.); yine bazıları ise yurt dışında daha çok konuşulur (Özbekçe). Eski Uygurların torunlarından biri sayılan Sarı Uygurlar’ın büyük çoğunluğu Çin’in Gansu eyaletinde yaşamlarını sürdürmektedir. 2010 yılındaki nüfus sayımına göre toplam Sarı Uygur nüfusu 14.378 kişidir. Sarı Uygurlar üç çeşit dil konuşurlar, bunlar Doğu Sarı Uygurca (Moğolca), Batı Sarı Uygurca ve Çincedir. Sarı Uygurca yazı dili olmadığı için yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır; ayrıca resmî dil olarak Çinceyi kullandıklarından dolayı Sarı Uygurcayı konuşanların sayısı gitgide azalmaktadır. Bu yazıda önce Sarı Uygurlar ve Sarı Uygurca hakkında kısa bilgi verilip söz varlığı üzerinde durulduktan sonra ünlü ve ünsüz değişmeleri örnekleriyle birlikte sunulup ardından kısa metin örnekleri verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Sarı Uygurlar, Sarı Uygurca, ünlü değişmeleri, ünsüz değiş- meleri.

Phonetic Changes in Yellow Uighur Language

Yellow Uighurs are one of the 9 Turkic nations in 55 minorities living in the People’s Republic of China. These 9 Turkic nations are scattered across four different provinces of China, and the Turkic languages they speak are:Uighur, Kazakh, Kyrgyz, Salır, Tatar, Tuva, Yellow Uighur, Uzbek and Fuyu Kyrgyz language. While some of these languages are spoken both in China and abroad (such as Uighur, Kazakh, Tatar, Tuva); Some are only spoken in China (such as Salır, Yellow Uighur and Fuyu Kyrgyz); Some are spoken more often in abroad (such as Uzbek). The great majority of the Yellow Uighurs, who are considered to be one of the greatest of the old Uighurs, are living in Gansu province of China. According to the population census of 2010, the total population of them is 14378 people. The Yellow Uighurs speak three languages: Eastern Yellow Uighur (Mongolian), Western Yellow Uighur and Chinese. Because the Yellow Uighur is not a writing language so it is exposed to the danger of extinction. And the number of people who speak Yellow Uighur is decreasing steadily because they use Chinese as their official language. In this article, firstly, some brief information about Yellow Uighurs and their language will be given. After mentioning about the vocabulary of this language, I will peruse the vowel changes and consonant changes with relevant examples. Finally, some short text samples will be shown.

Keywords:

Yellow Uighurs, Yellow Uighur language, vowel changes, consonant changes,

PDF

___

BENZİNG, Johannes (1959), “Classification of the Turkic Language”, Fundamenta I, Wiesbaden, s. 1-5.
CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oḫford.
ÇAĞATAY, Saadet (1961), “Sarı Uygurlar’ın Dili”, TDAY-B 1961, s. 37-42.
DAVUT, Rahile-Komuna CANBUZ (1998), “Yuğur (Sarı Uygur)lar Üzerine Notlar”, Çeviren: Alimcan İnayet, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 5., s. 465-478.
EKREM, Erkin (2007), “Sarı Uygurların Kökeni”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3. Ankara, s.156-180.
GABAİN A. von (2000), Eski Türkçenin Grameri, Çev.: Mehmet Akalın, Ankara.
陈宗振 Chen zongzhen (2004), 西部裕固语研究 Xibu yuguyu yanjiu (Batı Sarı Uygurca Araştırması), 北/Pekin.
_________ (1982), “裕固语概况 / Yuguyu gaikuang ”. 民族语文， 1982（6）:66-78. “Ana Çizgileriyle Sarı Uygurca”, Türkçeye çeviren: Erkin EMET, Türk Dünyası Dil ve Edebiyatı Dergisi, 1996, Sayı 1, s. 245-256
《民族语文》 , 1982 (6) :66-78
程适良Cheng shi liang (1991), 突厥比较语言学 Tujue bijiao yuyanxue (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi). 新疆人民出版社, 乌鲁木齐/Ürümçi.
EMRE, Ahmet Cevat (1949), Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri, Birinci Kitap: Fonetik, İstanbul.
KAYMAZ, Zeki (2005), “Sarı Uygurca Araştırmalarına Genel Bir Bakış”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, İzmir, s. 451-455.
蕾选春Lei xuan chun (1992): 西部裕固汉词典 Xibu Yugu Han cidian (Batı Sarı UygurcaÇince Sözlük), 都/chengdu.
LESSİNG, F. D. (1960), Mongolian-English Dictionary, Berkeley and Los Angeles, University of California Pres.
MALOV, Sergey Yefimoviç (1957), язык жёлmыḫ yǔƨypoʙ: Cnoʙapь u ƨpaммamuka (Yazık jyoltıh Uygurov: Slovar’ i grammatika), Alma-Ata.
MENGES, Karl Heinrich (1968), “Classification of the Turkic Language”, Fundamenta I, s. 5-8.
_________ (1968), The Turkic Language and Peoples, Wiesbaden.
NADELYAYEV, V. M.- D. M. NASİLOV- E. R. TENİŞEV-A. M. ŞÇERBAK (1969), Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad.
ÖLMEZ, Mehmet (1996), “Sarı Uygurlar ve Sarı Uygurca”, Çağdaş Türk Dili, C I, S 98, s. 31-37.
_________ (2013), “Çin’deki Türk Dilleri ve Bugünü”, Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları Konulu IV. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu 2012, Ankara, s. 397-422.
_________ (2016), “Sarı Uygurlar ve Sarı Uygurca Üzerine Yeni Yayınlar”, Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı Belleten 2012-2, Ankara, TDK Yayınları, s. 97-108.
TEKİN, Talat (1990), “A New Classification of the Turkic Languages”, Türk Dilleri Araştırmaları, s. 5-18.
TEKİN, Talat-Mehmet ÖLMEZ (2003), Türk Dilleri, Giriş, 3. baskı, İstanbul.
TENİŞEV, E. R.- B. H. Todayeva (1966), язык жёлmыx yǔƨypoʙ (Yazık jyoltıh Uygurov), Moskva.
TENİŞEV, E. R. (1976), Ctpoй Capыг- югурского Языкa (Stroy Sarıg-Yugurskogo Yazıka “Sarı Uygur Dilinin Yapısı”), Moskva.
THOMSEN, Kaare (1959), “Die Sprache der Gelben Uiguren und das Salarische”, PhTF 1, s. 564-568: “Sarı Uygurların Dili ve Salarca”, TDAY-B 1985, Ankara 1989: s. 191-197, Çeviren: İlhan Çeneli.
TOMUS, Primus (1959), Philologiae Turciae Fundamenta I, Wiesbaden. 裕固族简历 Yuguzu jianli (Sarı Uygurların Kısa Tarihi) 2008. 民族出本社，北京/Milletler Yayınevi, Pekin.
中国突厥语族言词汇集 Zhongguo tujueyuzu yanci huiji (1989), (Çindeki Türk Dilleri Sözlüğü). 民族出版社, 北京 /Milletler yayınevi, Pekin.
钟进文 Zhong jin wen (2007), 西部裕固语描写研究 Xibu yuguyu miaoḫie yanjiu (Batı Sarı Uygurca Üzerine Araştırma) 民族出版社，北京/Milletler Yayınevi, Pekin.

Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi-Cover

ISSN: 1301-0077
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1996
Yayıncı: Türk Dil Kurumu

Arşiv