1936 MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ: AKDENİZ’DE İNGİLİZ-İTALYAN UYUŞMAZLIĞI VE TÜRKİYE’NİN İTALYA’YI SÖZLEŞMEYE DÂHİL ETME ÇABALARI, 1936-1938

Bu çalışmanın amacı 22 Temmuz 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanmasından 4 Şubat 1938’de İtalya’nın bu sözleşmeye dâhil olduğu tarihe kadar olan tarihsel süreçte Akdeniz’de İngiltere ve İtalya arasında yaşanan gerginliği ve bu süreçte Türkiye’nin İtalya’yı Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne dahil etme girişimlerini ele almak değerlendirmektir. Boğazlar, Lozan Anlaşması ile silahsızlandırılmış ve uluslar arası bir statüye kavuşturulmuştu. Ancak 1932 yılından sonra Mussolini’nin Roma İmparatorluğu’nun yeniden kurma ideali ve bu politika kapsamında Akdeniz’de izlemiş olduğu revizyonist siyasetten kaygılanan Türkiye boğazların yeniden silahlandırılması için bu anlaşmanın revize edilmesi konusunda diplomatik girişimlerde bulundu. İtalya’nın Habeşistan’ın işgali sonrasında Oniki Adaları silahlandırmaya başlaması üzerine bu temaslarını yoğunlaştıran Türkiye 10 Nisan 1936’da Büyük Devletlere bir nota verdi ve boğazların yeniden silahlandırılması talebinde bulundu. Toplanan konferansta yapılan görüşmeler sonrasında Türkiye istediğini almayı başardı. Ancak Bolşevik Rusya, Faşist Almanya ve Demokratik İngiltere’yi ortak bir çatı altında buluşturmayı başaran bu sözleşmeyi İtalya dâhil olmamıştı. İtalyan ve İngiliz arşiv belgeleri yanında dönemin Türkçe ve İngilizce ikincil kaynaklarına dayanan bu çalışma Akdeniz’de egemenlik mücadelesinin yaşandığı bir süreçte Türkiye’nin İtalya’yı sözleşmeye dâhil etme girişimlerini ve İtalya’nın bu konudaki yaklaşımını incelemektir.

Montreux Strait Convention of 1936: Anglo-Italian Conflict in the Meditarranean and Turkey Attempts to Involve Italy to the Convention, 1936-1938

The purpose of this study is to evaluate Turkey’s attempts to convince Italy to accept involving the Montreux Strait Convention of 1936 and the conflict between Italy and Britain from the signature of the Convention, 22 July 1936 until Italy’s involvement to it 4 February 1938. The Straits were disarmed by the Treaty of Lausanne and gained an international status. However, after 1932, having worried about Mussolini's ideal to reestablish the Roman Empire and his revisionist policies Turkey wanted to rearm the Straits and for this purpose started diplomatic initiatives. Turkey intensified its initiatives following Italy’s invasion of Ethiopia and the remilitarization of the Dodecanese Islands. On April 10 1936, Turkey gave a note to the Great Powers, and requested officially rearmament of the Straits. Following the negotiations Turkey reached its goal. But this contract, which succeeded in bringing Bolshevik Russia, Fascist Germany and Democratic England together under one roof, was not included in Italy. Based on mainly Italian and British archival documents this study aims at Turkey’s diplomatic initiatives to persuade Italy to involve the Convention and Italy’s reaction to it.

___

  • DDI: I Documenti Diplomatici Italiani
  • CDP: Ciano’s Diplomatic Papers,
  • DBPO: Documents on British Policy Overseas(London: H.M. Stationary Office, 1954).
  • FRUS: Foreign Relations of the United States (Washington DC: GPO, 1952)
  • DDF: Documents Diplomatiques Français 1932–1939
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi. Ankara: TBMM,1983.
  • İsmet İnönü’nün TBMM’deki Konuşmaları, 1920-1973, Birinci Cilt (1920-1938), Ankara, 1992.
  • Cumhuriyet
  • Ulus
  • The Times,
  • The Observer
  • The Scotsman
  • Guardian
  • Makedonia,
  • Esteia,
  • Proia
  • Ethniki
  • Ciano's Hidden Diary 1937-1938
  • Oran, Baskın, editor. Türk Diş Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler,Yorumlar. İstanbul: İletişim, 2008.
  • R. Mallet, The Italian Navy and Fascist Expansionism. 1935–1940, London, 1998.
  • İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1983.
  • Metaksas, Ioannis, Logoi kai Skepseis, 1936-1941, Tomos Defteros, Ekdoseis Govosti, Athina
  • Denis Mack Smith, Mussolini’s Roman Empire, Penguin Book, London, 1977.
  • Montreux Boğazlar Konferansı: Tutanaklar, Belgeler, Çev. Seha L. Meray-Osman Olcay,, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1976;
  • Svolopoulos, Konstantinos, İ Elliniki Eksoteriki Politiki 1900-1945, Ekdoseis Hestia, Athina, 1992, 253.
  • Spiros Linardatos, I Tetartou Augoustou, Themelio, Athina, 1966, s.76-78; Marina Petrakis, The Metaksas Myth: Dictatorship and Propaganda in Greece, IB Tauris, 2011.
  • Zisis Fotakis, Greek naval policy and the Great Powers, 1931–40, Journal for Maritime Research, C.13, S.1, 2011.
  • J. V. Kofas, Authoritariarism in Greece: The Metaksas Regime, Coloumbia University Press, New York, 1983
  • M.A. Di Casola, “Italo-Turkısh Relatıons Between The Two Wars: The Impact of the Ethiopian Crisis”, Il Politico, Vol. 62, No. 2 (181) (Aprile-Giugno 1997), pp. 331-342
  • Mevlüt Çelebi, “Atatürk Dönemi ve Sonrasında Türkiye-İtalya İlişkilerini Etkileyen Faktörler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 16, S.91, 2015, ss.93-126
  • Barlas, Dilek, “İki Dünya Savaşı Arasındaki Dönemde Türkiye’nin Balkanlar ve Avrupa’daki İşbirliği Arayışları”, Beşinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, (Değişen Dünya Dengeleri İçinde Askerî ve Stratejik Açıdan Türkiye (23-25 Ekim 1995 İstanbul Gn.Kurm. ATASE Yay., Ankara 1996, s. 265
  • C. G. Fenwick, "The New Status of the Dardanelles," The American Journal of International Law, Vol. 30, No. 4 (Oct., 1936), pp. 701-706
  • Arthur Marder, “The Royal Navy and the Ethiopian Crisis of 1935-36”, The American Historical Review, Vol. 75, No. 5 (Jun., 1970), pp. 1327-1356;
  • Dilek Barlas and Andelko Vlasic, The Balkan Entente in Turkish-Yugoslav Relations (1934-1941): Yugoslav Perspective, Middle Eastern Studies, Vol.52, 2016, İ 52:6, 1011-1024