Kur’ân Yorumuna Etkisi Bağlamında Hz. Ömer’in Kıraatleri

Hz. Ömer’in (ö. 23/644) İslâmî ilimlerin pek çok alanına büyük katkıları olmuştur. Kendisinden kıraat nakledilen sahabîlerden biri olması sebebiyle Hz. Ömer’in kıraat ilminde de önemli bir yeri vardır. İslâm tarihinin en önemli şahsiyetlerinden birinin kıraatleri bir araya getirilmeyi ve Kur’an yorumuna etkisi açı-sından incelenmeyi fazlasıyla hak etmektedir. Üstelik kıraat-i aşere imamlarının çoğunun isnadında Hz. Ömer bulunmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada Hz. Ömer’den nakledilen mütevâtir ve şâz kıraatler ince-lenmiş, Kur’an yorumuna etkisi bağlamında tasnif edilmiştir. İçlerinde sadece fonetik özellikler taşıyan kıraatlerle ferşü’l-hurûf denilen, telaffuzunda farklılık bulunan kıraatler ayrıştırılmıştır. Bunun sebebi fone-tik farklılıkların Kur’an yorumuna etki eden nitelik taşımamasıdır. Ferşü’l-hurûf türü kıraatler ise ufak nüanslarla da olsa mutlaka farklı bir anlama kapı aralamaktadır. Bu nedenle bunlar manaya etki edip etmemesine göre tasnif edilmiştir. Seçili örnek ayetler üzerinden Kur’an yorumuna katkısı gösterilmeye çalışılmıştır. Hz. Ömer’den nakledilen kıraatlerin içerisinde hem mütevâtir hem de şâz kıraatler vardır. Konu yorum eksenli ele alındığından her iki türdeki kıraatler de araştırmada kaynak olarak değerlendirilmiştir. Hz. Ömer’den gelen kıraatlerin Kur’an yorumuna ne denli hizmet ettiği böylece ortaya koyulmuş olacaktır. Müstakil olarak Hz. Ömer’den gelen bütün kıraat rivâyetlerinin kaydedileceği bir çalışma, tefsir ve kıraat alanına ilgi duyan araştırmacıları beklemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kıraat, Mütevâtir, Şâz, Hz. Ömer'in Kıraati

In The Context of Its Effect on The Interpretation of The Qur’an Omar’s Recitations

Umar İbn al-Khaṭṭāb (d. 23/644) made great contributions to many fields of Islamic sciences. He also has an important effect on the science of variant readings of the Qur’ān because he is one of the companions from whom some qirāāts was transmitted. As a prominent figüre in Islamic history, the narrations of qirāāts which is ascribed to him deserve to be analyzed extensively. Moreover, he is included in the chain of transmitters by most of the imams of ten recitations. Therefore, we will address mutavātir and shāẕẕ recitations narrated from him and their effect on the interpretations of the Qurʽān. We will only deal with the differences in word structure and iʽrāb which is called farsh al-ḥurūf due to the reason that phonetic differences do not have any quality to affect the meaning. It will be tried to show its contribution to the interpretation of the Qur’an through selected sample verses. There are both mutawatir and saz recitations among the recitations transmitted from Omar. Since the subject is handled on the basis of interpretation, both types of recitations will be considered as a source in the research. Thus, we will seek to manifest the contribution made to the exegesis of the Qur’ān by narratives of variant readings both mutawātir and shāẕẕ ascribed to Umar b. al-Khaṭṭāb. We should note that an independent research is required to be conducted by those who specialize in the field of Qur’ānic exegesis and variant readings.

Keywords:

Tafsīr, Recitations (Qirāāt), Shāẕẕ, Mutawātir, Variant Readings By ʽUmar b. al-Khaṭṭāb,

PDF

___

Abdulalî el-Mes’ûl. Muʽcemu mustalahâti ilmi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. Kahire: Dâru’s-selâm, 2007.
Altıkulaç, Tayyar. “Ruveys”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd. Rûhu’l-Meʿânî fî Tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿAzîm ve’s-Sebʿi’l-Mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atıyye. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
Atmaca, Gökhan. Hz. Ömer’in Kur’ân Anlayışı ve Tefsir İlmine Katkıları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
Bennâ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî ed-Dimyâtî. İthâfü Fuzalâʾi’l-Beşer fi (bi)’l-Kırâʾâti’l-Erbaʿate ʿaşer. thk. Enes Maherah. Lübnan: Dâru’l-kutubu’l-ilmiyye, 2006.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail, el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Dağ, Mehmet. İhticâc Bağlamında Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
Demircigil, Bayram. Hasan-ı Basrî Kıraati ve Kur’an Tefsirine Katkısı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2016.
Ebû Ali el-Fârisi, Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. Kitâbü’l-Hücce li’bn Hâleveyh fi’l-Kırâʾâti’s-Sebʿ. Thk. Bedreddin Kahveci - Beşir Cüveycâtî. Şâm: Dârü’l-Me’mun li’t-Türâs, 1987.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahrü’l-Muhît. thk. Sıdkī Muhammed Cemîl vd. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1992.
ed-Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Câmiʿu’l-Beyân Fi’l-Kırâʾâti’s-Sebʿ. Birleşik Arap Emirlikleri: Câmiatu’ş-Şârika, 1428.
ed-Dânî. Câmiu’l-Beyân fi’l-Kırââtı’s-Sebʿa’l-Meşhure. thk. M. Kemal Atik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 1999.
ed-Dânî. et-Teysîr fi’l-Kırâʾâti’s-Sebʿ. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1984.
Erdal, Muhammet Ali. Hz. Ömer’ in Tefsir Rivayetleri. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-Luġa. thk. Muhammed Avd. Beyrût: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 2001.
Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meʿâni’l-Kurʾân Tefsîru Müşkili İʿrâbi’l-Kurʾân. thk. Abdülfettâh İsmâil Şelebî - Ali En-Necdî Nâsıf. Kahire: Dâru’l-Mısrıyye, 1972.
Feyizli, Hasan Tahsin. Kırâat-i Aşere. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
Hatîb, Abdullatîf Muhammed. Mu‘cemu’l-Kırâât. Dimaşk: Dâru Sa’diddin, 2002.
Hın, Mustafa Saîd - Lahhâm, Bediu’s-Seyyid. el-Îdâh fî Ulûmi’l-Hadis ve’l-Istılâh. Beyrût: Dâru’l-Beyrûtî, 2020.
İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib El-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Muhteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâzzi’l-Kırâʾât ve’l-Îzâh ʿanhâ. thk. Ali en-Necdî Nâsıf vd. Kahire: Vizâratu’l-Evkâf, 1999.
İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah Süleymân es-Sicistânî. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhammed b. ʿAbduh. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîŝe, 2002.
İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh El-Hüseyn b. Ahmed b. Hâleveyh b. Hamdân el-Hemedânî en-Nahvî el-Lugavî. el-Hücce fi’l-Kırâʾâti’s-Sebʿ. thk. Abdülâl Sâlim Mekrem. Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 1399.
İbn Hâleveyh. İʿrâbü’l-Kırâʾâti’s-Sebʿ ve ʿilelühâ. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, ts.
İbn Mihrân, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn en-Nîsâbûrî. el-Mebsût Fi’l-Kırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Sübeyyi‘ Hamza Hâkimî. Dimaşk: Mecmau’l-Luğa, 1980.
İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî. Kitâbü’s-Sebʿa. nşr. “Şevkî Dayf”. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1980.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-Mesîr fî ʿilmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrezzak el-Mehdi. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2002.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-Kırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. Beyrût: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1985.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Tayyibetu’n-Neşr fi’l-Kırâʾâti’l-ʿAşr. nşr. Muhammed Temîm ez-Zağbî, Cidde: Dâru’l-Hedy, 1414/1994.
İbrahim b. Hasen. et-Tefsîru’l-Me’sûr an Ömer b. el-Hattâb. Dâru’l-Arabiyyeti’l-Kitâb, 1983.
İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Kıvâmü’s-Sünne İsmâîl b. Muhammed b. el-Fazl et-Teymî et-Talhî el-. İʿrâbü’l-Kurʾân. thk. Fâize bint Umar el-Müeyyed. Riyad: Mektebeti’l-Melik Fahd el-Vatani, 1995.
Kurtubî, Muhammed B. Ahmed. el-Câmiʿ li-Ahkâmi’l-Kurʾân ve’l-Mübeyyin li mâ Tezammenehû Mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkān. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrâhîm İtfeyyiş. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Hammûş b. Ebû Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ Bulûġi’n-Nihâye fî ʿilmi Meʿâni’l-Kurʾân ve Tefsîrihî ve Ahkâmihî ve Cümelin min Fünûni ʿulûmih. Kuveyt: Mecelletü’ş-Şeria ve’d-Dirasâtü’l-İslâmîyye-Câmiatü’ş-Şârika, 1429.
Mekkî b. Ebî Tâlib. el-Keşf ʿan Vücûhi’l-Kırâʾâti’s-Sebʿ ve ʿilelihâ ve Hucecihâ. thk. Muhyiddin Ramazan. Beyrût: Müessetü’r-Risale, 1987.
Mizzî, Ebû’l-Haccâc Yûsuf b. ʿAbdurrahmân. Tuhfetu’l-Eşrâf bi-Maʿrifeti’l-Etrâf. nşr. Abdussamed Şerefu’d-Dîn. Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
Müslim, Ebû’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Musnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar bi Nakli’l-ʿAdl ʿani’l-ʿAdl ilâ Resûlillâh. nşr. Heyet. Kahire: Dâru’t-Teʾsîl, 1435.
Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. Meʿâni’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekke: Câmiatü Ümm’l-Kura, 1410.
Özbek, Ömer. Karşılaştırmalı Kıraat İlmi Meseleleri. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîhu’l-Ġayb, et-Tefsîrü’l-Kebîr. Beyrût: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 2000.
Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm (Abdiddâim) el-Halebî. ed-Dürrü’l-Maṣûn fî ʿulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk. Dr. Ahmed Muhammed el-Harrât. Şâm: Dâru’l-Kalem, 1994.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. ed-Dürrü’l-Mensûr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1993.
Şahin, Davut. “Hasen, et-Tefsiru’l-Me’sûr an Umer b. el-Hattâb, ed-Dâru’lArabiyye li’l-Kitab”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 / 18 (Aralık 2010): 234-240.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fethu’l-Kadîr: el-Câmiʿ beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min ʿilmi’t-Tefsîr. Beyrût: Dâru İbnü Kesîr, 1994.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiu’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Mahmûd Muhammed Şâkir. Beyrût: Müessetü’r-Risale, 2000.
Uğur, Mücteba. “A‘meş”. Tdv İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Tdv Yayınları, 1991.
Yâsîn, Cemal Nu‘mân Abdullah. “Kıraâtu Ömer b. el-Hattab radiyallahu anhu Cem‘an ve Dirâseten ve Tevcîhen”. Mecelletü’l-Bâhisü’l-Câmʿiyyi li’l-ʿulûmi’l-İnsâniyye 38 (2019), 99-132.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Meʿâni’l-Kurʾân ve İʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrût: Alemü’l-Kütüb, 1988.
Zemahşerî, Ebû’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan Hakāʾikı Ġavâmizi’t-Tenzîl ve ʿuyûni’l-Ekāvîl fî Vücûhi’t-Teʾvîl. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.