Şeyh Ma’ruf el-berzenci ve kādiriyye tarikatının Süleymaniye ve çevresinde yaygınlaşmasındaki rolu

Bugün Kuzey Irak’ın büyük şehirlerinden biri olan Süleymaniye, 17. asırda Kādirîliğin yayıldığı bölgelerden biridir. Bu bölgede Kādiriyye tarîkatının en büyük temsilcileri ise Berzencî ailesidir. 17. yüzyıldan beri Süleymaniye’de Kādiriyye tarîkatını bu aileye mensup şeyhler temsil etmiştir. Bunların içerisinde en meşhuru ise 18. yüzyılın sonlarına doğru bu tarîkatı Süleymaniye ve çevresinde çok daha yaygın hale getiren Şeyh Ma’rûf en-Nûdehî el-Berzencî (v. 1839)’dir. Şeyh Marûf, ilim ve irşad faaliyetleriyle mensubu olduğu Berzencî ailesinin bölgedeki saygınlığını daha da pekiştirmiştir. Öte yandan Süleymaniye ve çevresinde uzun yıllar Kādiriyye dışında bir tarîkatın bulunmayışı, Şeyh Ma’rûf’un bu tarîkatı çok daha geniş bir alana ulaştırmasına olanak sağlamıştır. Tarîkat bu bölgede kendisinden sonra da devam etmiş ve Şeyh Ma’rûf’un çocukları ve torunları tarîkat mensubiyetlerinin yanı sıra, toplumsal ve siyasi olaylara yön veren lider şahsiyetler olmuşlardır.

Sheikh Ma‘rüf al-barzanji and his role in growth of qādiriyya order in and around Sulaymaniyah

Sulaymaniyah, today one of the largest cities in Northern Iraq, was one of the regions that the sufi order of Qādiriyya spread in $17^{th}$ century. And in this region, Barzanji Family is the largest representatives of the Qādiriyya order. Since $17^{th}$ century, Qādiriyya order has been represented in Sulaymaniyah by the sheikhs who were among the members of this family. Among these Sufi masters the most famous one was Sheikh Ma‘ruf al-Nûdehî al-Barzanjî (d. 1839) who turned Qādiriyya into a much more active and widespread order in Sulaymaniyah at the end of $18^{th}$ century. Through Sheikh Mar‘uf’s knowledge and guidance, Barzanjî family’s prestige in the region increased. On the other hand, for many years, the absence of any other order in and around Sulaymaniyah gave Sheikh Ma‘ruf the opportunity to spread the teachings of Qādiriyya. The Qādiriyya order continued after his death, and Sheikh Ma‘ruf’s children and grandchildren have been the leading figures who guide the social and political events along with their affiliation to the Sufi order.

PDF

___

Aydın, Ferit, Tarîkatta Rabıta ve Nakşibendîlik, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yay., 2000.
Azzavî, Abbas, Şehrezû es-Süleymaniye, haz. Muhammed Ali Karadağî, Bağdat 2000.
Azzavî, Abbas, Mevlânâ Hâlid en-Nakşbendî, Mecelletu’l-Mecma’i’l-’ilmiyyi’l-Kürdî, 1972.
Bruinessen, Martin Van, Ağa, Şeyh, Devlet, çev. Banu Yalkut, İstanbul: İletişim Yay., 2006.
Bruinessen, Martin Van, Kürdistan Üzerine Yazılar, trc. Komisyon, İstanbul: İletişim Yay., 1993.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
Büyük Osmanlı Tarihi, İstanbul: Ötüken Yay., 1994.
Ceylânî, Muhammed Fazıl, Nehru’l-Kādiriyye, İstanbul: Merkezu’l-Ceylânî li’l-buhûsi’l-’ilmiyye, 2010.
Çabuk, Vahit, Kuruluşundan Cumhuriyete Büyük Osmanlı Tarihi, İstanbul: Emre Yay., 2002.
Ebu Manneh, Butros, Dirâsât Havle Mevlânâ Hâlid ve’l-Hâlidiyye, Erbil: Matbaatu Ârâs,2009.
Ed-Dûskî, Enes Muhammed Şerîf, Etbâ’u’ş-Şeyh Adî b. Musafir el-Hakkârî, Duhok: Matbaatu Hâvâr, 2006.
el-Berzencî, Şeyh Hasan, Makāmât ev Havâdisu’l-Berzencî, tahk. Muhammed Ali Karadağî, Erbil: Dâru Aras, 2008.
el-Hânî, Abdulmecîd b. Muhammed, el-Hadâiku’l-verdiyye fî hakâiki ecillâi’n-Nakşbendiyye, Erbîl: Matbaatu Ârâs, 2009.
el-Müderris, Abdülkerim Muhammed, ‘Ulemâuna fî Hidmeti’l-’ilmi ve’d-dîn, haz. Muhammed Ali Karadağî, Bağdat: Dâru’l-Hürriyye, 1983.
el-Müderris, Yâd-ı Merdân, Hevler: Çaphane-i Ârâs, 2011.
es-Selefî, Hamdi Abdülmecid, Duskî, Tahsin İbrahim, Mu’cemu’ş-şu’arâi’l-Kürd, Erbil: Matbaatu Hacı Haşim, 2008.
es-Süveydî, Muhammed Emîn, Ref ’u’z-zalûm ani’l-vukû’i fî ırzi hâza’l-mazlûm, Süleymaniye Kütüphânesi, Esat Efendi, nr.1404.
Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri, Ankara: Seha Neşriyat, (t.y.). Gürer, Dilâver, Abdülkādir Geylânî, İstanbul: İnsan Yay., 2009.
Haydarizâde, İbrahim Fesih, el-Mecdu’t-Tâlid fî Menâkıbi’ş-Şeyh Hâlid, İstanbul: Dâru’t-Tibâati’l-Amire, 1292/1875.
Kavak, Abdulcebbar, Divan-ı Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî, Konya: Ensar Yay., 2009.
Komisyon, el-A’mâlu’l-Kâmile li’ş-Şeyh Ma’rûf en-Nûdehî, Bağdat: Matbaatu’l-’Ânî, 1984.
Komisyon, Osmanlı Vilayet Salnâmelerinde Musul, Ankara: Özdoğan Matbaası, 2005.
Mustafa Nuri Paşa, Netâyicu’l-Vukûat (Kurum ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi) haz. Neşet Çağatay, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1980.
Refik Hilmi, Anılar Şeyh Mahmud Berzencî Hareketi, trc. M. Kalman, İstanbul: Ceylan Matbaacılık, 1995.
Rûhânî, Baba Merdûh, Târîh-i Meşâhîr-i Kürd, Tehrân: İntişârât-ı Surûş, 1382.
Sami, Şemseddin, Kâmûsu’l- A’lâm, İstanbul: Mihrân Matbaası, c. VI, 1316.
Suveyrikî, Muhammed Ali, Mu’cemu A’lâmi’l-Kürd, Süleymaniye: Müessesetu Jîn, 2006.
Tavakkulî, Muhammed Rauf, Târih-i Tasavvuf der Kürdistan, Tahran: İntişârâtı Tavakkuli, 1381.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995.
Zekî Bek, Muhammed Emîn, Meşâhîru’l Kürd ve Kürdistan, trc. es-Seyyide Kerîmete, Dımaşk: Dâru’z-Zaman, 2006.