Fâ-i Tefsiriyye Edatının Çevirisi Meselesi: Türkçe Meal Çalışmaları Üzerinde Bir İnceleme

Yakın döneme kadar tefsir çalışmalarında hâkim dil Arapça iken dini, sosyal, düşünsel birçok faktörün devreye girmesiyle Müslüman toplumlar ana dillerinde meal/tefsir çalışmalarını yapmaya yönelmişlerdir. Bunun zorunlu bir sonucu olarak tefsir araştırmacılarının ana gündemini belirleyen konulardan biri de Kur’an’ın hangi çeviri teknikleriyle/stratejileriyle hedef dile aktarılması gerektiği meselesi olmuştur. Kur’an gibi belagatin zirvesinde bulunan bir metnin tam ve eksiksiz bir şekilde hedef dile aktarılmasının mümkün olamayacağı aşikârdır. Ancak bir taraftan da meal çalışmalarına duyulan ihtiyaç, kaynak dilin hedefe dile en doğru bir şekilde aktarılmasını zorunlu kılmaktadır. Kur’an’ın hedef dile aktarımında cümle yapısı ve sözün bağlamı başta olmak üzere her bir kelime ve edatın büyük bir işlev gördüğü muhakkaktır. Bu edatlardan biri de fâ harfidir. Fâ edatının birçok fonksiyonu bulunmakla birlikte bu çalışmada sadece tefsiriyye/açıklama manası üzerinde durulmuştur. Tefsir ve nahiv sahasında yazılan ana kaynaklardan fâ edatının işlevi doğru tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun yanı sıra Türkçe meal çalışmalarında söz konusu edatın nasıl tercüme edildiği örnekler üzerinden gösterilerek doğru bir çevirinin nasıl olması gerektiğine dair önerilerde bulunulmuştur. Görüldüğü kadarıyla mevcut birçok meal çalışması fâ edatının ‘açıklama’ fonksiyonunu Türkçeye aktarımında yetersiz kalmaktadır. Fâ edatının tefsiriyye/açıklama yönü dikkate alınmamış; çoğu zaman “ve” gibi bağlaçlarla veya nokta, virgül gibi noktalama işaretleriyle ifade edilmeye çalışılmıştır. Hâlbuki fâ edatının kaynak dildeki kullanımı dikkate alındığında bunun hedef dile bu şekilde aktarılması isabetli görünmemektedir. Bunun yerine noktalı virgül (;) işareti önerilmiştir ve Türkçe dil kuralları açısından bunun daha doğru olacağı ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, , Kur'an, , Meal, Çeviri Teknikleri, Fâ-i Tefsiriyye Edatı,

The Problem of Translation of the Preposition Fa at-Tafsiriyya: A Study on Turkish Meal/Translation Studies

While Arabic was the dominant language in tafsir studies until recently, with the introduction of many religious, social and intellectual factors, Muslim societies tended to do translation/tafsir studies in their mother tongue. As a necessary consequence of this, one of the issues that determines the main agenda of tafsir researchers has been the issue of which translation techniques/strategies should transfer the Qur'an into the target language. It is obvious that a text like the Qur'an, which is at the peak of eloquence, cannot be fully and completely translated into the target language. However, on the one hand, the need for trans-lation studies makes it necessary to transfer the source language to the target language in the most accurate way. It is certain that each word and preposition, especially the sentence structure and the context of the word, have a great function in the transfer of the Qur'an to the target language. One of these prepositions is the letter fâ. Although the preposition Fâ has many functions, in this study only the meaning of tafsiriy-ye/explanation is emphasized. The function of the preposition fâ has been tried to be determined correctly from the main sources written in the field of tafsir and syntax. In addition, in Turkish translation studies, how the preposition in question is translated has been shown through examples and suggestions have been made on how a correct translation should be. As can be seen, many existing translation studies are insufficient in transferring the 'explanation' function of the preposition fâ to Turkish. The exege-sis/explanation aspect of the preposition Fâ has not been taken into account; Most of the time, it has been tried to be expressed with conjunctions such as “and” or punctuation marks such as periods and commas. However, considering the use of the preposition fâ in the source language, it does not seem appropriate to transfer it to the target language in this way. Instead, a semicolon (;) sign is suggested and it is stated that this would be more accurate in terms of Turkish language rules.

Keywords:

Tafsir, , Quran, Meal/Translation, , Translation Techniques, Translation Techniques, , Fa at-Tafsiriyya Preposition, Fa at-Tafsiriyya Preposition, ,

PDF

___

Kaynakça Abay, Muhammet. “Türkçedeki Kur’an Meâllerinin Tarihi ve Kronolojik Bibliyografyası”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 10/19 (2012), 232–303.
Âlûsî, Şihâbuddîn. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur'âni’l-azîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. thk. Ali Abdulbârî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Aydar, Hidayet. “Türklerde Kur’an Çalışmaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999), 159–235.
Aydar, Hidayet. “Yaygınlık Bakımından Meallerimiz ve Mealler Üzerinde İstatistiksel Bir Değerlendirme”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 1 (2015), 109–147.
Aynî, Bedreddin. ʿUmdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Böyük, Yusuf. “Fe Edatının Arap Dilindeki Fonksiyonu”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2015), 247–279. Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
Dervîş, Muhyiddin. İʿrâbü’l-Kurʾân ve beyânüh. Dımaşk: Dârü’l-İrşâd, 1415.
Ebû Hayyân. el-Bahru’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Hacımüftüoğlu, Halil. Kur’ân Tercümelerinde Yöntem Sorunu. İstanbul: İz Yayınları, 2008.
Hafâcî, Şihâbuddîn. İnâyetu'l-Kâdî ve Kifâyetu'r-Râdî alâ Tefsîri'l-Beydâvî. Beyrut: Dâru Sâdır.
Hererî, Muhammed Emin. Hadâ’iku’r-revhi ve’r-reyhân fî revâbî ʿulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
İbn Acîbe, Ebü'l-Abbâs. et-Tefsîru'l-Medîd fî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Mecîd. thk. Ahmed Abdullah Raslân. Kahire, 1419.
İbn Âdil, Ebû Hafs. el-Lübâb fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru'l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
İbn Akîle. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. nşr. Muhammed Safâ Şeyh İbrâhim Hakkı vd. Şarika: Merkezü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât, 2006.
İbn Arafe, Ebû Abdillâh. Tefsîru İbn ʿArafe. thk. Hasan el-Mennâî. Tunus: Merkezü’l-Bühûs bi’l-Külliyyetü’z-Zeytûniyye, 1986.
İbn Aşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru'l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422.
İbn Bâdîs, Abdülhamîd. Tefsîru İbn Bâdîs fî mecâlisi’t-tezkîr min kelâmi’l-hakîmi’l-habîr. thk. Ahmed Şemseddin. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Şirketu Dâri'l-Erkam, 1416.
İbn Dakîkul‘îd, Ebü’l-Feth. el-İlmâm bi-ehâdîsi’l-ahkâm. Suriye: Dârü’n-Nevâdir, 2009.
İbn Ferhûn, Bedreddin. el-ʿUdde fî iʿrâbi’l-ʿUmde. Doha: Dârü’l-İmâm el-Buhârî, ts.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed. Mugni’l-lebîb ʿan kütübi’l-eʿârîb. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1985.
İbn Kuteybe. Teʾvîlü müşkili’l-Kurʾân. thk. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbnü’n-Neccâr, Takıyyüddîn. Muhtasaru’t-tahrîr şerhü el-Kevkebü’l-kebîr. thk. Muhammed Zuhaylî – Nezîh Hammâd. Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1997.
İpek, Birol. “Türkiye Türkçesinde Sözcük Türleriyle Yapılan Pekiştirme”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 32/32 (2016), 145–156.
Kefevî, Ebu’l-Bekâ. el-Külliyât. nşr. Adnân Dervîş -Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, ts. Kirmânî, Tâcülkurrâ. Garâʾibü’t-tefsîr ve acâʾibü’t-teʾvîl. Cidde: Dâru'l-Kıble, ts.
Kızılkaya, Yakup. “Belagatın Fasıl ve Vasıl Konusuna Türkçe Kavramsal Çerçeveden Bir Bakış: Sıralı Bağlı Cümleler”. Tasavvur 5/2 (2019), 1367–1392.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî – İbrahim Atfiş. Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-Mısriyye, 1964.
Kuşeyrî, Abdülkerîm. Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim Bisyûnî. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetu’l-Âmme li’l-Kitâb, ts.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. thk. es-Seyyid İbn Abdulmaksûd. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye.
Mazharî, Senâullah Pânîpetî. et-Tefsîrü’l-Mazharî. thk. Ğulâm Nebî et-Tunûsî. Pakistan: Mektebetu'r-Ruşdiyye, 1412.
Nevevî, Muhammed Bentenî Câvî. Merâhu Lebîd li Keşfi Mana’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Muhammed Emîn. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1417.
Neysâbûrî, Nizâmuddîn. Garâibu'l-Kur'ân ve reğâibu'l-Furkân. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1416. Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1410.
Şâhin Lâşîn, Musa. Fethu'l-Mü'nim şerhu Sahîhi Müslim. Beyrut: Dâru'ş-Şurûk, 2002.
Sâmerrâî, Fâzıl Sâlih. Meʿâni’n-nahvi. Ürdün: Dârü’l-Fikr, 2000.
Seâlibî, Ebû Zeyd. el-Cevâhirü’l-hisân fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ali – Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1418.
Semîn Halebî, Ebü’l-Abbâs. ed-Dürrü’l-masûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
Şevkânî, Ebû Abdullâh. Fethu’l-Kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. Suriye: Dâru İbn Kesîr, 1414.
Şirbînî, Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iʿâne ʿalâ maʿrifeti baʿzı meʿânî kelâmi Rabbine’l-Hakîmi’l-Habîr. Kahire: Bolak Matbaası, 1285.
Suyûtî, Abdurrahman Celâleddîn. el-İtkân fî ulûmi'l-Kur'ân. thk. Muhammed Ebu'l-Fadl. el-Heyetu'l-Mısriyye, 1974.
Süyûtî, Celâleddîn. Hemʿu’l-hevâmiʿ fî şerhi Cemʿi’l-cevâmiʿ. Mısır: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Suriye: Müessetu’r-Risâle, 2000.
Thalib, Al-Ustadz Muhammad. Al-Qur'an'ul Karim Tarjamah Tafsiriyah Memahami Makna Al-Qur'an Lebih Muda Cepat dan Tepat. Yogyakarta: Ma'had An-Nabawy, 2. Basım, 2011.
Thalib, Al-Ustadz Muhammad. Koreksi Tarjamah Harfiyah Al-Qur'an Kemenag RI Tinjauan Aqidah Syari'ah Mu'amalah Iqtishadiyah. Yogyakarta: Ma'had An-Nabawy, 2011.
Tîbî, Şerefuddin. Futûhu'l-gayb fi'l-keşfi an kinâi'r-rayb. thk. Cemil Benî A'tâ. Dubai: Câize Dubai ed-Düveliyye li'l-Kur'âni'l-Kerîm, 2013.
Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasında Dil Açısından Tefsir Çalışmalarının Mahiyeti”. Sırat 3/1 (2022), 29–51.
Yakar, Hüseyin. “Kur’ân’daki “Nefislerinizi Öldürün/Öldürmeyin” (‏اقتلوا/لاتقتلوا انفسكم‎) İfadelerine Dair Bir Değerlendirme”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 6/2 (2022), 715–741.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabî, 1407.
Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
Zülfikar, Hamza. “Eş Görevli Kelime ve Kelime Grupları Arasına Virgül Konur Kuralı Üzerine”. Türk Dili 68/794 (2018), 5–11.