32035

Gazzali Descartes'ın Felsefesine Etki Etmiş Midir?

İslam dünyasının yetiştirdiği ve “Hüccet’ül İslâm” (İslâm’ın Delili) olarak anılan kelâmcı, mutasavvıf ve filozof Gazzâlî (d. 450/1058, ö. 505/1111) kesin bilgiyi (yakîn) arayışında şüphe metodunu kullanarak büyük bir sorgulama içerisine girmiştir. Araştırmalarında akıl, nefs, ruh, sezgi, nedensellik gibi birçok filozofun da gündeminde olan meseleleri felsefi bir üslupla tartışan Gazzâlî, bu anlamda doğuda ve batıda birçok düşünürü etkilemiştir. Bu etkiler takip edildiğinde Gazzâlî’nin açıklamalarıyla diğer filozofların düşünceleri arasında benzerlik gözden kaçmamaktadır. Gazzâlî ile bazı benzerlikler taşıyan ve tartışma konusu olan bir düşünür de Fransız filozof René Descartes’dır (d. 1596, ö. 1650). Descartes’ın Yöntem Üzerine Konuşma, Meditasyonlar gibi eserlerine bakıldığında Gazzâlî’nin özellikle el-Munkız mine’d-dalâl, Kimyâ-i Sa‘âdet gibi eserlerinde yaptığı açıklamalarla benzerlik göstermektedir. Bu makalede, öncelikle İslam düşüncesinin Batıya etkisi bağlamında Gazzâlî’nin bilinirliği ortaya koyulmaya çalışıldıktan sonra, Gazzâlî’nin bahsi geçen eserlerindeki açıklamalarıyla Descartes’ın açıklamaları arasındaki benzerlik ve farklılıklar belirtilmeye çalışılacaktır. Son bölümdeyse Descartes’ın Gazzâlî’nin eserlerini bilip bilmediğine yönelik tartışmalara bir nebze olsun katkı sunulmaya gayret edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Gazzâlî, Descartes, Şüphecilik, Bilgi felsefesi, İslam Felsefesi, Modern Felsefe

Gazzali, who was one of the most prominent figures in Islamic world during the Middle Ages, was theologian, Sufi and thinker and he seek to certain knowledge (yakin) through scepticism as a method and fell into great questioning. In his investigation Gazzali argues many issues, such as reason, self, intuition, causality, which are discussed also many other philosophers, through philosophical style and affected many thinkers both in east and west. Following these effects, it can be easily seen that there are some similarities between his and other philosophers’ explanations. French philosopher René Descartes is such a philosopher who shares some similarities with Gazzali. So, in this article, it will be tried to show these similarities and also differences based on chosen works of Gazzali and Descartes. But before that in the introduction, it will be presented how much Gazzali was known during the 12th and 13th century in the Latin West. This will show the reader the possibility of Gazzali’s effect on later periods on western thinkers, especially on Descartes. In the last part, it will be tried to argue that whether Descartes know about Gazzali’s Works or not based on some discussions in the literature.

Keywords:

Gazzâlî, Descartes, Scepticism, Epistemology, Islamic Philosophy, Modern Philosophy,

PDF

___

Akdoğan, Cemil. “Ghazāli, Descartes, and Hume: The Genealogy of Some Philosophical Ideas,” Islamic Studies 42/3, (2003): 487-502.
Albertini, Tamara. “Crisis and Certainty of Knowledge in Al-Ghazāli (1058-1111) and Descartes (1596-1650),” Philosophy East and West 55/1, (2005): 1-14.
Alwahaib, Mohammad. “Al-Ghazali and Descartes from Doubt to Certainty: A Phenomenological Approach,” Discusiones Filosóficas 18/31, (2017): 15-40.
Azadpur, Mohammad. “Unveiling The Hidden: On the Meditations of Descartes and Ghazzali” in The Passions of the Soul in the Metamorphosis of Becoming, Editör: A-T. Tymieniecka, 219-240. Dordrecht, Netherlands: Kluwer Academic Publishers, 2003.
Benn, Alfred William. Modern Felsefe. Çeviren: Mehmet Çağrı Kartal, Dersu Alyanak, Secdegül Erdim, Turhan Yalçın ve Zeynep Hayal Erdoğan, Ankara: Fol Yayınları, 2021.
Beşer, Ali Sertan. “Gazali'nin Şüpheciliğinin Anlamı Nedir?” 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (14-17 Şubat 2019/Yalova) Bildiri Tam Metin Kitabı 5, Sosyal Bilimler, Editör: Sinem Yıldırımalp, 105-123. Ankara: 2019.
Burnett, Charles. “Arabic into Latin: the reception of Arabic Philosophy into Western Europe” in The Cambridge Companion to Arabic Philosophy, Editör: Peter Adamson and Richard C. Taylor, 370-404. Cambride: Cambridge University Press, 2005.
Descartes, René. Duygular Ya Da Ruh Halleri. Çeviren: Çiğdem Dürüşken, İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
Descartes, René. Felsefenin İlkeleri. Çeviren: Mesut Akın, İstanbul: Say Yayınları, 2001.
Descartes, René. Meditasyonlar (Metafizik Üzerine Düşünceler). Çeviren: Çiğdem Dürüşken, İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
Descartes, René. Tabiat Işığı ile Hakikati Arama. Çeviren: Sanem Sollers, İstanbul: Say Yayınları, 2015.
Descartes, René. Yöntem Üzerine Konuşma. Çeviren: Çiğdem Dürüşken, İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
Gazâlî. “Mukaddime” Felsefenin Temel İlkeleri (Makâsıdu’l-Felâsife) içinde, Çeviren: Cemaleddin Erdemci, 35-37. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
Gazâlî. el-Munkız mine’d-Dalâl (Dalâletten Çıkış Yolu). Çeviren: Osman Arpaçukuru, İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
Gazâli. Kimyâ-i Saâdet. Çeviren: A. Faruk Meyan, İstanbul: Bedir Yayınevi, 1990.
Grant, Edward. Physical Science in the Middle Ages. New York: Cambridge University Press, 1977.
Hocaoğlu, Durmuş. “Gazzalî ve Descartes’da Varlık, İnsan ve Bilgi,” Yeni Toplum 2, (1992): 99-109.
İkbal, M. The Reconstruction of Religious Thought in Islam. Stanford & California: Stanford University Press, 2013.
Karlığa, Bekir. İslam Düşüncesi’nin Batı Düşüncesi’ne Etkileri. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
Lohr, Charles H. “Logica Algazelis: Introduction and Critical Texts,” Traditio 21, (1965): 223-290.
Minnema, Anthony H. “The Latin Readers of Algazel, 1150-1600.” Phd. Dissertation, University of Tennessee, 2013.
Moad, Omar Edward. “Comparing Phases of Skepticism in Al-Ghazāli and Descartes: Some First Meditations on Deliverance from Error,” Philosophy East and West 59/1, (2009): 88-101.
Najm, Sami M. “The Place and Function of Doubt in the Philosophies of Descartes and al-Ghazzāli,” Philosophy East and West 16/3/4, (1966): 133-141.
O’Leary, De Lacy. Arabic Thought And Its Place In History. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & CO., Ltd, 1922. Ruddle-Miyamoto, Akira O. “Regarding Doubt and Certainty in Al-Ghazali’s Deliverance from Error and Descartes’ Meditations,” Philosophy East and West 67/1, (2017): 160-176.
Şerif, Mian Muhammed. “Descartes’tan Kant’a Kadar Felsefi Etki” İslam Düşüncesi Tarihi içinde, Çeviren: Mahmut Alper Tuğsuz, 201-207. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
Sheikh, M. Saeed. Islamic Philosophy. London: The Octagon Press, 1982.
Ülken, Hilmi Ziya. “Farabî ve Descartes,” Sosyolog Gözile (1950).
Watt, W. Montgomery. The Faith and Practice of al-Ghazāli. London: George Allen and Unwin Ltd, 1953.
Zamir, Syed Rizwan. “Descartes and Al-Ghazāli: Doubt, Certitude and Light,” Islamic Studies 49/2, (2010): 219-251.