Osmanlı Devletini Kurtarma Planı: Osmanlıcılık

Osmanlı Devleti 19. Yüzyıla kadar batılı tarzda görülen bir fikri oluşum içine girmemiştir. Batıda Fransız İhtilalının çıkmasıyla milliyetçilik akımları özellikle çok uluslu bir devlet olan Osmanlı’da etkisini gösterdi. Osmanlı devlet adamları ve aydınları bu durumdan Osmanlının kurtuluşu için batılı tarzda bir fikrî harekette bulundular. Bu fikir Osmanlıcılık olarak ifade ediliyordu. Bu tespit daha önceki devlet adamları ve padişahlarda Osmanlıcı fikirler olmadığı şeklinde anlaşılmamalı, belki Osmanlı devletinin tebaası olmak sebebiyle aynı milletin ferdi olunması fikrinin Tanzimat’la birlikte sistemleştirdiğini ifade etmektedir. Osmanlının dağılmaktan kurtuluşu için dönemin yönetici ve düşünürlerince ortaya atılan ve uygulanan Osmanlıcılık idealinin dayandığı fikrî ve sosyal temeller neydi? Osmanlıcılık fikrinin savunucuları kimlerdi? Osmanlıcılık hareketinin idarî, hukukî, eğitim ve edebiyattaki uygulamaları nasıldı? Bu fikrin Osmanlıda karşılığı ne oldu? Ya da daha açık bir ifade ile tasavvur edilen Osmanlı milleti niçin var edilemedi ve Osmanlı devletini kurtaramadı. Bu hedefe ulaşılamayınca bu tasavvurun fikir babaları Osmanlı Devleti’ni kurtarma için hangi yeni ideallere yöneldiler? Bu makalenin amacı bu ve buna benzer birçok soruları cevaplandırmak, Osmanlıcılık fikrinin serüveni hakkında bilgi vermektir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlıcılık, Tanzimat, İslamcılık, Türkçülük

Ottoman State Rescue Plan: Ottomanism

The Ottoman State did not enter into an intellectual formation that was seen in western styleuntil 19th century. With the outbreak of the French Revolution in the West, the nationalist movements were particularly effective in the Ottoman Empire, which was a multinational state. Ottomanstatesmen and intellectuals made a Western-style intellectual movement for the liberation of theOttomans from this situation. This idea was expressed as Ottomanism. It should not be understoodthat there were no Ottomanist ideas with the previous statesmen and sultans, but may be, it shouldbe understood that the idea of being a member of the same nation because of being the subjects ofthe Ottoman state was systemized with Tanzimat.What were the intellectual and social foundations on which the Ottomanism ideal was basedon and applied by the rulers and thinkers of the period for the liberation of the Ottoman? Who werethe defenders of the idea of Ottomanism? What were the administrative, legal, educational and literary applications of the Ottomanism movement? What was the response of this idea in the OttomanState? In other words, why the Ottoman nation could not be created and could not save the Ottomanstate. When this goal was not achieved, what new ideals did the fathers of this imagination turn toto save the Ottoman Empire? The aim of this article is to answer these and many other questionsand to give information about the adventure of Ottomanism.

Keywords:

Tanzimat Intellectual Movements, Ottomanism, Islamism, Turkism,

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, Cilt: 1, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1994.
Akçura, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
Akçura, Yusuf, “Türkçülük”, Türk Yılı, Sayı: 1, 1928.
Artuç, Nevzat, “Cemal Paşa’nın Suriye Valiliği 1914-1917” Başlıklı Doktora Tezi Üzerine Mühim Bir Değerlendirme” Tarih Dergisi, S. 67, İstanbul 2018, s. 177-192
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, c. 1, 4. Baskı, Ankara, TTK Yayınları, 1992.
Berkes, Niyazi, Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul, Yön Yayınları, 1965.
____________, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara, Bilgi Yayınları, 1973.
Demir, Şerif, “Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 29, 2011, s. 331-348.
Gökalp, Ziya, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, 2. Baskı, İstanbul, Toker Yayınları, 1992.
Güven, Cemal, Anayasalar, Kanunlar ve TBMM Kararları (1876-2016), Eğitim Yayınları, Konya, 2016.
Hanioğlu, Şükrü, “Cemal Paşa”, İslam Ansiklopedisi, c. 7, TDV. Yayınları, İstanbul 1993, s. 305-307.
______________, “Talat Paşa”, İA, c. 39, TDV yayınları, İstanbul 2010, s. 502-503.
İğdemir, Uluğ, Kuleli Vakası Hakkında Bir Araştırma, TTK Yayınları, Ankara, 2009.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, 4. Baskı, c. 7. Ankara, TTK Yayınları, 1973.
Kuran, Ercüment, “XIX yy.’da Türkiye de Kültür Değişmesi”, ERDEM, c. 6, S. 16, Ankara, 1992.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, 4. Baskı, Çeviren: Metin Kıratlı, TTK. Yayınları, Ankara, 1992.
Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908) İstanbul, İletişim Yayınları, 1989.
_____________, Türk Modernleşmesi, 4. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 1994.
Namık Kemal, “Şark Meselesi”, Makâlât-ı Siyâsiyye ve Edebiyye, Mabaa-i Ebuzziya, İstanbul, 1328.
Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul, Hil Yayınları, 1983.
Özcan, Azmi, “Osmanlıcılık”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 33, TDV. Yayınları, 2007, s. 485-487.
Safa, Peyami, Türk İnkılâbına Bakışlar, 4. Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat,1999.
Show, Stanford ve Ezel Kural Show, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, c. 2, Çeviren: Mehmet Harmancı, İstanbul, e Yayınları, 1983.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Gelişme Seyri içinde ikinci Jön Türk Harekelerinin Fikri Esasları, İstanbul, 1986.
Uçar, Fuat, “Türk Düşüncesinde Osmanlıcılık Fikrinin Ortaya Çıkışı ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, c. 10, S. 18.
Ülken, Hilmi Ziya, “Tanzimat’tan Sonra Fikir Hareketleri”100. Yılında Tanzimat Sempozyumu 1939, Maarif Vakfı Yayınları, Ankara, 1940.
Ürenay, Tülin, II. Abdülhamit Devrinde Fikir Hareketleri (1876-1908), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1975.