Yaşar ERTÜRK

Kafkas İslam Ordusu'nun Azerbaycan ve Dağıstan harekâtı

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı’nın son aylarında (1918) hem iç kaynaklarını tüketmiş hem de Ortadoğu’da önemli yenilgiler alarak Anadolu’ya doğru çekilmiştir. Rusya’da, 1917 Bolşevik İhtilalı’nın ortaya çıkardığı şartlar sonucu savaştan çekilmiş ve İttifak Devletleriyle Brest-Litovsk Antlaşmasını imzalamıştır. Bu gelişmeler üzerine Osmanlı Devleti, Doğu Anadolu’da kaybettiği toprakları geri alma imkânını elde etmiştir. Ruslardan boşalan Türk topraklarını Ermenilerin işgal etmesi üzerine, Osmanlı 3’üncü Ordusu 1918 Şubat ayından başlayarak, doğu harekâtını düzenlemiş ve Batum dâhil Doğu Anadolu topraklarını kurtarmıştır. Bunun üzerine Kafkasya ve Azerbaycan’a çekilen Bolşevik ve Ermeni birleşik kuvvetleri, yüzyıllardır bu bölgelerde oturan Türk/İslam topluluklarına karşı sindirme ve katliama girişmişlerdir. Başta Enver Paşa olmak üzere İttihat ve Terakki yöneticilerinin Turancılık idealleri doğrultusunda “Kafkas İslam Ordusu” Nuri Paşa’nın komutasında teşkil edilmiş ve Haziran 1918’de Azerbaycan ve Dağıstan harekâtını yapılmıştır. Türk ordusunun en zor zamanlarında dahi, soydaşlarına yardım etmek için yaptığı ve beş ay süren bu harekâtla, Azerbaycan ve Dağıstan’ın bağımsız birer devlet olması sağlanmıştır.

The Azerbaijan and Daghestan operation of the Caucasus Islam army

In the last months of WWI, the Ottoman Empire both used up ali its national resources and withdrew to inner Anatolia after signifıcant defeats. On the other hand, Russia also withdrew from the war as a result of Bolshevik Revolution and signed the Brest-Litovsk Agreement with the Axis Countries. With these developments, the Ottoman Empire had the chance to get back the lands that it had lost in the East Anatolia. Upon the Armenian invasion of the Ottoman territory emptied by the Russians, the Third Army of the Ottoman Empire, launching its attacks on Feb. 18, initiated the East operation and saved the east Anatolia including Batum. Aftervvards, Bolshevik and Armenian joint forces withdrawn back to Caucasus and Azerbaijan began to suppress and massacre the Turkish population in the region. Both in order to prevent Armenian invasion and in line with the Pan-Turanism ideology of the ittihat and Terakki authorities primarily Enver Paşa, the “Caucasus-Islam Army” was established under Nuri Paşa command and conducted the Azerbaijan and Daghestan Operation in June 1918. With this operation conducted in the most troubled times of the Turkish history; and lasted for fıve years, Daghestan and Azerbaijan was made independent states.

PDF

___

Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1918), Ankara 1984.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâp Tarihi, Ankara 1957.
Belen, Fahri, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi (1917 Yılı Hareketleri), Gnkur. Basımevi, Ankara 1966.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi, 3.ncü Ordu Harekâtı, C. 2, Gnkur. Basımevi, Ankara 1993.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi, 5. Kitap, 3. Cilt, Gnkur. Basımevi, Ankara 1980.
Boğuşlu, Mahmut, Birinci Dünya Harbinde Türk Savaşları, Kastaş Yay., İstanbul 1990.
Ertürk, Yaşar, Doğu, Büyük Oyunun Eski Perdesi Güneydoğu ve Musul Üçgeni (1918-1923), IQ Yay., İstanbul 2008.
Ertürk, Yaşar, Kurtuluş Savaşı’nda Türk Ordu’nun Lojistik Desteği, Gnkur. Basımevi, Ankara 2009.
Gasimov, Musa, “Azerbaycan Arşivlerindeki Rus ve Ermeni Kaynaklarına İstinaden Ermeni Silahlı Gruplarının Hazırlanması ve Terör Yılları (1914-1917)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 133, İstanbul 2001.
Güryılmaz, Mustafa, Türk Kafkas İslam Ordusu ve Ermeniler-1918, Bilge Oğuz Yay., İstanbul 2007.
Hartıll, Leonard Ramsden, Bir Ermeni’nin Anılarında Azerbaycan 1918-1922, Kastaş Yay., İstanbul 1990.
Hasanlı, Cemil, Azerbaycan Tarihi, Ankara 1998.
Hüseyinof, Rauf A., “Azerbaycan Tarihinin Kısa Özeti”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 83, İstanbul 1993.
Koçak, Kemal, “Azerbaycan ve Karabağ Meselesi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 103, İstanbul 1995.
Onk, Nizamettin, “Türk Ordusu Azerbaycan’da”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 84, İstanbul 1993.
Resulzade, Mehmet Emin, “Çağdaş Azerbaycan Tarihi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 54, İstanbul 1991.
Rüstemhanlı, Tenzile, “Ermeni Terörü”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 255, İstanbul 2008.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilalı, 1. Cilt, Kastaş Yay., İstanbul 1967.
Türker, Rüştü (E) Yarbay, Birinci Dünya Harbi’nde Bakü Yollarında 5’inci Kafkas Tümeni, Yayına Hazırlayan: Ahmet Tetik-Mehmet Korkmaz, Gnkur. ATASE Yay., Ankara 2006.
Türkgeldi, Ali, Mondros ve Mudanya Mütarekeleri Tarihi, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yay., Ankara 1948.
Türkmen, Zekeriya, Alev Keskin, Fatma İlhan, “Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi’nde Kutü’l Ammare Zaferi”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, Sayı: 393, Temmuz 2007.
Yeğin, Süleyman İzzet (E) Yarbay, Azerbaycan ve Dağıstan Muharebelerinde 15’inci Piyade Tümeni, Yayına Hazırlayan: Ahmet Tetik, Mehmet Korkmaz, Gnkur. ATASE Yay., Ankara 2006.
Yel, Selma, “Azerbaycan Devleti’nin Kuruluşunda Türkiye’nin Amacı İlkah Amacına mı Yöneliktir”, Ankara Üni. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 24, Ankara 2003.
Yılmazçelik, İbrahim, Ertürk, Yaşar, “XIX. ve XX. Yüzyıllarda Türkiye’nin Kafkasya Politikası”, Sekizinci Askeri Tarih Semineri Tebliği, Gnkur. ATASE Yay., Ankara 2001.
Yüceer, Nâsır, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı, Gnkur. ATASE Yay., Ankara 1996.
www.azerbaycantürkleri.com/kafkas-islam-ordusu-13502.html
Gazeteler
Sabah Gazetesi : (22 Eylül 1918).
Vakit Gazetesi : (15 Ağustos 1918).
Yenigün Gazetesi : (17 Eylül 1918).