XVI. yüzyıl Osmanlı bilginlerinden halveti-sunbuli şeyhi merkezzade Ahmed Efendi

Bu makalede XVI. yüzyılda yaşayan mühim bir âlim ve mutasavvıf Merkezzâde Ahmed Efendi’nin hayatı ele alınmıştır. Arap dili sahasında yetkin olan Ahmed Efendi, el-Kâmûs adlı Arapça sözlüğü ilk defa seçki ve yeniden düzenleme şeklinde çevirmiştir. Kendisi, ilmî faaliyetlerinin yanı sıra tasavvufî istidadı ve halka yönelik hizmetleri ile de Dersaadet âlimlerinin takdirlerine mazhar olmuştur. Bu çalışmada onun biyografisi sadedinde kaynakların ihtiva ettiği bilgiler bir bütün olarak değerlendirilmiştir. Bu çerçevede Sünbülî Asitanesi ve Merkez Efendi ile ilgili müşkül olarak kalmaya devam eden kimi hususlara da değinme gereği doğmuştur. Böylece mevcut bilgilerin salt aktarımından öte bunların bir bütün olarak telifi ve yorumuna ağırlık verilmiştir.

A $16^{th}$ century ottoman scholar, halwatî-sunbuli sheikh merkezzâde Ahmed Efendi

The life of a $16^{th}$ century Ottoman scholar, Merkezzâde Ahmed Efendi, the son of well-known Shaykh Merkez Efendi, is examined in this article. Ahmed Efendi,an authority on Arabic language, translated for the first time the famous Arabic Dictionary al-Fîrûzâbâdî’s al-Qâmûs in the form of an anthology after reorganizing it. Along with his scholarly works, Ahmed Efendi was respected by the scholars of Dersaâdet for his aptitude in mysticism and his services for the benefit of the public. Though a remarkable figure, not much has been written about him. In the presented paper, the information about his life from the biographical works has been analyzed. In this context, some problematic issues about the life of Merkez Efendi have also been examined. Thus, we have not just merely given the biographical information but placed special importance on incorporating and interpreting them.

PDF

___

Aşık Çelebi, Zeylu’ş-Şakāik en-nu‘mâniyye, Süleymaniye Ktp., Fatih Ktp., no: 4413.
Atâî, Nev‘îzâde, Hadâiku’l-hakāik fî tekmileti’ş-Şakāik, haz. Abdulkadir Özcan, İstanbul 1989.
Aygen, Mehmet Saadettin, Afyonkarahisarlı Alim ve Lügâtçı Ahteri, Afyon, ts.
Bayat, Ali Haydar, “Merkez Efendi ve Tıbbi Folklorumuzdaki Yeri”, MES, 1988, s. 49-61.
Bayat, Ali Haydar, “Yeni Kaynakların Işığı Altında Merkez Efendi ve Hakkında Bazı Yanlışlıkların Düzeltilmesi”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 65, 1990, s. 121-131.
Bursalı Mehmed Tahir bin Rıf‘at, Aydın Vilâyetine Mensup Meşâyıh, Ulemâ, Şu‘arâ, Muverrihîn ve Etıbbânın Terâcim-i Ahvâli, Keşişyan Matbaası, İzmir 1324.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
Çalıkoğlu, M. Asım, Sünbül Efendi ve Merkez Efendi’nin Resimli Hayatı ve Hüviyetleri, 2.bs. nşr. Nurullah Kılıç, İstanbul 1961.
Çiçek, Yakup, “Merkez Efendi ve Tasavvufi Kişiliği”, MES, 1988, s. 15-25.
Değer, Mebrure, “Merkez Efendi Çilehanesinde Bulunan Kuyunun Sağlık Açısından Önemi”, MES, 1988, s. 62-65.
Demirci, Mehmet, “Merkez Efendi’nin Tasavvufi Yönü”, MES, 1988, s. 6-14.
Demirci, Mehmet, “Merkez Efendi’nin Yetiştiği Kültür Çevresi”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, yıl: 32, sayı: 1, Ocak 2003, s. 75-80.
Durmuş, İsmail, “Merkezzâde Ahmed Efendi”, DİA, Ankara 2004, XXIX, s. 206-207.
el-Ayvansarayî, Hüseyin b. İsmail, Hadîkatu’l-cevâmi‘, I-II, Matbaa-i Âmire, 1281.
el-Harîrî, Kemâleddîn, Tibyânu vesâili’l-hakāik fî beyâni selâsili’t-tarâik, Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi, no: 431.
Eren, Ali, Sünbül Efendi ve Merkez Efendi, İstanbul 1993.
Esin, Emel, “Merkez Efendi (H. 870/1465 sıraları-959/1551) ile Şâh Sultan Hakkında Bir Hâşiye”, Türkiyat Mecmuası, 1977-1979, 1980, XIX, 65-92.
Hacı Ali, Tuhfetu’l-mucâhidîn, Nuruosmaniye Ktp., no: 2293.
Hulvî, Mahmûd Cemâleddîn, Lemezât-ı Hulviyye, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi Ktp., no: 4536.
İhsanoğlu, Ekmeleddin ve diğerleri, Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, İstanbul 1997.
İsmail Paşa, Hediyyetu’l-ârifîn, I-II, 3. bs., haz. Kilisli Rifat Bilge, Ankara 1951.
İsmail Paşa, Îzâhu’l-meknûn, 2.bs., haz. Rıfat Bilge, İstanbul 1971.
Kâtip Çelebi, Keşfu’z-zunûn I-II, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1992.
Kâtip Çelebi, Süllemu’l-vusûl ilâ tabakāti’l-fuhûl, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa Ktp., no: 1887.
Kobya, Murat, Merkezzâde Ahmed Efendi ve el-Bâbûsü’l-vasît’i (İnceleme), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005.
Koca, Ferhat, “Osmanlılar Dönemi Fıkıh-Tasavvuf İlişkisi: Fakılar ile Sofular Mücadelesinin Tarihi Serüveni”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/1, s. 73-131.
Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku’ş-Şakâik, haz. Abdulkadir Özcan, İstanbul 1989.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, Matbaa-i Âmire, 1308.
Merkezzâde Ahmed Efendi, Durru’l-eflâk, Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Ktp., no: 2063/2.
Merkezzâde Ahmed Efendi, el-Bâbûs, Atıf Efendi Ktp., no: 2692.
Merkezzâde Ahmed Efendi, Islâh-ı Merkezî, TDK Ktp., Türkçe yazmalar, no: Yz. A/195/2.
Muhyî-yi Gülşenî, Menâkib-i İbrâhîm-i Gülşenî ve Şemleli-zâde Ahmed Efendi Şîve-i Tarîkat-i Gülşenîye, haz. Tahsin Yazıcı, Ankara 1982.
Müstakîm-zâde Süleyman Sa‘deddin Efendi, Mecelletü’n-nisâb, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000, Süleymaniye Ktp., Halet Efendi, no: 628’den tıpkıbasım.
Osmânzâde Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul 2006.
Öngören, Reşat, “Merkez Efendi”, DİA, Ankara 2004, XXIX, 200-202.
Sâdık Vicdânî, Tomâr-ı Turuk-ı ‘Aliyye, İstanbul 1338-1341.
Sarı, Nil, “Merkez Efendi’nin Tıp Tarihimizdeki Yeri”, Merkez Efendi Sempozyumu, 1988, s. 37-48.
Sertoğlu, Efsun, Merkez Efendi, edit. Murat Çekin, İstanbul 2007.
Tanrıverdi, Eyyüp, “Merkezzâde Ahmed Efendi’nin el-Bâbûs Adlı Arapça-Türkçe Sözlüğü”, Kutadgubilig / felsefe-bilim araştırmaları, sayı: 10, Ekim 2006, s. 319-366.
Taşköprülü-zâde, İsâmü’d-dîn Ebu’l-hayr Ahmed Efendi, eş-Şekâ’iku n-nu‘mâniye fî ‘ulemâ’i d-devleti l-Osmâniye, haz. Ahmed Subhi Furat, İstanbul 1985.
Tayşi, Mehmet Serhan, Merkez Efendi Hayatı ve Tasavvufî Şahsiyeti”, Denizli Sempozyumu Bildirileri, 1989, s. 74-85.
Uğur, Ali, “Merkez Efendizâde Ahmet Efendi Hakkında Bazı Önemli Bilgiler”; Denizli Sempozyumu Bildirileri, 1989, s. 299-307.
Velikâhyâoğlu, Nazif, Sümbüliyye Tarikatı, İstanbul 2000.
Yakıt, İsmail, “Merkez Efendi ve Şiirlerindeki Tasavvuf Felsefesine ait Kavramların Açıklanması”, Denizli Sempozyumu Bildirileri, 1989, s. 124-129.
Yazıcı, Tahsin, “Fetih’ten Sonra İstanbul’da İlk Halvetî Şeyhleri: Çelebi Muhammed Cemaleddin, Sünbül Sinân ve Merkez Efendi”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, İstanbul 1956, II, s. 87-113. Yeni neşri: Yazıcı, Tahsin, “Fetih’ten Sonra İstanbul’da İlk Halvetî Şeyhleri:Çelebi Muhammed Cemaleddin, Sünbül Sinân ve Merkez Efendi”, Tasavvuf Kitabı,haz. Cemil Çiftçi, İstanbul 2003, s. 105-138.
Yazıcı, Tahsin, “Merkez-Efendi”, İA, VII, 768-769.
Yusuf b. Yakub, Tezkire-i Halvetiyye, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi Ktp., no:1372/1.
Zâkir Şükrî Efendi, Mecmû‘a-i Tekâyâ, haz. Mehmet Serhan Tayşi, nşr. Klaus Schwarz, Berlin 1980.