Nüvvâb Okullarının üzerine karşılaştırmalı bir analiz

Şeri mahkemelerde görev alacak hâkimleri yetiştirmek üzere kurulan Nüvvâb okulları, ilk defa Muallimhâne-i Nüvvâb ismiyle 1855 yılında İstanbulda açılmıştır. Zaman içerisinde ismi gibi eğitim ve öğretim müfredatında da pek çok değişiklikler yapılan bu kurumu, 1887 yılında Saraybosnada açılan Mekteb-i Nüvvâb veya diğer ismiyle erijatska Sudačkakola (Şeriat Hâkimleri Okulu) izlemiştir. Diğer bir nüvvâb okulu ise, 1922 yılında Bulgaristanın Şumnu şehrinde açılmış olan Medresetün-Nüvvâbdır. Bu kurumların temel amaçları, devletin/İslam topluluğunun farklı kademelerinde hizmet edecek din görevlilerini yetiştirmek olmasına karşın, kuruldukları zaman ve mekânlardaki yönetici ve yönetilenlerin ihtiyaçları her üç kurumun farklı karakteristiklere sahip olmasına neden olmuştur. Ancak kurumların ihtisas eğitiminin ötesinde öğrencilerinin dini anlayışlarının şekillenmesinde de etkin rol oynaması dönemin din eğitimi politikalarını anlayabilmek için önemli ipuçları sunmaktadır. Bu makale, Nüvvâb okullarını kuruluş nedenleri, kurumsal yapı ve hukuki statüleri ile eğitim ve öğretim programları olmak üzere üç başlık altında incelemektedir. Çalışmamız bu bağlamda farklı sosyo-kültürel ve coğrafi ortamlarda, farklı idareler altında ve farklı zaman dilimlerinde ortaya çıkan ancak benzer isim ve amaçlara sahip olan bir kurum görünümündeki Nüvvâb okullarını ele alarak, devlet politikaları ve eğitim kurumları arasındaki ilişkileri tahlil etmeyi amaçlamaktadır.

A comparative study on Nuvvab Schools

Maktab-i Nuvvab was first established in Istanbul in 1885 as an institution called Muallimhâne-i Nüvvâb for the purpose of training future judges employed in the Shari a Courts. Several years later, a Maktab-i Nuvvab, known also as erijatska Sudačka kola (School for Shari a Judges) was opened in Sarajevo in 1887 by the Austro-Hungarian Administration, which had been already established in Bosnia and Herzegovina as a result of the Berlin Treaty. Another Nuvvab School, under the name of Medresetu l-Nuvvab, came to existence in 1922 in Shumen, a town in the north eastern part of the independent Bulgarian Kingdom. Even though the main aim of these three institutions was to educate the religious functionaries who were expected to work at different levels of Islamic communities or the state administration, their characteristics were shaped in accordance with the socio-cultural settings in which they came into being as well as the needs of the people and the rulers of these specific states at this time. Thus, they provide important clues to understanding the policies related to the religious education of that time as they were instrumental for the development of students religious perceptions as well as for the creation of new religious milieus through the introduction and support of modern thinking. This paper approaches these institutions from a comparative perspective and consists of three chapters that elaborate on the reasons behind their establishment, their characteristics as well as their curricula. In this regard, it offers an analysis of the relations between the state policies and educational institutions by taking the Nuvvab schools as an exemplary case. Providing more information on these different institutions which have similar names and characteristics would hopefully lead us to understand the impact of socio-cultural and geographical settings on the educational institutions.

PDF

___

Hükkâm-ı Şer ve Memurin-i Şeriyye Hakkında Kanun-i Muvakkat, (19 Cemadiyelula 1331/13 Nisan 1329-26 Nisan 1913) Düstur II, 5, s. 352.
Hükkâm-ı Şeriyye Nizamnamesi, (13 Muharrem 1290-13 Mart 1873), Düstur I, 2, s. 721-725.
İstanbul Protokolü, Sırat-ı Müstakim, s. 363-366, 20 Kanun-i Evvel 1326.
Nüvvâb Hakkında Nizamname, (17 Receb 1271/5 Nisan 1855), Düs- tur 1, 1, s. 321-324.
Organisations-Statut für die Scheriatsrichter-Schule in Sarajevo, Gesetz-und Verordnungsblatt für Bosnien und die Hercegovina, Jahrgang 1887, Sarajevo: Landesdruckerei, 1887, s. 48-50.
Verordnung über die Organisation und den Wirkungskreis der Scheriatsgerichte, Sammlung der Gesetze und Verordnungen für Bosnien und die Hercegovina, Jahrgang 1883, s. 538-542, Sarajevo: Landesdrückerei, 1883.
Vertrag zwischen Deutschland, Oesterreich-Ungarn, Frankreich, Großbritannien, Italien, Rußland und der Türkei (nr. 1267) vom 13. Juli 1878, Deutsches Reichsgesetzblatt Band 1878, no. 31, s. 326.
Ahmed, Vedat S., Bulgaristanda Müslüman-Türk Varlığının Korunmasındaki En Önemli Etken Olan İslami Eğitimin Geçmişi ve Bugünü, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu, 31 Mayıs-1 Haziran 2007, İlahiyat Fakültesi Yayınları, s. 179-191, Isparta.
Akıba, Jun, A New School for Qadis: Education of the Sharia Judges in the Late Ottoman Empire, Turcica, 35 (2003), s. 125-163.
Akıba, Jun, From Kadı to Naib: Reorganization of the Ottoman Sharia Judiciary in the Tanzimat Period, Frontiers of Ottoman Studies, c. I, ed. Colin Imber ve Keiko Kiyotaki, I.B. Taurus, s. 43-60, New York, 2005.
Atay, Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, Medrese Programları- İcazetnameler-Islahat Hareketleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983.
Bab-ı Meşihat, Meclis-i İntihab Müzekkire ve Mufassıl Nüvvâb Varide Defterleri, nr. 1999.
Bab-ı Meşihat, Meclis-i İntihab Müzekkire ve Mufassıl Nüvvâb Varide Defterleri, nr. 2008.
Bayezıt, Yasemin, Tanzimat Devri Şeyhülislamlarından Meşrebzâde Arif Efendi ve Kadılık Kurumundaki İstihdam Sorunu, Bilig, s. 47-74, 54 (2010).
Bayram, Sadi, Ersal, Hayrettin, Bulgaristanda Müftü Yardımcısı Yetiştiren Bir Vakıf Kuruluşu: Nüvvap, Vakıflar Dergisi, c. XX, s. 415-442, (1988).
BOA, İrade-i Dahiliyye 21224, 24 Şevval 1271 (9 Temmuz 1855).
Bosna-Hersek İle İlgili Arşiv Belgeleri (1516-1919), ed. İsmet Binark, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 1992.
Bulgaristan Müslümanları Müessesat-ı Diniyye İdare ve Teşkilatı Nizamnamesi, Fotinov Matbaası, Sofya, 1924.
Cambazov, İsmail, Medresetün-Nüvvâb, Ahmed Davudoğlu Dostluk ve Kardeşlik Vakfı, Sofya, 2005.
Cihan, Ahmet, Reform Çağında Osmanlı İlmiyye Sınıfı, Birey Yayıncılık, İstanbul, 2004.
Ćurić, Hajrudin, Muslimansko kolostvo u Bosni i Hercegovini do 1918 Godine, Sarajevo, Veselin Maslea, 1983.
Çakmak, Zafer, Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun Bosna-Hersekin İşgali ve Sonrasında Osmanlı Devleti ile Yaptığı Anlaşma, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, s. 16-20, 4 (2003).
Daun, Holger, Geoffrey Walford, Educational Strategies Among Muslims in the Context of Globalization, Some National Case Studies, Leiden, Boston, Brill, 2004.
Devlet-i Aliyye-i Osmaniye-Bulgaristan, İstanbul Muahedenamesi, 29 Eylül 1913, Dersaadet, Matbaa-i Osmaniye, 1330.
Durhan, İbrahim, Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilatındaki Gelişmeler, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XII, 3-4 (2008), 55-111.
Eichler, Eduard, Das Justiswesen Bosniens und der Hercegovina, Wien, Kaiserlich-königlichen Hof-und Staatsdruckerei, 1889.
Ekinci, Ekrem Buğra, Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, Kitap Arı Sanat, İstanbul, 2004.
Emgilli, Fahriye, Yeniden Kurulan Hayatlar Boşnakların Türkiyeye Göçleri (1878-1934), Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2012.
Er, Hamit, Osmanlı Devletinde Çağdaşlaşma ve Eğitim, Rağbet Yayınları, İstanbul, 1999.
Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, 5 cilt, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
Ertürk, Haşim, Eminoğlu, Rasim, Bulgaristanda Türk-İslam Eğitim ve Kültür Müesseseleri ve Medresetün-Nüvvâb, İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı, İstanbul, 1993.
Furat, Ayşe Zişan, Bağlılık ve Kopuş Arasında: Bosnada Reisul-Ulemalık Müessesinin Kurulmasının Osmanlıdaki Yansımaları, Fourth International Congress on Civilisation in the Balkans, IRCICA, Üsküp Makedonya (yayım aşamasında), 13-17 Ekim 2010.
Günay, Mehmet, Osmanlı Sonrası Bulgaristanda Türklerin Dini Yönetimi ve Özel Yargı Teşkilatı (1878-1945), Rumeli Türkleri Vakfı, İstanbul, 2006.
Gündüz, Tufan, Allahimanet Bosna, Boşnakların Osmanlı Topraklarına Göçü 1879-1912, Yeditepe, İstanbul, 2012.
Hatiboğlu, İbrahim, Bulgaristan Müslümanlarında Dini Islahat Düşüncesi, Şahıslar, Müesseseler ve Düşünce Ekolleri Üzerine, Emin Yayınları, Bursa, 2007.
İlmiye Salnamesi, Darül-Hilafetil-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1334 (1916).
İpşirli, Mehmet, Medresetül-Kudat, İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 18, s. 343-344.
İpşirli, Mehmet, Nâib, İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 32, s. 311-313.
İstanbul Muahedenamesi, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1330/1913.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907), 6. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2007.
Karčić, Fikret, The Reform of Sharia Courts and Islamic Law, Islam in Interwar Europe, ed. Nathalie Clayer ve Eric Germain, Columbia University Press, s. 253-270, New York, 2008.
Karčić, Fikret, Bosna-Hersek İslam Hukuku Tarihi, Balkan İlmi Araştırma Merkezi, İstanbul, 1994.
Koyuncu, Aşkın, Bulgaristanda Osmanlı Maddi Kültür Mirasının Tasfiyesi (1878-1908), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), s. 197-243, 20 (2006).
Makdisi, George, Ortaçağda Yüksek Öğretim, İslam Dünyası ve Hıristiyan Batı, çev. Ali Hakan Çavuşoğlu, Hasan Tuncay Başoglu, Gelenek Yayıncılık, İstanbul, 2004.
Medresetün-Nüvvâb, Nizamname-i Esası, Program ve Dâhili Talimatnamesi, 1924. Mehmedov, Ali, Bulgaristan Şumnudaki Medresetün-Nüvvâbın İslam Din Eğitimi Tarihindeki Yeri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2011.
Mekteb-i Nüvvâb Hakkında Müceddeden Kaleme Alınan Talimatdır, İstanbul, 1301. Memişoğlu, Hüseyin, Bulgaristan Müslümanlarının Dini Teşkilatlarını ve Kurumlarını Düzenleyen Nizamname, Vakıflar Dergisi, s. 307-352, XXIV (1994).
Memişoğlu, Hüseyin, Bulgaristanda Müftülükler ve Şeriyye Mahkemeleri, Vakıflar Dergisi, s. 213-229, XVIII (1998).
Memişoğlu, Hüseyin, Geçmişten Günümüze Bulgaristanda Türk Eğitim Tarihi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2002.
Nakıčevıć, Ömer (haz.), Historijski razvoj Fakulteta islamskih nauka (1887-1998), Sarajevo, 1998.
Nakıčevıć, Ömer (haz.), Istorijski razvoj Institutije Rijaseta, Sarajevo, 1996.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 cilt, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1946.
Pedersen, John, Some Aspects of the History of the Madrasa, Islamic Culture, s. 525-537, 3 (1929).
Popovıc, Aleksandre, Balkanlarda İslam, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995.
Sarıkaya, Yaşar, Medreseler ve Modernleşme, İz Yayıncılık, İstanbul, 1997.
Schmid, Ferdinand, Bosnien und die Herzegovina unter der Verwal- tung Österreich-Ungarns, Leipzig: Verlag von Veit & Comp., 1914.
Spomenica, eriatske Sudačke kole u Sarajevu, Izdanja Pprilikom pedesetgodinje ovoga zavoda (1887-1937), Sarajevo: Islamska Dionička tamparija, trsz.
tatut za autonomnu upravu, islamski vjerskih i vakufsko-mearifskih poslova u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Zemaljska tamparija, 1909.
Şimşir, Bilal N., Bulgaristan Türkleri, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2009.
Turan, Ömer, The Turkish Minority in Bulgaria (1878-1908), TTK, Ankara, 1998.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
Veladžıć, Edin, Muslimanska Vjerska Inteligencija u Bosni i Hercegovini u Austrougarskom Razdoblju (1878-1918), magistarski rad, Univerzitet u Sarajevu, Filozofski Fakultet, Sarajevo, 2006.
Yavuz, Yıldırım, Faculty of Islamic Sciences, 2004 On Site Review Report, https://archnet.org/library/downloader/file/1423/file_body/FLS1255.pdf (son erişim tarihi: 30.04.2012).
Yavuz, Yıldırım, Mimar Kemaleddin Yapısı 913 Tarihli Medresetül- Kuzatın İnşaat Şartnamesi ve Keşif Defterleri, Aptullah Kuran İçin Yazılar, Yapı Kredi Yayınları, s. 461-499, İstanbul, 1999.
Yörük, Ali Adem, Mekteb-i Hukukun Kuruluşu ve Faaliyetleri (1878- 1900), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul, 2008.
Zengin, Zeki Salih, II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi, Akçağ, Ankara, 2002.
Zıadeh, Farhat, J. Lawyers the Rule of Law and Liberalism in Modern Egypt, Stanford University Press, 1968.