Osmanlı Devleti’nde Gemi Kazaları ve Devletin Kazalara Müdahale Usulleri (1763-1856)

Osmanlı karasularında, devlete ait askeri ya da yerli ve yabancı tüccarla ait birçok gemi çeşitli nedenlerden batmıştır. Çalışmamızda yaklaşık olarak yüz yıllık süreç içerisinde Osmanlı karasularında meydana gelen gemi kazaları ve sonrasında yaşananlar üç başlıkta, ağırlıklı olarak Osmanlı arşiv kayıtlarına dayanaraktan ele alınmıştır. Çalışmamızda ilk olarak deniz taşımacılığının avantaj ve dezavantajlarının neler olduğu genel olarak gösterilmiştir. Çalışmanın devamında ise Osmanlı karasularında gemilerin hangi nedenlerden ötürü battığı, bunların kayıtlara nasıl geçtiği ve devletin, askeri veya sivil bir geminin battığına dair ihbarı almasının ardından göstermiş olduğu reaksiyon gösterilmiştir. Çalışmanın bir diğer başlığında ise kazazede olarak adlandırılan batıklardan çıkartılan malzemelerin hangi türden olduğu ve malzemeler konusunda devletin tutumunun nasıl olduğu gösterilmiştir. Bu noktada ağırlıklı olarak metal türünden askeri malzemeler ön plana çıkmış olsa da ticari gemilere ait malzemelerin çıkartılması ve sonrasında yaşananlar, yabancı devletlere verilen kapitülasyonlar merkezli ele alınmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise gemi kazalarından sağ olarak kurtulan ya da ölmüş olan kişilerin yakınlarıyla devletin bir nevi sosyal güvenlik kapsına giren ilişkisi genel çerçevede ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Gemi, Batık, Dalgıç, Kapitülasyon, Tüccar

Ship Accidents The Ottoman State and The State’s Metohds Of Intervention (1763-1856)

Ottoman territorial waters, state owned military or domestic and forgein commericial ships have sunk various reasons. Our study, we tried to show the events that took place in Ottoman territorial waters and that ship accidents occurred, the following neraly one hunderds years, mainly based on the Ottoman arhives records. The first of what are the advantages and disadvantages of sea transport shown in a general contex. Later, for reasons which sank and how it goes on their record after receiving notification that the state of military or commerical ship has sunk, how the reaction showed. In another chapter of the study, the type of materials extracted from shipwrecks and the attitude of the state about materials were shown. At this point, even though the military materials were predominantly of metal type, the removal of the materials of commercial ships and the subsequent events were handled by the capitulations given to foreign states. In the last part of the study, the relationship between the relatives of the survivors or survivors of ship accidents and the state's entering into a kind of social security is discussed in the general framework.

Keywords:

Ship, Wreck, Diver, Capitulation, Merchant,

PDF

___

Sultan I. Abdülhamid (AE.SABH-I): 165-11021, 236-15763.
Sultan III. Selim (AE.SSLM-III): 37-2129, 116-7074.
Askeriye (C.AS): 71-3333, 1204-53925, 1218-54653.
Bahriye (C.BH): 2-46, 2-60, 2-67, 7-317, 17-806, 21-1006, 29-1380, 36-1686, 60-2828, 63-2970, 84-4005, 84-4017, 86-4136, 97-4667, 99-4751, 102-4906, 103-4972, 104-5033, 105-5096, 111-5384, 123-5978, 123-5981, 124-6014, 133-6446, 150-7164, 152-7252, 199-9330, 201-9425, 206-9622, 213-9926, 219-10198, 220-10234, 246-11377, 258-11927, 270-12490, 273-12612.
Hariciye (C.HR): 4-193, 7-311, 13-609, 18-864, 24-1151, 25-1240, 50-2481, 60-2983, 95-4716, 98-4873, 152-7591, 160-7955.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi; İstanbul, 1.Cilt-2.Kitap, (Yay. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004.
Evliya Çelebi, Seyahatnâme (Akdeniz Adaları ve Girit Fethi), (Yay. Haz. İsmet Parmaksızoğlu), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983.
AYDIN, Yusuf Alperen, Sultanın Kalyonları Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701-1770), Küre Yayınları, İstanbul, 2011.
BAĞIŞ, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983.
BERKES, Niyazi, Türkiye İktisat Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013.
BOSTAN, İdris, Adriyatik’te Korsanlık Osmanlılar, Uskoklar, Venedikler 1575-1620, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009.
BOSTAN, İdris, Osmanlı Akdenizi, Küre Yayınları, İstanbul, 2017.
BOSTAN, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, T.T.K., Ankara, 2003.
BOSTAN, İdris, Osmanlılar ve Deniz (Deniz Politikaları-Teşkilât-Gemiler), Küre Yayınları, İstanbul, 2017.
BOZKURT, Gülnihal, Azınlık İmtiyazları - Kapitülasyonlardan Tek Hukuk Sistemine Geçiş, ATAM., Ankara, 1998.
BULUNUR, Kerim İlker, “16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Deniz Taşımacılığı: Navlun ve İskerçe Sözleşmeleri”, History Studies, Volume 6-Issue 3, Nisan 2014.
FAROQHİ, Suraiya, “Krizler ve Değişim 1590-1699”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.2, (Edt. Halil İnalcık-Donald Quataert), Eren Yayıncılık, İstanbul, 2006. GENCER, Ali İhsan, Bahriye’de Yapılan Islâhât Hareketleri ve Bahriye Nezâreti’nin Kuruluşu (1789 – 1867), T.T.K., Ankara, 2001.
GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken, İstanbul, 2014.
KARAL, Enver Ziya, Selim III’ün Hat-tı Hümayunları Nizamı Cedit 1789-1807, T.T.K., Ankara, 1988.
KOCAOĞLU, Burak, Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi, Berikan Yayınevi, Ankara, 2018.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı – İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580 – 1850), T.T.K., Ankara, 2013.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Osmanlı İktisadî Yapısı”, Osmanlı Devleti Tarihi, C.2, (Edt. Ekmeleddin İhsanoğlu), IRICA, İstanbul, 1999.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlı’nın Sosyo-Kültrüel ve İktisâdî Yapısı, T.T.K., Ankara, 2018.
MANTRAN, Robert, 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, C.II, (Çev. M. Ali Kılıçbay-Enver Özcan), T.T.K., Ankara, 1990.
ÖZDEMİR, Şenay, “Osmanlı Denizciliğinde Gemi Kazaları ve Dalışlar”, OTAM, S.19, Ankara, 2006.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih ve Deyimler Sözlüğü, C.2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983.
PANZAC, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), (Çev. Ahmet Maden-Sertaç Canpolat), İş Kültür Yayınları, İstanbul, 2018.
QUATERT, Donald, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.2, (Edt. Halil İnalcık-Donald Quataert), Eren Yayıncılık, İstanbul, 2006
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, T.T.K., Ankara, 1988.
ZORLU, Tuncay, Osmanlı ve Modernleşme III. Selim Dönemi Osmanlı Denizciliği, Timaş Yayınları, İstanbul, 2014 .