Çarlık ve bolşevik Ruslarına karşı Türkmenistan Türklerinin bağımsızlık mücadelesi

Çarlık Rusyası Medeniyet götürdüklerini iddia ederek işgal ettikleri Türkistan topraklarında öncelikle yerleşik hayata geçmiş kendi sistemini kurmuş ve belli bir hayat düzeni oluşturmuş olan (Hive ve Buhara gibi) hanlıkları işgal etmişlerdir. Çoğunluğu Türkmenler gibi göçebe hayat ya- şayan toplulukları en sona bırakmışlardır. Türkmen topraklarını işgale Hazar kıyılarından başlamışlar ve işgali, yirmi küsur yıl içinde en son Mari şehrinin teslim olmasıyla tamamlamışlardır (1860-1884). Bu işgal sırasında Türkmen topraklarında hiç beklemedikleri çok çetin savaşlar ol- muştur. Özellikle Gök Tepede ölüm kalım mücadelesi verilmiştir. İşgal ta- mamlandıktan sonra otuz yıl kadar Çarlık egemenliğinde kalan Türkmenler, her fırsatta bağımsızlık arayışına girmişlerse de başarılı olamamışlardır. Bolşevik Devriminden (1917) sonra ilk yıllar hariç, artarak devam eden baskı ve eritme politikalarına Cüneyt Han ve Aziz Han gibi Türkmen liderler isyan etmiş ve çoğu zaman silahlı mücadeleye girişmişlerdir. Ba- ğımsızlık mücadelesi veren bu gibi kimselere Ruslar, Basmacı adını ver- mişlerdir. Ayrıca bu mücadele içinde olanlar, Türk casusu , Pantürkist ,Panislamist , İngiliz ajanı gibi ithamlarla suçlanmışlar ve halk düşma- nı ilan edilmişlerdir. Silahlı mücadele ile başarılı olmayacaklarını anlayan Türkmenler, Ko- münist Partisine girerek mücadelelerine orada devam etmişlerdir. Sovyetler için bir dönüm noktası olan Açıklık ve Yeniden Yapılanma(1985) politikasıyla Türkmenler, uğradıkları haksızlıkları ve yaşadıkları sıkıntıları daha sık dile getirmeye başlamışlardır. Güç kaybeden Sovyet- lere karşı bağımsızlıklarını ilan eden diğer Türk cumhuriyetleri gibi Türk- menistan da parti teşkilatından gelen Saparmurat Niyazov önderliğinde 27 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir.

The İndependence struggle of the Turks from Turkmenstan against czardom and bolshevik Russia

Czardom Russia first took over Khanates in Turkistan (such as Hive and Buhara), which had long been settled there and had established the- ir own ways of life by claiming that they were bringing civilization to the region. Migrant societies such as Turkmen were left undisturbed at first. Russian invasion of Turkmen lands began from the shores of the Hazar Sea and completed with the taking of Mari more than twenty years later (1860-1884). During this invasion many tough and unexpected battles had begun. Especially in Göktepe harsh battles was fought. For thirty years under invasion, the Turkmen remained under Czardom control even though many rebellions against Czardom, failed to regain inde- pendence. After the Bolshevik revolution (1917) except the early years after, Turkmen leaders such as Cüneyt Han and Aziz Han had armed and or- ganized rebellions against increasing pressure and assimilation policies. Russians called Basmacı to the leaders who had struggled for indepen- dence. In addition they had labeled as Turkish spies , Panturkists ,Panislamists and English agents . The Turkmens had became a mem- ber of the Communist Party and continued to struggle there after they ha- ve realized that they cannot be succeed. Glasnost and Perestroika marked a turning point for the USSR, and the problems and injustices faced by Turkmen began to be more openly spoken of. By the time Soviet State lost its strength Turkic republics be- gan to declare their independence and Turkmenistan declared its inde- pendence during the leadership of Saparmurat Niyazov who was a party group member on 27th February 1991.

PDF

___

Akayev, Orazpolat, Atatürkçülük ve Türkmenistanda İstiklal Müca- deleleri, 3-6 Ekim, 3. Uluslararası Atatürk Sempozyum Bildirileri, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1998.
Akayev, Orazpolat, İlk Türkmen Devletleri ve Türkmenistanda İstik- lal Mücadeleleri, Türkmenistanda Toplum ve Kültür, (Derleyen: Büşra Eraslanlı ve Orazpolat Ekayev), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
Akayev, Orazpolat, Türkmen Aydınlarının Bağımsızlık Uğurundaki Mücadelesi ve Atatürkçülük, 8-12 Aralık, 5. Uluslararası Atatürk Kongre- si Bildirileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2005.
Akiner, Shirin, Sovyet Müslümanları, (Çev: Tufan Buzpınar-Ahmet Mutlu), İnsan Yayınları, İstanbul, 1995.
Altın Asyra Gadam Basyan Türkmenistan, Ankara Sosyal Araştırma- lar Merkezi, bu çalışma Yimpaş Holdingin Kardeş Türkmenistana Ar- mağanıdır, Şubat, 2000.
Andican, A. Ahat, Cedidizmden Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Müca- delesi, Emre Yayınları, İstanbul, 2003.
Basmacı maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, C. 5, İstanbul, 1992.
Basmacı ve 1916-1924 Türkistan Bağımsızlık Savaşı (1), Modern Encyclopedia of Religions in Russia and Soviet Union, (FL: Academic In- ternational Press, 1991) http://vlib.iue.it/carrie_books/paksoy-3/turk12.html Bacon, Elizabeth E., Esir Orta Asya, (Çev. Tansu Say), Tercüman 1001 Temel Eser 79, İstanbul, ts.
Baranovski, B.A. Tugan, Rusların Türkmenistanı İşgali -IX-, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, (Çev: Yusuf Akgül-Cebbar Göklenov), Nisan 1999.
Baranovski, B.A. Tugan, Rusların Türkmenistanı İşgali -V-, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, (Çev: Yusuf Akgül-Cebbar Göklenov, Aralık 1998.
Baranovski, B.A. Tugan, Rusların Türkmenistanı İşgali -X-, Türk Dün- yası Tarih Kültür Dergisi, (Çev: Yusuf Akgül-Cebbar Göklenov, Mayıs 1999.
Baranovski, B.A. Tugan, Rusların Türkmenistanı İşgali -XII-, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, (Çev: Yusuf Akgül-Cebbar Göklenov, Tem- muz 1999.
Baron, M., Dohsson, C., Moğol Tarihi, (Çev: Ekrem Kalan ve Qiyas Şükürov), IQ Yayınları, İstanbul, 2006.
Bennigsen, Alexandre, Chantal Lemercier-Quelquejay, Stepde Ezan Sesleri, (Çev: Nezih Uzel), İrfan Yayınları, İstanbul, 1994.
Birsel, Haktan, Eski Dünyanın Orta Asya Jeopolitiği, IQ Yayınları, İs- tanbul, 2006.
Castagne, Joseph, Türkistan Milli Kurtuluş Hareketi, (Çev: M. Reşat Uzmen), Orkun Yayınları, İstanbul, 1980.
Çelebi, Ercan, 8 Temmuz 1916 Tarihli Çar II. Nikola Fermanı ve Tür- kistanda 1916 Yılı Genel Ayaklanması, Türk Dünyası Araştırmaları Der- gisi, Sayı: 144, Haziran 2003.
Gömeç, Saadettin, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Akçağ Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 1999.
Hayit, Baymirza, Ruslara Karşı Basmacılar Hareketi, Babaili Kültür Yayınları, İstanbul, 2006.
Hayit, Baymirza, Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
Hayit, Baymirza, Türkistan Rusya İle Çin Arasında, Otağ Yayınları, Ankara, 1975.
Kayabalı, İsmail-Arslanoğlu, Cemender, Orta Asya Türklüğünün Tarihi ve Bugünkü Durumu, Kömen Yayınları, Ankara, 1978.
Kılıç, Mehmet, Tarihin Yapraklarında Türkmenler, Furkan Ofset, Bur- sa, 1998.
Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, An- kara, 1999.
Mahdym, Serajettin, Türkmenıstandaky Öwlüyaler, Dünya Türkmen- leri Eğitim Vakfı, İstanbul, 2000.
Mehmet Emin Efendi, İstanbuldan Orta Asyaya Seyahat, (Haz: Rıza Akdemir), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
Onay, Yaşar, Rusya ve Değişim, Nobel Yayınları, Ankara, 2002.
Oraz, Abdurrahim, Hazreti Halife Kızılayak, Mecelle Güneş, Sayı: 31, Afganistan, May-September 2007.
Orta Asyanın Dünü-Bugünü-Yarını, Harp Akademileri Komutanlığı Ya- yınları, İstanbul, 1993.
Ökmen, Mustafa, Türkmenistanda Çevre Sorunları, Avrasya Dosya- sı, Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 2, Yaz 2001.
Öztürk, Osman Metin, Rusya Federasyonu Askeri Doktrini, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara, 2001.
Rahimov, Nurmuhammet, Türkmenistanın Tarihi, Maarif Yayınları, Aşkabat, 1998.
Roy, Olıvıer, Yeni Orta Asya Ya da Ulusların İmal Edilişi, (Çev: Meh- met Moralı), Metis Yayınları, İstanbul, 2005.
Saray, Mehmet, Türkmen Tarihi, Nesil Yayıncılık, İstanbul, 1993.
Söylemez, Mikail, Türkmenistanın Sosyo-Kültürel Yapısı, Aşkabat, 1999.
Togan, Zeki Velidi, Hatıralar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1999.
Turan, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Boğaziçi Ya- yınları, İstanbul, 1993.
Türkmenbaşı, Saparmurat, Ruhnama, Aşkabat, 2003.
Türkmence-Türkçe Sözlük, (Haz: Talat Tekin-Mehmet Ölmez-Emine Ceylan-Zuhal Ölmez-Süer Eker), Ankara, 1995.
Uçar, Fuat, Dış Türkler, Fark Yayınları, Ankara, 2007.
Ülkü, İrfan, KGB Arşivlerinde Enver Paşa Türklüğün Son Cephesi, Ka- ra Kutu Yayınları, İstanbul, 2007.
Yalçınkaya, Alâeddin, Sömürgecilik ve Panislamizim Işığında Türkis- tan, Timaş Yayınları, İstanbul, 1997.