32018

Kur’an’ın Takdim ve Tehirli Söz Yapılarının Edebî Değeri ve 7. Yüzyıl Arapların Dili Kullanım Zevk ve Âdetleriyle İlişkisi

Arap dilinde ve bu dilin kalıplarıyla nazil olan Kur’an’da takdim ve tehirli söz yapıları, dilin ve Kur’an ifadelerinin temel problemleri arasında yer almıştır. Bu nedenle müfessirler ve dilbilimci-ler, metnin anlamını deşifre etmek için emeklerini büyük oranda Kur’an ayetlerinin mevcut di-zimini bozup yeniden inşa etmeye harcamışlardır. O bakımdan bu çalışmada, tertip, tanzim ve telifi düzenli olmayan, anlam karışıklığına, işkâle yol açan Kur’an ayetlerinin edebî değeri ince-lenmiş, ayet sonlarında veya ayetin diğer kısımlarında takdim ve tehirli gelen yapıların o dönem Arapların kelam sonlarında gözettikleri edebî zevkleriyle, kelamda ihtimam ve özen gösterdikleri şeyleri takdim etme âdetleriyle ilişkisi irdelenmiştir. Gerek geleneğimizde gerekse de günümüz akademik çalışmalarda Kur’an’ın takdim ve tehirli söz yapıları nahiv kuralları ve belağî amaçları açısından ele alınmış olsa da edebî yönden bu söz yapılarının değeri ve 7. yüzyıl Hicaz bölgesi Arapların edebî zevk ve dili kullanım âdetleriyle ilişkisi, müstakil bir çalışma olarak henüz ele alınmamıştır. O nedenle otantik ve özgün olduğunu düşündüğümüz bu çalışmanın alanına yeni katkılar sunacağını ümit etmekteyiz. Literatür taraması yönteminin kullanıldığı bu araştırma neti-cesinde, kimi dilbilimcilerin edebî açıdan iyi bir kelamda olmaması gerektiğini ileri sürdükleri Kur’an’daki bu takdim ve tehirli sözdizimsel problemlerin, söz dizimdeki bazı zayıf ve cılız ifa-de yapılarının, kelam sonlarında melodik uyumu gözetme amacından; kelam ortasında ise tak-dim edilen lafza ihtimam ve itina gösterme hedefinden kaynaklandığı görülmüştür. Bu takdim ve tehirlerin, kelamın ilahi kaynağından, semavî yapısından daha ziyade, 7. yüzyıl Hicaz bölgesi Arapların dil ve mantık yapılarıyla, onların üsluplarıyla, sözdeki fesahat ve belagat hedefleriyle, zevk ve âdetleriyle, kendi tarihsel ve varoluşsal gerçeklikleriyle bağlantılı olduğu ortaya çıkmış-tır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’an, Takdim, Tehir, Edebî Değer, Arap Edebî Zevk ve Âdetleri

The Literary Value of The Qur’an’s Presentations and Delayed Word Structures and Their Relationship with The Language Use, Taste, and Customs of The 7th Century Arabs

Presentation and delayed word structures are among the main problems of the language and the expressions of the Qur’an in the Arabic language and in the Qur’an, which was revealed with the patterns of this language. For this reason, commentators and linguists spent much of their efforts deciphering the meaning of the text by disrupting and reconstructing the existing syntax of the Qur’anic Verses. In this regard, the literary value of the verses of the Qur’an, whose arrange-ment, design, and composition are not regular and cause confusion in meaning, are examined in the present study, and the relations among the structures presented and delayed at the end of the verses or in other parts of the verses, with the literary taste that the Arabs observed at the end of the word, and which they took care and attention. Although the Qur’an’s introductory and dela-yed word structures have been discussed in terms of syntax rules and rhetorical purposes in our tradition and today’s academic studies, the literary value of these word structures and their rela-tionship with the literary taste and language usage customs of the 7th century Hejaz region Arabs was not discussed yet as a separate study. For this reason, we hope that the present study, which we think is authentic and original, will make new contributions to the literature in this regard. As a result of the study, in which the literature review method was used, these presentations and delayed syntactic problems in the Qur’an, which some linguists argue that they should not be in a good literary word, are because of the aim of observing the melodic harmony of some weak and feeble expression structures in the syntax, and in the middle of the word. In this respect, it was found that these were because of the aim of paying attention and care to the word presen-ted. It was also found that these presentations and delayed words are related to the language and logic structures of the 7th-century Arabs of the Hejaz Region, their styles, their verbal aims of fluency and eloquence, their tastes and customs, and historical and existential realities, rather instead of the divine source of the word and its heavenly structure.

Keywords:

The Qur’an, Tāfsīr, Presentation, Delay, Literary Value, Arabic Literary Taste and Customs,

PDF

___

Alûsî, Şihâbuddîn Mahmûd b. Abdillâh el-Huseynî. Rûhu’l-meânî. thk. Alî Abdulbârî Atiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Arslan, Adnan. “Mataʻnî’nin Hasâisu’t-ta‘bîr fi’l-Kur’âni’l-Kerîm simâtuhu’l-belâgiyye Adlı Eserinde Kur’ân’da Takdim-Tehir Konusunda (İskâfî Özelinde) Yaptığı Yorumlara Eleştirel Bakış”. Sırat 2/1 (Mayıs 2021), 10-34.
Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl b. Saîd b. Yahyâ b. Mehrân. es-Sınâ‘ateyn. thk. Alî Muhammed el-Becâvî-Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Beyrut: el-Mektebetu’l-Unsuriyye, 1419.
Avtebî, Seleme b. Müslim es-Suhârâ. el-İbâne fi’l-luğati’l-Arabiyye. thk. Abdulkerîm Halîfe vd. 4 Cilt. b.y.: Vizâretu’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, Saltanatu Ammân, 1999.
Bikâî, İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Ribâd b. Alî b. Ebî Bekr. Nazmu’d-dürer fî tenâsubi’l-âyâti ve’s-süver. 22 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap İslam Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2. Basım, 2000.
Câhız, Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî Ebû Osmân. er-Resâilu’l-edebiyye. Beyrut: Dârun ve Mektebetu’l-Hilâl, 2. Basım, 1423.
Cürcânî, Ebû Bekr Abdilkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Fârisî. Delâilu’l-i’câz fî ‘il-mi’l-me‘ânî. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir Ebû Fehr. Cidde: Matbaatu’l-Müdünî, Kâhire-Dâru’l-Müdünî, 3. Basım, 1992.
Çetin, Yusuf. Arapça’da Takdim-Tehir ve Şiirde Kullanımı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Çetinovalı Bay, Neşe. İbnü’s-Serrâc’a Göre Arapça Sözdiziminde Takdim ve Tehir (el-Usûl Örneği). İzmir: Kâtip Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
Ebû Hayyân, Alî b. Muhammed el-Abbâs. Mesâlibu’l-vezîreyn. thk. Muhammed b. Tâvît et-Tancî. Beyrut: Dâru Sâdır, 1992.
Ebû Hayyân, et-Tevhîdî. el-Besâir ve’z-zehâir. thk. Vedâd el-Kâdî. 10. Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1988.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân Esîrüddîn el-Endülüsî. el-Bahru’l-muhîd. thk. Sıtkı Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
Ebu’l-Bekâ el-Hanefî. el-Külliyyât mu’cem fi’l-mustalahâti ve’l-furûki’l-luğaviyye. thk. Adnân Dervîş, Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, ts.
Ebi’l-İsba’ el-Advânî, Abdu’l-Azîm b. el-Vâhid b. Zâfir. Tahrîru’t-tahbîr fî sinâati’ş-şi’ri ve’n-nesri ve beyânî i’câzi’l-Kur’ân. thk. Hanefî Muhammed Şeref. el-Cumhûriyyetu’l-Arabiyyetu’l-Muttehide: -el-Meclisu’l-A’lâ li-Şuûni’l-İslâmiyye-Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, ts.
Güney, Fikri. “Arap Dilinde Takdim ve Te’hir Olgusu”. Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1/1 (2017), 95-112.
Gürbüz, Mehmet-Abdullah Demirci, “Belâgat Açısından Müsnedün İleyhin Fiilî Habere Tak-dimi”. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 11 (Haziran 2022), 161-189.
Hâşimî, Ahmet b. İbrâhîm Mustafâ. Cevâhiru’l-edeb fî edebiyyât ve inşâi’l-Arab. thk. Lecne mine’l-Câmiiyyîn. Beyrut: Müessesetu’l-Meârif, ts.
Hıdır, Abdulfettâh b. Muhammed Ahmed. “Âdâtu’l-Arabi’l-Kavliyye fî Dav’i’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Mecelletu’l-Buhûsi’d-Dirâseti’l-Kur’âniyye 3/6, 21-93.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdilhak b. Ğâlib b. Abdirrahmân b. Temmâm el-Endülüsî. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselâm Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî. el-Hasâis. 3 Cilt. b.y.: el-Heyetu’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb, 4. Basım, ts.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdirrahmân b. Muhammed b. İdrîs b. el-Münzîr et-Temîmî el-Hanzelî er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. el-Memleketu’l-Arabiyyetu’s-Suûdiyye: Mektebetu Nizâr, 3. Basım, 1419.
İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Îsâ b. Muhammed el-Merî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîz. thk. Ebû Abdillâh Huseyn b. Ukkâşe, Muhammed b. Mustafâ el-Kenz. 5 Cilt. Mısır/Kâhire: el-Fârûk el-Hadîse, 2002.
İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ el-Kazvînî er-Râzî Ebu’l-Hüseyn. es-Sâhibî fî fıkhi’l-luğati’l-Arabiyye ve mesâîlihâ ve süneni’l-Arabi fî kelâmihâ. b.y.: Muhammed Alî Bîzûn, 1997.
İbn Raşîk, Ebû Alî el-Hasen el-Kayravânî el-Ezdî. el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi’ri ve âdâbihi. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Ceyl, 5. Basım, 1981.
İbnu’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyyî, 1422.
İbnu’l-Esîr, Nasrullâh b. Muhammed Ziyâuddîn. el-Meselu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir. thk. Ahmet el-Hûfî, Bedevî Tibâne. 2 Cilt. Kâhire: Dâru Nahdati Mısır, ts.
İbnu’l-Esîr, Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed b. Abdi’l-Kerîm eş-Şeybânî Ebu’l-Feth Ziyâuddîn. el-Câmi‘u’l-kebîr fî sınâ‘ati’l-manzûm mine’l-kelâmi ve’l-mensûr. thk. Mus-tafâ Cevâd. b.y.: Matbaatu’l-Mecma‘il-‘İlmiyyi, 1375.
Kâdî Abdulcabbâr, Ebu’l-Hasen Abdulcabbâr b. Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhid ve’l-adl. 16 Cilt. Kahire: Vezâretu’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1960-1961.
Kalkaşendî, Ahmed b. Alî b. Ahmed el-Fezârî. Subhu’l-a’şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ. 15 Cilt. Beyrut: Dârul’-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Kâsimî, Cemâluddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım el-Hallâk. Mehâsinu’t-te’vîl. thk. Muham-med Bâsel ‘Uyûn es-Sûd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1918.
Kazvînî, Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer Ebu’l-Me‘âlî, Celâluddîn eş-Şâfiî el-Ma’rûf bi-Hatîbu Dımeşk. el-Îzâh fî ‘ulûmi’l-belâğa. thk. Muhammed Abdulmun‘im Hafâcî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 3. Basım, ts.
Keskinoğlu, H. -M. Ali Kılay Araz. “Nahivciler Nezdinde Takdîm-Te’hîr Olgusu”. Journal of Analytic Divinity 4/1 (June 2020), 153-166.
Kılınçkaya, Abdullah. Nahiv ve Belâgat Açısından Takdim-Te’hir ve Kur’ân-ı Kerim’de Kulla-nılışları. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ferah Şemsuddîn. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrâhîm Atfeyiş. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
Merzubânî, Ebû Ubeydillâh b. Muhammed b. ‘Umrân b. Mûsâ. Muveşşah fî meâhizi’l-‘ulemâ ‘ale’ş-şu‘arâ’. b.y. y.y., ts.
Muhâsibî, el-Hâris b. Esed Ebû Abdillâh. Fehmu’l-Kur’ân ve me‘ânîhi. thk. Hüseyin el-Kutlu. Beyrut: Dâru’l-Kindî, Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1398.
Müberred, Muhammed b. Yezîd b. Abdi’l-Ekber es-Sümâlî el-Ezdî Ebu’l-Abbâs. el-Muktazab. thk. Muhammed Abdulhâlik Udeyme. 4 Cilt. b.y.: Âlemu’l-Kütub, ts.
Müsta’simî, Muhammed b. Eydemür. ed-Dürrü’l-ferîd ve beytu’l-kasîd. thk. Kâmil Selmânel-Cebûrî. 13 Cilt. Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
Nehrevânî, Ebu’l-Ferec el-Muâfî b. Zekeriyyâ b. Yahyâ el-Cerîrî. el-Celîsu’s-sâlih el-kâfî ve’l-enîsu’n-nâsıh eş-şâfî. thk. Abdulkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Nîsâbûrî, Nizâmuddîn el-Hasen b. Muhammed b. el-Huseyn el-Kummî. Ğarâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-furkân. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
Nüveyrî, Ahmed b. Abdilvahhâb b. Muhammed b. Abdiddâim Şihâbuddîn. Nihâyetu’l-erab fî funûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1423.
Râğıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed. Tefsîru’r-Râğıb el-İsfahânî. thk. Muhammed Abdulazîz Besyûnî. 5 Cilt. b.y.: Külliyetu’l-Âdâb-Câmi‘atu Tantâ, 1999.
Râzî, Zeynuddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir el-Hanefî. Unmûzecu celîl fî es’ile ve ecvibe ‘an ğarâibi âyi’t-tenzîl. thk. Abdurrahmân b. İbrâhîm el-Matrûdî. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1991.
Sarıgül, Murat. “Tefsir Kitaplarında Takdim-Te’hir İle İlişkilendirilen Âyetlerin Tespiti”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 8/2 (Temmuz 2022), 914-936.
Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahru’l-‘ulûm. 3 Cilt. b.y.: y.y., ts.
Sîbeveyh, Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî Ebû Bişr. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetu’l-Hânecî, 3. Basım, 1988.
Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. el-Merzübân. Şerhu Kitâbi Sîbeveyh. thk. Ahmed Ha-sen Mehdelî-Alî Seyyid Alî. 5 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn. el-Müzhir fî ‘ulûmi’l-luğa ve envâ‘ihâ. thk. Fuâd Alî Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: el-Hey’etu’l-Mısriyye el-‘Âmme li’l-Kitâb, 1974.
Şeybânî, Ebû Amr. Şerhu’l-muallakâti’t-tıs’. thk. Abdulmecîd Hemmû. Beyrut-Lübnan: Mües-sesetu’l-A’lemî, 2001.
Şinkîtî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkâdir el-Cekenî. Edvâu’l-beyân fî izâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 9 Cilt. Lübnân: Dâru’l-Fikr, 1995.
Tabâtabâ, Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm el-Hasenî el-Alevî Ebu’l-Hasen. ‘İyâru’ş-şi’r. thk. Abdulazîz b. Nâsır el-Mâni’. Kâhire: Mektebetu’l-Hânecî, ts.
Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr Ğâlib el-Âmilî Ebû Cafer. Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetu’r-Risâle, 2000.
Tahânevî, Muhammed b. Alî b. el-Kâdî Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbır el-Fârûkî el-Hanefî. Mevsû‘ati keşşâfi ıstlâhâti’l-funûn ve’l-‘ulûm. thk. Alî Duhrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnân, 1996.
Tebrîzî, Yahyâ b. Alî b. Muhammed eş-Şeybânî Ebû Zekeriyyâ. Şerhu’l-kasâidi’l-‘aşr. b.y.: İdâretu’t-Tıbâati’l-Münîriyye, 2. Basım, 1352.
Tekin, Ahmet. “Kur’ân’da Takdîm-Tehir’in Gerekçeleri”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi I/1 (2017), 31-44.
Tekin, Ahmet. Kur’ân’ı Kerim’de Takdim-Tehir ve Anlam Üzerindeki Etkisi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Temizkan, Abdullah. “Âyet Sonlarında Yer Alan Esmâ-İ Hüsnâ’da Takdîm ve Te’hîr”. Ulus-lararası Sosyal Bilimler Kongresi, ed. Mehmet Bilen vd. 498-519. Diyarbakır: Şarkiyat Bilim ve Hikmet Vakfı Yayını, 2017.
‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ Abdullâh b. el-Hüseyn b. Abdillâh. et-Tibyân fî i’râbi’l-Kur’ân. thk. Alî Muhammed el-Becâvî. 2 Cilt. b.y.: Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şerikâhu, ts.
Yahyâ b. Hamza, İbn Alî b. İbrâhîm el-Hüseynî el-Alevî. et-Tırâzu li-esrâri’l-belâğa ve ‘ulûmi hakâiki’l-i’câz. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Unsuriyye, 1423.
Yener, Fethullah. Üslûbî Anlatım ve Takdim-Tehir Üslûbunun Kur’an-ı Kerim’deki Kullanımı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâiki ğevâmizi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyyi, 3. Basım, 1407.
Zerkeşî, Ebû Adillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Bahâdır. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
Zevzenî, Ebû Abdillâh Hüseyin b. Ahmed b. Hüseyin. Şerhu muallakâti’s-seb’. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 2002.