Osmanlı yenileşme döneminde Cizre'de eğitim

Bu çalışmada; gerek Osmanlı öncesinde, gerekse Osmanlı döneminde önemli bir eğitim merkezi olan ve çok sayıda ilmi şahsiyetin yetiştiği Cizre kazasında açılan medreselerden özetle bahsedildikten sonra, taşrada yenileşme döneminin başlangıcı olarak kabul edilen 1870li yıllardan itibaren Cizrede açılan Kaza Maarif Meclisi, sıbyan, ibtidai ve rüşdiye mektebleri ile Protestan mektebleri ve Müslümanlarca açılan mekteblerin ekonomik kaynakları ayrıntılı olarak anlatıldı. Çalışmanın hazırlanmasında, Başbakanlık Osmanlı Arşivinin çeşitli tasnifleri ile Devlet Salnamesi, Diyarbakır Vilayet Salnamesi, Maarif Salnamesi, Diyarbekir Gazetesi ve çeşitli araştırma eserlerden faydalanıldı. Eldeki kaynaklar üzerinde yapılan değerlendirmeler sonucunda, Diyarbekir vilayeti dahilinde önemli bir konuma sahip olan Cizre kazasında, bütün maddi imkânsızlıklara rağmen, Osmanlı yenileşme döneminde önemli okulların açıldığı tespit edildi. Ancak, kaza nüfusu ve okul çağına gelen çocuk sayısı dikkate alındığında, modern sıbyan ve ibtidai mektebi sayısının yetersiz olduğu ve bunun bizzat Maarif Nezaretince saptandığı anlaşıldı.

Education in Cizre during the period of Ottoman modernization

In this study; both before from the Ottoman and being a important education center during the Ottoman period, after being briefly mentioned from the madrasas opened in Cizre Town there educated many personalities of science education; were discussed in detail the Town Education Assembly, primery and secondery schools, the Protestant schools and economic resources of schools of the Muslim that opened in Cizre since the 1870s be accepted as the beginning of the period of the modernization in the provinces. Preparation of the study, were used the various classifications of the Prime Ministry Ottoman Archives and the State of Yearbooks, Yearbooks Diyarbakir province, the Ministry of Education Yearbooks, Diyarbakir Newspaper and various research works. As a result of the evaluation on the available resources, were opened important schools, despite all the financial problems, during the period of Ottoman modernization in the town of Cizre, which has a significant position within the province of Diyarbakır. However, when the village population and the number of children of school age were taken into consideration, was understood that the number of modern primary school is insufficient, and this number is insufficient by itself was determined by the Ministry of Education.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ayniyat Defteri (BOA, Ayn. D), No: 887.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti, Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Evrakı, (BOA, DH. TMİK. S).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti, İdare-i Umumiye Müdüriyeti Evrakı, (BOA, DH. İUM).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti, Umum Vilayetler Müdüriyeti Evrakı, (BOA, DH. UMVM).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif İbtidai Evrakı, (BOA, MF. İBT).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Babıâli Evrak Odası Gelen-Giden Defteri, (BOA, BEO Gel. - Gid. Def.), Maarif No: 395.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mektubi Mühime Evrakı (BOA, A. MKT. MHM).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Mekatib-i Gayrimüslime Evrakı, (BOA, MF. MGM).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Maarif Evrakı, (BOA, Y. PRK. MF).
B. Salnameler
Devlet Salnamesi.
Maarif Salnamesi.
Diyarbekir Vilayet Salnamesi (DVS).
Maarif-i Umumiye Nezareti İhsaiyat Mecmuası, R. 1329-1330.
C. Gazeteler
Diyarbekir Gazetesi.
Peyman Gazetesi.
D. Telif Eserler
Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999a), İstanbul, 1999.
Arıbaş, Sebahattin, Başlangıçtan II. Meşrutiyete Kadar Osmanlılarda Sıbyan Mektebleri (İlköğretim Okulları), Yeni Türkiye, Sayı: 32, Yıl: 2000.
Bozdemir, İbrahim, Osmanlı Sıbyan Mekteplerinde Eğitim ve Öğretim, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1991.
Demirel, Muammer, Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdîye Mektepleri, Türkler, C. 15, Ankara, 2002.
Erdem, Ali Rıza, XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim: II. Mahmud ve Tanzimat Döneminde İlköğretimde Yapılan Yenilikler ve Değerlendirmesi, Yeni Türkiye, Sayı: 32, Yıl: 2000.
Hans-Lukas Kieser, Iskalanmış Barış; Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, Çev: Atilla Dirim, İstanbul, 2005.
Karaman, Oktay, Hatunoğlu Kurt İsmail Hakkı Paşanın Diyarbekir Valiliği (1869-1875), (Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1995.
Mahmud Cevad İbnüş-Şeyh Nafi, Maârif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilât ve İcraatı, (Yay. Haz: Mustafa Ergün ve diğerleri), Ankara, 2002.
Özer, M. Halis, 1869 Yılında Diyarbakır Şehrinden Umur-u Nafıa Haberleri (Diyarbekir Gazetesi, 12 Ağustos 1285 / 24 Ağustos 1869, S. 4, s. 1-2, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı: III, Nisan, 2010.
Poyraz, Emel, Tanzimat Dönemi Çağdaşlaşma Çabaları, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Yıl: 33, Cilt: 97, Sayı: 193, s. 91-118, Temmuz -Ağustos 2011.
Vital Cuinet, La Turquie dAsie, I-IV, Paris, 1890-1894.