Taberî Tefsirindeki Kelami Tartışmalarla İlgili Anonim İfadeler I: Allah’ın Sıfatları

Muhammed b. Cerîr et-Taberî (ö. 310/923), Câmi‘u’l-Beyân ‘an Ta’vîli Âyi’l-Kur’ân adlı tefsi-rinde kendi dönemine kadar ortaya çıkan kelami meseleleri temel olarak ele almıştır. Taberî, ele aldığı kelami tartışmalardaki görüş sahiplerinin özel isimlerini bazen açıkça ifade etse de çoğunlukla ilgili kişi ve fırka adlarının yerine ‘bazı araştırmacılar’, ‘bazı müfessirler’, ‘fiillerin Allah tarafından değil de kullar tarafından yaratıldığnı iddia edenler’ gibi anonim ibareler kullanır. Dolayısıyla ilk üç asır İslam fırkalarının görüşleri ve aidiyeti Taberî tefsirinde anonim ifadeler altında yer almaktadır. Bundan dolayı bu makalede Taberî’nin anonim ifadelerle göndermede bulunduğu kişi ve fırkaların kimler olduğu temel olarak İslami kaynaklar çerçevesinde gün yüzüne çıkartılmaya çalışılacaktır. Taberî, ele aldığı kelami tartışmalara bağlı olarak ilgili tartşma-larda taraf olan kişi veya grubun görüşünü desteklemek üzere bazen rivayet aktarırken, bazen de ilgili tartışmalarda herhangi bir rivayet aktarmaz. Biz burada Taberî tefsirindeki rivayetlerde yer alan görüşleri özet olarak aktaracağımızdan, onun kelami tartışmalarda ilgili görüşleri desteklemek üzere aktardığı rivayetlerin sadece isnadlarını vereceğiz, rivayet metinlerini ise vermeyeceğiz. Zira Taberî’nin ilgili kelami tartışmalarda aktardığı tüm rivayet metinlerini vermek bir maka-lenin hacmini çokça aşacak boyuttadır. Bu makalede Taberî tefsirinde yer alan tüm anonim kelami tartışmaları değil, sadece Allah’ın zâtî ve haberî sıfatlarıyla ilgili tüm anonim tartışmaları özet olarak aktarmaya çalışacağız. Diğer ihtilaflı kelami meselelerde yer alan anonim ifadeleri ise başka bir çalışmada ele almayı planlıyoruz.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Taberî, Câmi‘u’l-Beyân, Fırkalar, Kelam

Anonymous Expressions Regarding the Theological Debates in the Commentary of al-Ṭabarī I: Attributes of God

Muḥammad b. Jarīr al-Ṭabarī (d. 310/923), in his commentary called Jāmiʽ al-Bayān ʽan Taʼwīl Āy al-Qurʼān, handles the theological debates that emerged until his time. Although he sometimes provides the proper names of the persons and sects to whom theological views belong, he nevertheless mostly does not give the related proper names. Instead of giving proper names, he uses anonymous expressions such as ‘some researchers’, ‘some exegetes’, or ‘those who believe that the acts of humans are created by themselves, not by God.’ Therefore many ideas of the sectarian groups of the first three centuries of Islam remain anonymous in his commentary. In this article, the proper names of persons and sects alluded to by al-Ṭabarī under anonymous expressions will be brought to light within the framework of Islamic literature. Depending on the theological debates he deals with, al-Ṭabarī sometimes transmits traditions related to the views discussed, but sometimes not. We will summarise the views given in the traditions which are quoted by al-Ṭabarī. Therefore, in this study, only the isnāds of the traditions referred to by al-Ṭabarī as support for the views discussed will be provided, whereas the texts of the traditions will be left out. In this study we will not present all the anonymous debates, but just those which are related to the essential (al-Ṣifā al-Dhatiyya) and the anthropomorphic attributes of God.

Keywords:

Exegesis, al-Ṭabarī, Jāmiʽ al-Bayān, Islamic Sects, Islamic Theology,

PDF

___

Abū ʽUbaida, Maʽmer b. al-Muthannā. Majāz al-Qurʼān. ed. Aḥmad Farīd al-Miziyadī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʽIlmiyya, 2006.
Akhfash al-Awsaṭ, Abū al-Ḥasan Saʽīd b. Masʽada. Maʽānī al-Qurʼān. ed. ʽAbd al-Amīr Muḥammad Amīn al-Ward. 2 vols. Beirut: Ālam al-Kutub, 1985.
Asad, Muhammad. The Message of the Qur’an. İstanbul: İşaret Yayınları, 2006.
Ashʽarī, Abū al-Ḥasan ʽAlī b. Ismāʽīl. Risāla ilā Ahl al-Thaghr. ed. ʽAbd Allāh Shākir Muḥammad al-Junaidī. Medina: Maktaba al-ʽUlūm wa al-Ḥikam, 2002.
Ashʽarī, Abū al-Ḥasan ʽAlī b. Ismāʽīl. Maqālāt al-Islāmiyyīn wa ikhtilāf al-muṣallīn. ed. Naʽīm Zarzūr. 2 vols. Beirut: Maktaba al-ʽAṣriyya, 2009.
Farrāʼ, Abū Zakiriyyā Yaḥyā b. Zayād. Maʽānī al-Qurʼān. 3 vols. Beirut: ʽᾹlam al-Kutub, 1983.
Khayyāṭ, Abū Ḥusain ʽAbd al-Raḥīm Muḥammad b. ʽUthmān. al-Intiṣār wa al-radd ʽalā Ibn al-Rāwandī al-mulḥīd. ed. Doktor Nībarj. Beirut: Maktaba al-Dār al-ʽArabiyya, 1993.
Ibn Abī Yaʽlā. Ṭabaqāt al-Ḥanābila. ed. ʽAbd al-Raḥmān b. Sulaimān al-ʽUthaimīn. 3 vols. Riyadh: al-Amāna al-ʽĀmma li al-Iḥtifāl, 1999.
Maqdisī, al-Muṭahhar b. Ṭāhir. Kitāb al-badʼ wa al-tārīkh. 6 vols. Būr Saʽīd: Maktaba al-Thaqāfa al-Dīniyya, n.d.
Muqātil b. Sulaimān. Tafsīru Muqātil b. Sulaimān. ed. ʽAbd Allāh Maḥmūd Shaḥāta. 5 vols. Beirut: Muʼassasa al-Tārīkh al-ʽArabī, 2002.
Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr. Jāmiʽ al-bayān ʽan taʼwīli āy al-Qurʼān. ed. Khalīl al-Mais. 15 vols. Beirut: Dār al-Fikr, 2005.
Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr. al-Tabṣīr fī maʽālim al-dīn. ed. ʽAlī b. ʽAbd al-ʽAzīz b. ʽAlī al-Shibl. Riyadh: Dār al-ʽᾹṣima, 1996.
Ṭaḥāwī, Abū Jaʽfer. al-ʽAqīda al-Ṭaḥāwiyya. Beirut: Dār al-Bayāriq, 2001.
Yāqūt, Abū ʽAbd Allāh al-Ḥamawī. Muʽjamu al-udabāʼ: irshād al-arīb ilā maʽrifa al-adīb. ed. Iḥsān ʽAbbās. 7 vols. Beirut: Dār al-Gharb al-Islām, 1993.
Yaşar, Naif. İlk Üç Asır Kelam Tartışmaları ve Taberî. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Zamakhsharī, Jārullāh Abu’l-Qāsım Maḥmūd b. ‘Umar. al-Kashshāf ‘an Ḥaqā’iqi ghawāḍi al-tanzīl wa ‘uyūn al-‘aqāwīl fī wujūhi al-ta’wīl. eds. ‘Ādil ‘Aḥmad ‘Abd al-Mawjūd and ‘Alī Muḥammad Mu‘awwiḍ. 6 vols. Riyad: Maktabah al-‘Ubayqān, 1998.